Coöperatie nieuwe stijl maakt kleine bedrijven groot

Lijnrecht stonden stonden boeren en ondernemers in het Westerkwartier drie jaar geleden tegenover de natuurbeheerders. De natuurontwikkeling vroeg om opofferingen van de agrariërs, die juist wilden uitbreiden omdat alleen grotere bedrijven het hoofd boven water kunnen houden. De aanleg van meer natuur voor de Ecologische Hoofdstructuur zat die schaalvergroting dwars.

Alleen door de krachten te bundelen zouden de kleinere boeren in staat zijn hun bedrijf gezond te houden. Het leidde tot de oprichting van de Gebiedscoöperatie Westerkwartier door drie Agrarische Natuurverenigingen, AOC Terra, Staatbosbeheer en Landschapsbeheer Groningen.

Het belang van het initiatief was extra duidelijk door de sporen die de crisis had achtergelaten in het economisch toch niet al te sterke gebied, met veel kleine, vaak niet al te stabiele mkb- en zzp-bedrijvigheid. Dat kon wel een impuls gebruiken.

De Gebiedscoöperatie Westerkwartier is nu de grootste in zijn soort in Nederland, aldus directeur Hans Bergsma. Harde resultaten in de zin van nieuwe banen of bedrijven kan Bergsma niet overleggen, maar het aantal leden is nu zo'n duizend, vooral boeren, die via de Agrarische Natuurverenigingen zijn aangesloten. Ook is de samenwerking tussen bedrijven, hogescholen, boeren en natuurbeschermers is op gang gekomen.

We worden overrompeld door het succes', zegt Bergsma zelfverzekerd. 'Iedereen wil wat met de Gebiedscoöperatie; ondernemers, studenten, zorgpartijen. We hebben een heel andere manier van werken en denken geïntroduceerd. Dat geeft dynamiek en energie.'

Wat er in het Westerkwartier is opgezet is niet de traditionele coöperatie volgens het principe één werknemer, één stem. Coöperatie is hier meer gebruikt in de zin van coöperatief, als samenwerking. De Gebiedscoöperatie verbindt ondernemers, boeren, scholen, overheid en andere partijen. Iets dat trouwens goed past in de huidige tijd waarin de overheid zich terugtrekt en initiatieven meer aan burgers overlaat. Die organiseren coöperaties in de zorg, op energiegebied of bij de aanleg van glasvezel.

De Gebiedscoöperatie hoefde trouwens niet helemaal het wiel opnieuw uit te vinden, er was al een aantal initiatieven, bijvoorbeeld in Zuidwest Drenthe.

Een van de meest tastbare resultaten tot nog toe is de samenwerking tussen een tiental aannemers en andere partijen uit de bouwsector. Met studenten van de Hanzehogeschool wordt gewerkt aan nieuwe technieken als 'groen' beton en digitaal inmeten van bouwwerken. Volgens Bergsma een manier om de regionale bouwketen meer samen te smeden. Het bespaart de bedrijven kosten en het levert nieuwe producten en kennis op.

Tijdelijk is de Kenniswerkplaats in Noordhorn de plek waar de coöperatie kantoor houdt en waar ondernemers en studenten werken. Over een tijdje zal de Innovatieboerderij het kloppend hart van de Gebiedscoöperatie zijn. De historische boerderij op de grens van oud Zuidhorn en de nieuwe woonwijk de Oostergast is momenteel weinig meer dan een bouwval. Het achterhuis ontbreekt en het voorhuis is aan een stevige opknapbeurt toe.

De herbouw van de innovatieboerderij wordt voor de lokale bouwbedrijven een project voor vernieuwend bouwen. En is de zaak eenmaal gereed dan wordt het ingericht als een centrum waar gewerkt wordt aan bouwinnovaties en verduurzaming.

Een ander initiatief is onder de naam Reframe opgezet om de regionale voedselketen te herstellen. Bergsma: 'In de landbouw in het Westerkwartier wordt vrijwel alles in bulk geproduceerd. De waardetoevoeging vindt elders plaats. Dat willen we naar de regio terugbrengen.'

Boeren kunnen meer voor de regio produceren, verklaart Bergsma. Restaurants en grootkeukens in het Westerkwartier kunnen volgens hem net zo goed producten bestellen bij boeren of leveranciers naast de deur in plaats van bij bedrijven in de Randstad.

Om dat te veranderen moet vaak het systeem worden opengebroken. Grote keukens moeten ervoor hun aanbestedingsprocedures aanpassen om ook regionale bedrijven in beeld te laten komen. Om beter te begrijpen hoe dit soort regionale coöperatieve ketens goed georganiseerd kunnen worden doet Willem Foorthuis als lector Duurzaam Coöperatief Ondernemen onderzoek aan de Hanzehogeschool.

Het meest recente initiatief van de Gebiedscoöperatie is de Kredietunie Westerkwartier, waar ondernemers die door de bank zijn afgewezen t erecht kunnen voor financiering.

Het is met de Gebiedscoöperatie als met de Innovatieboerderij: de fundamenten liggen er en de contouren zijn geschetst, maar er is nog wel heel wat te doen. 'We zijn nog wat aan het zoeken', stelt ook Bergsma vast. 'Maar we groeien erin.'