Groningse sporen in de Panama Papers

© ANP/Karl-Josef Hildenbrand
De Pelsterstraat in Groningen. We zijn op zoek naar het adres dat is gekoppeld aan de firma BuildingBlocks Solutions Limited, een Groningse connectie in de geruchtmakende Panama Papers, de uitgelekte administratie over firma's die proberen belastingen en wetten in eigen land te omzeilen.
Door Chris Bakker

Begin mei lag een groot deel van de administratie van het advocaten- en advieskantoor Mossack Fonseca uit Panama op straat. Tienduizenden namen van mensen die brievenbusfirma's hebben opgezet om belastingvoordelen te halen of andere wetten te ontwijken werden openbaar gemaakt. De Panama Papers werden onthuld door een internationaal collectief van onderzoeksjournalisten (International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ)).
Het opzetten van een buitenlandse offshore of brievenbusfirma is zeker lang niet altijd illegaal, maar wereldwijd kunnen de documenten op warme belangstelling rekenen van de opsporings- en belastingdiensten. Want ze worden ook in verband gebracht met corruptie en witwassen van geld. RTV Noord ging op zoek naar de Groningse connectie in de Panama Papers.
Wat het opleverde? Twee Groningse broers die met een brievenbusfirma een gok-website in het buitenland willen opzetten, iets dat in eigen land verboden is. Eerder al publiceerden het Dagblad van het Noorden en het Financieele Dagblad een verhaal over een groep noordelijke beleggers die een mislukte belegging in een recyclingfabriek in Oost-Europa nieuw leven in wilden blazen. Dat deden ze door via het Panamese Mossack Fonseca het bedrijf Carbon Green Renewals op de Britse Maagdeneilanden op te richten.

Balen

Terug naar de Pelsterstraat. Bij iedere bel naast de intercom staat een naam, maar het naambordje dat hoort bij het adres dat we zoeken is verwijderd, op de bel wordt niet gereageerd. De buren antwoorden wel. Via de intercom laat een buurman weten al in geen tijden meer iemand op het adres te hebben gezien. In de Ossehoederstraat hetzelfde verhaal. Niemand doet open, niemand reageert.
Beide adressen staan geregistreerd op naam van de gebroeders Patrick en Dennis Luursema, gezamenlijk eigenaar van BuildingBlocks Solutions Limited.
Na wat omwegen krijgen we Patrick telefonisch te spreken. Hij baalt. Omdat zijn naam en die van zijn broer wordt genoemd in de Panama Papers. Als enige Groningse connectie, voorlopig tenminste, want niet alles uit de Papers is nog vrijgegeven. 'Dat mijn naam er staat is vervelend', reageert Luursema. Hij vraagt zich af wat het kan betekenen voor zijn bedrijf, dat doet in webdesign.
'Ik ben een van de vele namen die er worden genoemd, er zullen best wel mensen fout mee bezig zijn. Mensen brengen de Panama Papers in verband met vermogende personen die geld wegsluizen. Maar dat is op mij helemaal niet van toepassing.' Luursema legt uit dat hij in 2012, toen hij samen met zijn broer café-nachtclub Ritmo runde, naar extra mogelijkheden zocht om geld te verdienen.

Honderd procent legaal

De broers Luursema hebben sinds 2006 enkele ondernemingen in de horeca gehad. Momenteel zijn ze actief op het internet met onder meer webshops. Dit blijkt uit gegevens van de Kamer van Koophandel. Volgens gegevens uit de Panama Papers zijn de twee sinds januari 2012 ook aandeelhouder van een bedrijf op de Britse Maagdeneilanden: BuildingBlocks Solutions Limited. Een advocatenkantoor op Curacao trad op als tussenpersoon om het bedrijf op te zetten.
Patrick vertelt ons dat hij in 2012 BuildingBlocks Solutions is begonnen om een goksite op te zetten. Dat is op dit moment illegaal in Nederland, maar mag wel in het buitenland. 'Het is volgens mij honderd procent legaal. Stel dat die site wel wat was geworden en ik maak de opbrengsten over naar Nederland. Zolang ik het maar aangeef bij de belastingdienst, zou dat volgens mij prima zijn.'

