'Verdwenen' Nobelprijsmedaille van Frits Zernike duikt op in Amerika

De penning uit 1953 raakte vermist toen de erfgenamen van Zernike zijn archief in 1990 wilden overdragen aan de Rijksuniversiteit Groningen ter ere van zijn honderdste geboortedag. Naast wetenschappelijke papieren en familiestukken stond zijn dochter ook zijn onderscheidingen af, waaronder de Nobelprijs.

Bij de overdracht ging het mis, vertelt Zernikes schoondochter Barbara aan de NOS. 'Zijn dochter, die toen in Engeland woonde, reisde daarvoor naar Groningen en pakte de medaille goed in. Toen ze aankwam, was de medaille weg. Gestolen, dacht ze. Iedereen reageerde overstuur.'

De vermissing werd bewust binnenskamers gehouden, zegt Franck Smit, oud-conservator van het Groninger Universiteitsmuseum. 'De dochter zal ontdaan zijn geweest van het verhaal. Het is best emotioneel om zo'n archief af te staan en als je dan zover bent, gebeurt zoiets vreselijks.'

Er werd na de verdwijning aangifte gedaan en er volgde een aanvraag voor een officiële replica. Deze werd twee jaar later gepresenteerd. Ook toen werd de vermissing niet gemeld. De replica kwam van de Nobelstichting.

De vervangende medaille, een vergulde bronzen kopie, werd op de sterfdag van Alfred Nobel gepresenteerd, 10 december 1990. Volgens de Nobelstichting gebeurt het zelden dat er vervangende exemplaren worden gemaakt.

Nu blijkt dat het verhaal daarmee niet af is. Dochter Barbara: 'Enige tijd later, maanden of misschien jaren, maakte mijn schoonzus zich klaar voor een avondje uit. Ze pakte haar handtas en daarin vond ze de medaille, zorgvuldig weggestopt.'

'Het lijkt erop dat ze bang was voor hooligans aan boord van de ferry over Het Kanaal. Daarom had ze de medaille goed verstopt', verklaart Barbara de van de opbergplek.

Haar man Frits junior, de zoon van de Nobelprijswinnaar, nam de medaille mee naar de VS. 'Hij bewaarde hem in zijn bureaula, maar na zijn dood heb ik de medaille in een kluisje bij onze bank gelegd', zegt Barbara.

'Heel bijzonder nieuws. Dat verhaal was helemaal niet bij ons bekend', zegt Jan Waling Huisman van het Universiteitsmuseum Groningen, die blij is met de vondst. 'Er is destijds aangifte gedaan bij de marechaussee over het verdwijnen van die medaille en daarmee was voor ons het verhaal afgelopen. Jammer, maar er was niks aan te doen.'

Huisman is van plan contact op te nemen met de familie, met de vraag of ze alsnog de penning willen schenken. 'We moeten kijken of we hen kunnen overtuigen dat het Universiteitsmuseum de juiste plek is. Dat zou een mooie dag zijn in het leven van een collectiebeheerder. Dan is het verhaal weer rond.'

Groningen hoeft in ieder geval niet bang te zijn dat de replica moet worden ingeleverd. Een woordvoerder van de Nobelstichting gaat er niet van uit dat de vervangende medaille zal worden opgeëist.

Natuurkundige Frits Zernike (1888 - 1966) kreeg in 1953 de Nobelprijs voor zijn uitvinding van de fasecontrastmicroscoop, die de basis legde voor de moderne biologie. Door die uitvinding werd het mogelijk levende cellen te bestuderen, omdat contrastvloeistof waaraan de cellen doodgingen overbodig werd. Zo konden bijvoorbeeld celdeling en de ontwikkeling van kanker veel beter worden onderzocht.