Vroag&Antwoord: Striedewieds

Een van de inzenders van Vroag&Antwoord - de deelname voor deze eerste lijst stopt op 7 januari a.s. - vroeg om nadere uitleg over het woord

in het Dagblad van het Noorden. Dat is inmiddels gebeurd, maar over dat ene woord is veel te vertellen en te gissen tegelijkertijd.

Het oogt direct al bijzonder door het rijm stried+wied. Daarbij geeft wied de betekenis aan, want striedewieds is 'wijdbeens'. Het lijkt erop alsof er ooit iemand taal-creatief de vorm striedbains heeft omgezet naar striedwieds of striedewieds. Striedbains komt voor, althans het staat in Ter Laans woordenboek genoteerd, maar dat kom je toch minder in teksten tegen dan striedewieds.

Opvallend is ook het beginstuk van stried-bains en stried-wieds. Datzelfde woordenboek meldt voor Westerwolde het gebruik van strieden in de betekenis 'wijdbeens lopen', bijvoorbeeld in het geval van een koe met een zware uier. Het lijkt dan bijna alsof de poten moeite hebben om beurtelings een stap te zetten, alsof ze ervoor moeten 'strijden'.

Zou dat woord strieden in deze betekenis nog gangbaar zijn in het tegenwoordige Gronings? De kans daarop lijkt me klein - maar als het Engels invloed zou hebben op het Gronings dan lag dat weer heel anders: to stride is immers 'grote passen nemen, benen'!

De Nederlandse vertaling van striedewieds zal ons nog meer in de problemen brengen, want die vertaling is 'schrijlings'. Het zou de moeite waard zijn om een soort Vraag&Antwoord onder sprekers van het Nederlands te houden, want de betekenissen gaan heel toepasselijk twee kanten op. De oorspronkelijke is 'wijdbeens'. Dik Trom zat omgekeerd op een ezel, maar wel striedewieds 'schrijlings'. Maar een Engelse koningin die in amazonezit op een paard rijdt, die zit niet schrijlings.... of inmiddels tóch? Er zijn werkelijk zoveel mensen die onder schrijlings verstaan dat de benen aan één kant zitten, dat dit niet zonder meer genegeerd kan worden.

Van Dale noteert bij schrijlings alleen maar "met de benen uiteen, met een been aan elk van de beide zijden van de zaak waarop men zit of waarboven men staat" - zo wás het dus, maar zo is het niet meer. Van Dale komt altijd een poosje achter de ontwikkelingen aan, en dat kan ook niet anders. Schrijlings wordt niet zo veel gebruikt en dat kan er mee te maken hebben dat de betekenis verschuift, bijvoorbeeld onder invloed van woorden die er wel wat op lijken zoals zijlings (wat hetzelfde is als zijdelings).

Wat bleek bij de Mooiste woorden voor het Dagblad van het Noorden, jaren geleden: bij de woorden Striedewieds, Striebeens, Striedewiets, Striedewijd werd enerzijds als omschrijving gegeven "wijdbeens; ergens wijdbeens op gaan zitten", maar daar tegenover schreven anderen "met de benen overelkaar zitten; met beide benen naar één kant (bijv. zitten achter op de bagagedrager)".

Rara! Raar is, dat wij bij ons strieden niet geneigd zijn direct aan 'wijdbeens lopen' te denken, maar omgekeerd evenmin bij het Nederlandse woord schrijden 'met grote, stevige stappen gaan' en die betekenis had dat woord echt, zeggen de woordenboeken.

Nu is het ook raar, dat we in het Gronings wel bv. lieden en rieden hebben tegenover Ned. lijden en rijden, maar Ned. schrijden heeft geen tegenhanger bij ons - *schrieden bestaat niet, zou ik denken. Omgekeerd hebben wij dus strieden in juist die betekenissen die schrijden heeft.... en dan zou je kunnen veronderstellen dat bij ons ooit een vorm strieden uit iets als scrieden is voortgekomen. (Als dat zo is, hebben striede-wieds en schrij-lings nog weer meer met elkaar te maken.)

Over raadsels gesproken: striedewied komt voor in het gezelschap van de collega-rijmwoorden rikkerak en toezemoes en waarvan de oplossing dan neerkomt op 'regenbui': "Boer, mag ik joen rikkerak lainen? Ik wil toezemoes hoalen, eerdat striedewied komt." Striedewied kan vast van alles betekenen. Het zou me bijvoorbeeld niet verbazen als iemand een lastig kind een striedewied zou noemen. Striedewied en strieden, dat is typisch een vraag voor de tweede ronde vanaf 8 januari a.s.: Vroag&Antwoord wordt in dit opzicht dus Vroag&Antwoord&Vroag.