'Meer robots betekent juist méér banen'

Een medewerker van QSIL in Winschoten aan het werk bij een inpakrobot.
Een medewerker van QSIL in Winschoten aan het werk bij een inpakrobot. © Carl Hoekstra / RTV Noord
Meer robots, minder banen? Geen sprake van. Slimme fabrieken waar het werk wordt gedaan door robots leveren juist werk op. Zowel laag- als hoogopgeleiden zullen profiteren. Dat is de verwachting vanuit het noordelijke slimme-fabrieken-project Region of Smart Factories.
Door Carl Hoekstra en Loek Mulder

Wanneer de rode lamp van de inpakrobot op de werkvloer van QSIL in Winschoten knippert komt Wim Perdok (63) in actie. Uren achtereen vulde de geavanceerde, gloednieuwe machine kartonnen dozen met kwetsbare, meterslange glazen buizen, maar nu staat hij stil. Storing. Operator Perdok weet wat hem te doen staat.

Gesneden koek

Dankzij de cursus robotica die hij heeft gevolgd is de machine inmiddels gesneden koek voor hem. Juist dit soort operator-functies als die van Perdok zullen dankzij de komst van de robot in aantal geweldig groeien, zegt Hans Praat van de Noordelijke Investerings- en
Ontwikkelingsmaatschappij (NOM). Dat het de 63-jarige Perdok dankzij de bijscholing lukt om volwaardige operator te zijn, laat bovendien zien dat bediening van hypermoderne machines lang niet alleen is voorbehouden aan jonge, versopgeleide technici.
Slim produceren is de reddingsboei voor de arbeidsmarkt
Hans Praat - NOM

Reddingsboei

Hans Praat is de gangmaker achter Region of Smart Factories (RoSF), dat werkt aan slimme fabrieken. Bedrijven en overheden investeren er samen 25 miljoen euro in, waarvan 11 miljoen komt van de regionale overheden en het Rijk. 'Slim produceren is de reddingsboei voor de arbeidsmarkt', stelt Praat. 'Wat vakbonden of hoogleraren ook beweren over baanverlies door robotisering, het klopt niet. Ik zie het tegendeel gebeuren bij de bedrijven in ons project.'
Bij QSIL, voorheen Philips Lighting in Winschoten, komen er door het slimmer maken van de fabriek nieuwe functies bij. QSIL is een van de veertig bedrijven in het RoSF-project.

Krakkemikkig

Praat ziet het zo: 'Momenteel hebben we krakkemikkige fabrieken waar je slimme, zeer vakkundige mensen voor nodig hebt om er goede producten uit te halen. Wanneer fabrieken slimmer worden en robots handelingen overnemen kan een bedrijf toe met mbo-1 of mbo-2 geschoolden. Die zullen de slimme fabrieken runnen die door hoogopgeleide mensen zijn bedacht en gebouwd.'

Graafmachines

Wetenschappelijk brein van het de Noordelijke Smart Factory groep is Jan Post van Philips in Drachten. Hans Praat: 'Post maakt wel de vergelijking met de komst van graafmachines. Voorheen werd alles met de schop gedaan, nu graven de machines. Maar heeft dat tot minder minder werk geleid? Integendeel.' Post is sinds kort bijzonder hoogleraar Digitale Fabricage aan de RUG en werkt daarnaast in Drachten aan de smart factory van Philips.

Foutloos en op maat

Per saldo zal het aantal banen zelfs toenemen, voorspelt Praat. Want met moderne technologie, robots, sensoren, automatisering en benutting van grote hoeveelheden data kunnen bedrijven niet alleen foutloos produceren maar ook individuele, op maat gemaakte producten leveren tegen de prijs en snelheid waarmee een serieproduct wordt gemaakt.
QSIL werkt aan foutloze productie
Dat zal ertoe leiden dat zich hier nieuwe fabrieken vestigen. Ook zullen bedrijven hun productie vanuit bijvoorbeeld het Verre Oosten terug naar hier brengen. Dat gebeurt nu al. Het bedrijf STT in Leek bijvoorbeeld bouwt binnen het Smart Factory-project high-tech assemblagelijnen waardoor hun klanten weer zelf kunnen produceren in het Noorden in plaats van werk uit te besteden in een lagelonenland.

