Waarom protesteren boeren eigenlijk bij distributiecentra voor supermarkten?

Laten we beginnen bij de vraag of er veel prijsverschil is tussen supermarkten. Voor de consumentenprijs hebben we het gemiddelde genomen van drie supermarkten: de Jumbo, de Coop en de Albert Heijn. Daarbij is gekeken naar de prijzen op de website van de supermarkten. Het zijn dagkoersen natuurlijk, de prijzen en de onderlinge verschillen per supermarkt veranderen constant. Maar er komt wel een rode lijn uit naar voren.

Allereerst maar de basis van de favoriete warme prak van veel mensen: een kilo consumentenaardappelen. De meeste aardappelen die verbouwd worden zijn bedoeld als veevoer, zetmeel en pootaardappelen. Wij richten ons voor onze steekproef op aardappelen die de consument (onbewerkt) in de winkel koopt.

Gemiddeld genomen kost één kilo verpakte aardappelen in de winkel 1,60 euro. De boer ontvangt daar 27 cent van. In dit geval zijn we uitgegaan van het merk Frieslander, een merk waarvan AH vermeldt dat het in hun kilootje aardappelen zit. De kiloprijs van Frieslander aardappelen is terug te vinden via nieuweoogst.nl. Jumbo en Coop verkopen voor hun ‘kilootje aardappelen’ op het moment van onze vergelijking geen Nederlandse aardappelen, wel zijn de verkoopprijzen vergelijkbaar.

In dit geval vraagt de supermarkt bijna zes keer zoveel voor een product als de boer er voor krijgt. Zes keer. Hoe komt dat? Hoogleraar Ondernemerschap & Detailhandel Laurens Sloot van de Rijksuniversiteit Groningen: ‘Die aardappelen moeten vervoerd worden, gewassen, gesorteerd, verpakt en gekoeld. Vervolgens van het distributiecentrum naar de supermarkt en in het schap worden geplaatst. En er komt ook nog eens btw bovenop. Ook moeten supers soms producten weggooien, omdat ze niet vers meer zijn. Kortom, er moet een hoop gebeuren voordat een zak aardappelen de kassa is gepasseerd.’

We pakken nog een paar producten uit het schap. Uien zijn vergelijkbaar met aardappelen. De boeren verkopen die voor 23 cent per kilo, verkoopprijs van de supermarkt is 1,25 euro. Voor een bloemkool krijgt de teler de dagprijs, die varieert tussen 50 cent en 1,50 euro per stuk, aldus landbouworganisatie LTO. Bij de Albert Heijn werden deze bloemkolen voor 2,09 euro per stuk verkocht.

De beste verhouding tussen de prijs die de boeren krijgen en de verkoopprijs is te zien bij eieren (bruin, large, scharrel). De boer krijgt per tien stuks 81 cent, terwijl een doosje van tien in de supermarkt 2,99 euro is. Dit is ruim drieënhalf keer zoveel als wat de boeren krijgen.

Bij melk is het iets lastiger om duidelijk te krijgen welke prijs de boeren ontvangen en hoe dat in verhouding ligt met de prijs van melk in de supermarkt. De prijs van een liter melk (onbewerkt, standaard gehaltes eiwit (3,57 procent), vet (4,42 procent) en lactose (4,53 procent) is omgerekend, van kiloprijs naar literprijs, 36 cent.

Woordvoerder Jan-Willem ter Avest van FrieslandCampina: ‘Wij hanteren een garantieprijs, maar dat is slechts onze basis. Daarbovenop krijgen de boeren verschillende toeslagen, bijvoorbeeld voor bijzondere melkstromen, want daar heeft de boer meer werk van.’

Vorig jaar betaalde FrieslandCampina de boer 37 euro en 95 cent voor honderd kilo. ‘Maar dat schommelt. In 2017 was het bijvoorbeeld veertig euro.’ Die garantieprijs wordt volgens Ter Avest vastgesteld op basis van de prijs in West-Europa.