Fluitje van een cent

Het opzetten van de buitenlandse offshore-firma was een fluitje van een cent. 'Ik heb gewoon via Google gezocht. Er zijn veel bedrijven die dit soort constructies aanbieden en zeggen via welke landen je zo'n bedrijf kan oprichten. Het oprichten kost 1.500 euro, daarnaast betaal je elk jaar een bedrag om de onderneming in stand te houden.'
De 'gaming-website' die hij onder de vlag van de buitenlandse onderneming wilde opzetten is nooit serieus van de grond gekomen, zegt Patrick. 'Het zou een website worden waar mensen kunnen gokken, gaming-website noem ik dat. In 2012 waren er veel meer landen waar het wel kon. Maar het aantal landen waar online-gokken is gereguleerd is nogal gegroeid. Dus het werd alleen maar minder en minder. We zijn daarom gestopt met ontwikkelen.'
Volgens de Panama Papers was BuildingBlocks Solutions in 2015 nog altijd actief, met de broers Luursema als aandeelhouders en de Ossehoederstraat en Pelsterstraat als geregistreerde adressen. Patrick laat weten dat hij de Pelsterstraat gewoon als woonadres heeft. 'Ik deed niet open omdat ik aan het werk was', zegt hij. Waarom de Ossehoederstraat als aandeelhoudersadres staat geregistreerd komt doordat de gegevens volgens Patrick niet up-to-date zijn. 'Ik woon er al vier jaar niet meer.' BuildingBlocks Solutions is twee à drie maanden van de hand gedaan, vult Patrick Luursema aan. Hij en zijn broer hebben er niks meer mee van doen, stelt hij.
Het stoort hem dat de onderzoeksjournalisten van ICIJ zonder toelichting de namen en gegevens openbaar hebben gemaakt. 'Het is goed dat het onderzocht wordt, maar wat helpt het wanneer er alleen maar namen en geen verdere gegevens worden vermeld. Mensen zien een naam zonder verder te weten wat er aan de hand is. Alles kan wel illegaal of legaal zijn.'

Niks aan de hand

Dat is ook waar Raymond Adema op wijst. Hij is universitair docent internationaal belastingrecht aan de Rijksuniversiteit. We leggen de constructie van de Luursema's aan hem voor. Hij benadrukt dat er niks aan de hand hoeft te zijn. 'De firma is opgericht in het buitenland omdat daar de regels voor toezicht anders zijn dan in Nederland. Dat is bijvoorbeeld het geval op de Britse Maagdeneilanden.'
Met BuildingBlock Solutions wilden de gebroeders Luursema de regels voor (internet)gokken in Nederland omzeilen. 'Er zijn tal van goksites die buiten Europa en Amerika gevestigd zijn. Het kan heel legitiem zijn om zo'n constructie in het buitenland te hebben. Het hangt er ook vanaf waar ze het gokken willen aanbieden.'

Bijkomende schade

Het openbaren van de enorme berg data uit de Panama Papers onthult inderdaad ook allerlei corruptie, zegt Adema. Maar enkel aan de hand van een adres kan niet worden vastgesteld of iemand corrupt is of geld witwast. 'Het is niet zo zwart-wit. Er wordt mogelijke corruptie blootgelegd, zoals met die vriend van Poetin.'
De onthullingen leiden er volgens Adema tegelijkertijd wel toe dat de aandacht zich nu richt op de lokale mensen die opduiken in de documenten. 'Het biedt mogelijkheden voor onderzoek. Je kunt telkens de vraag stellen wat het belang van iemand is om daar een vennootschap te hebben. Het is aan de belastingdienst om het op te pakken. Voor publieke figuren kan het grote gevolgen hebben.' Het openbaar maken van de data leidt volgens Adema echter bijna onvermijdelijk ook tot bijkomende schade doordat mensen onterecht in een kwaad daglicht kunnen worden gesteld.

Op de korrel

De kans is reëel dat mensen die de offshore-constructies hebben misbruikt door de Belastingdienst op de korrel worden genomen. Adema: 'Staatssecretaris Wiebes heeft de Belastingdienst opgedragen de Panama Papers te onderzoeken. De Belastingdienst kan aan de hand van aangiften controleren of belastingplichtigen wel alles hebben verteld. En eventueel kan de Belastingdienst in het buitenland extra informatie inwinnen.
Het loont volgens Adema er extra mankracht voor uit te trekken. In het verleden hebben inkeerregelingen en informatie die door spijtoptanten werd overlegd het nodige opgeleverd. Adema: 'Staatssecretaris De Jager is bijvoorbeeld erg actief geweest tegen belastingontduiking. Zo kwamen er uitwisselingsverdragen met landen in het Caraïbisch gebied, waaronder de Britse Maagdeneilanden. Zo heeft de Belastingdienst de mogelijkheden om te controleren of iedereen zijn belastingaandeel betaalt.'