Stoommachine

Wat we slimme fabriek of smart factory noemen is de vierde industriële revolutie in levende lijve. Eerst kwam de stoommachine daarna de lopende band, de derde revolutie ging over automatisering en robotica en nu komt de zelflerende fabriek eraan waar efficiëntie en klantgerichtheid hand in hand gaan.
Slim produceren maakt de maakindustrie weer sexy
Hans Praat - NOM
Neem het voorbeeld van Centraalstaal in Groningen, fabrikant van stalen delen voor de scheepsbouw en ook deelnemer in het noordelijke slimme-fabrieken project. Praat: 'Centraalstaal maakt een verandering door van 'bijna niks kan', naar bijna alles kan: alle maten, alle vormen, gebruiksklaar vanuit de fabriek en tegen interessante kosten. Toepassing van verregaande automatisering maakt het mogelijk voor de prijs van serieproductie enkel stuks te maken.' Dat doet Centraalstaal samen met softwareontwikkelaar Cadmatic.
Centraalstaal-directeur Bert Doldersum: 'Slimme fabriek levert klanten en groei op'

Sexy bedrijven

Het idee van slim produceren heeft ook een fijn bijeffect. Want het maakt de maakindustrie weer sexy, zegt Praat. 'Door de overheid aangewezen speerpunten zoals energie of ict zijn belangrijk, maar ons regionaal verdienmodel zit in de maakindustrie. Die dreigde men uit het oog te verliezen. Samen met onder meer Fokker in Hoogeveen en Philips in Dra chten heeft de NOM de maakindustrie weer op de politieke agenda gezet.'
Betere producten door slimme, nieuwe technieken bij Centraalstaal
Ondersteund door wetenschappers vanuit de universiteit en hogescholen werken de veertig RoSF-bedrijven aan ideeën zoals foutloze productie van contactlenzen, de fabricage van draagbare brandstofcel voor militair gebruik bij Fokker in Hoogeveen en zelflerende productie van scheerapparaten bij Philips Drachten. Onder de bedrijven zijn niet alleen ondernemingen die slimmer willen werken, maar ook zo'n vijftien technologiebedrijven die de kennis ervoor leveren. Die weten samen volgens Praat voldoende om zo een slimme fabriek te bouwen.

Grootschalig

Eveneens lopen er verbonden aan RoSF grootschaliger initiatieven: het Innovatiecluster in Drachten, rond de Philips-scheerapparatenfabriek in de Friese plaats. Of Added in Emmen waar rond de - ook al - Philips Lighting-fabriek die in 2016 sloot, nieuwe bedrijvigheid groeit rond verlichtingstechniek. In Groningen wordt momenteel een vergelijkbaar cluster voorbereid waarin onder meer Avebe en Agrifirm zitten. Gekeken wordt of het slim produceren zoals dat voor de maakindustrie wordt ontwikkeld ook in de voedingsmiddelenindustrie toepasbaar is.
Slimmer produceren is keiharde noodzaak
Hans Praat

Geen vrijblijvende Spielerei

Het is allemaal geen vrijblijvende Spielerei, aldus Praat. Slimmer produceren is zeker ook keiharde noodzaak. Bedrijven kunnen niet anders, willen ze concurrerend blijven. Nogmaals Centraalstaal als voorbeeld. Praat: 'Pakt het bedrijf de productiewijze niet aan, dan is het gezien. Gaat Centraalstaal met het smart factory-concept aan de slag dan kan het de Ikea van de scheepsbouw worden die snel en op maat staalpakketten levert aan werven in een groter gebied dan ze nu bedienen.'
Staalplaten buigen zoals het nu bij Centraalstaal gebeurt
Noord-Nederland heeft zichzelf met het RoSF-initiatief behoorlijk in beeld weten te brengen. 'Nationaal was de regio de eerste die zo'n aanpak hanteerde', verklaart Praat. 'Het nationale smart-factory-programma is geënt op onze aanpak. Ook in Europa wordt ons gevraagd hoe we het doen. Geloof me, de potentie is goed. We zijn hier echt met iets bezig.'