Een ander lastig product om een goed beeld van te krijgen zijn vleeswaren. De boer krijgt ongeveer tachtig cent per kg kip. Albert Heijn biedt scharrelkipfiletblokjes aan voor tien euro per kg en voor 600 gram kipfilet betaalt de consument 4,79 euro. Landbouworganisatie LTO laat weten dat dit niet geheel vergelijkbaar is, maar dat het wel een beeld geeft.

Een kilo rundergehakt kost in de supermarkt 7,35 euro. Dit gehakt wordt gemaakt van slachtkoeien, het is niet te zeggen van welke koeien voor welk gehakt gebruik is gemaakt. Op de veiling zijn koeien per kilo te koop in zes categorieën ‘bevleesdheid’, van superieur naar gering. De kiloprijs verschilt niet heel veel, gemiddeld genomen kost een slachtkoe per kilo vier euro.

Echter haalt een slager van een slachtkoe ook luxe biefstukken, en die gaan in de supermarkt over de toonbank voor gemiddeld 13,50 euro. Van een slachtkoe is alleen niet eenduidig te zeggen hoeveel er naar gehakt gaat en hoeveel versneden wordt als luxer rundvleesproduct.

Volgens LTO wordt het grootste deel van de producten die de boeren maken geëxporteerd. Ruim driekwart van wat de boer produceert, wordt geconsumeerd in Europa, laat LTO per mail weten. Onze vier buurlanden zijn de belangrijkste afnemers, samen zijn zij goed voor 54%. Buiten de EU zijn China en de VS de grootste afnemers.

Daarnaast is 75% van het voedsel dat de Nederlandse burger consumeert afkomstig uit het buitenland.

Het blijkt dus dat er nogal wat verschil zit tussen wat de supermarkt aan de boer betaalt en wat de consument aan de supermarkt betaalt. Hoogleraar Ondernemerschap & Detailhandel Laurens Sloot van de Rijksuniversiteit Groningen: ‘Ik zeg heel simpel: als boeren vinden dat ze te weinig voor iets krijgen, dan moeten ze het zelf gaan verkopen.’

‘Dan kom je er snel achter dat ook retail een hele lastige tak van sport is’, zegt Sloot. ‘Wat blijkt, is dat dat toch vies tegenvalt.’ Daarnaast komen er ook bij de supermarkt extra kosten kijken. ‘Om een beetje supermarkt neer te zetten ben je vaak zo’n €1,5 miljoen kwijt voor de inrichting en heb je zo’n 40 fte aan personeel nodig en dan is er nog geen klant geweest. Toch liggen er wel mogelijkheden voor zogeheten ‘farmers markets’, zo is de keten Sprouts in Amerika een mooi initiatief.’

Waar het volgens Sloot misgaat, is dat de boeren vanuit Den Haag opgezadeld worden met extra kosten. ‘Hierdoor wordt produceren duurder. En de supermarktketens uit het buitenland gaan niet betalen voor extra maatregelen die minister Schouten invoert. Dan gaan ze gewoon op zoek naar een andere aanbieder.’

Sloot: ‘De moeilijkheid zit hem erin dat er in Nederland allerlei extra eisen zijn, waardoor het de boer heel moeilijk wordt gemaakt, terwijl hij wel moet concurreren in een open EU markt. Er is sprake van een ongelijk speelveld en dat vind ik niet verstandig.’

‘Natuurlijk ben ik ook voor stikstofreductie, maar dit soort dingen moet je in EU verband regelen, niet specifiek met Nederlands beleid. Dan kan de boer namelijk niet eerlijk concurreren.’

Verschillende supermarkten zijn benaderd voor een reactie op dit verhaal, maar ze wilden niet meewerken 'omdat het bedrijfsgeheimen betreft'. Uit het onderzoek blijkt dat Albert Heijn de meeste Nederlandse producten verkoopt. Zowel het vlees als de aardappelen komen grotendeels uit Nederland. De artikelen van Jumbo komen grotendeels uit andere landen. Aardappelen komen uit Malta en bij vlees vermeldt Jumbo niet waar het vandaan komt. Coop zit daar als supermarkt tussenin.