Vroag&Antwoord: Tuutjevlinders

Het woord is veel algemener bekend geworden in het laatste kwart van de vorige eeuw door toedoen van de familie Kuiper uit Termunterzijl, kortweg

. De Kuipers (An Kuiper, haar broer Geert en dochter Fransien, en laten we Antje-op-de-achtergrond niet vergeten) maakten furore als de Tuutjefloiters. Aan het laatste deel van dat woord is te horen, dat het om Oostelijk Gronings gaat, want daar is

'fluiten'.

Dat woord is direct een toespeling op de muziek, zoals de hele naam tuutjefloiters het vrijetijdskarakter, de muziek als liefhebberij benadrukt. Tuutjeflòiten is eigenlijk 'lekker niks of dat waar je zin in hebt doen'. Nu hangt het er een beetje vanaf in welk deel van de provincie men van een tuut of tuutje spreekt, en dat woord kan ook nog weer verschillende dingen betekenen. We hoeven in combinatie met dit Oldambtster fluiten niet direct aan het woord voor 'zoen' of aan een 'kip' te denken - het is in deze context waarschijnlijk een aanduiding voor een vogel, een zangvogel. Denk aan een lijster of een merel - in elk geval een beestje dat kan zingen dat het een lust is.

En wie 's avonds in de stilte een merel op een hoog punt ziet of althans hoort zingen, die denkt misschien helemaal niet aan de verdediging van z'n territorium, maar aan plezier, aan vakantie, dolce farniente. Tuutjefloiten. Het kan uiteraard ook negatiever gebruikt worden, niets uitvoeren, je tijd verbeuzelen.

Dat woord is in andere regio's van Groningen minder gangbaar - daar is wellicht eerder de term vlinderknippen te horen. Dat zou te maken kunnen hebben met het verknippen van papier tot kleine flinters - de verveling springt dan snel in het oog.

Maar die flinters (flinterdun) waren talig bezien bij ons minder gangbaar dan vlinten 'stenen' (denk aan de Flintstones). En die duiken in Ter Laans woordenboek onder andere op in het volgende rijtje: "Vlinten spinnen, zaarken weven en haspeln mit hakken = niets uitvoeren." Als ,vlinderknippen daar mee te maken heeft, dan is de vraag welk woord aanleiding gaf tot het andere. Begon het met vlinderknippen en kwam het komisch-onmogelijke vlinten spinnen daar uit voort?

Er is ook nog naar een verwant woord gevraagd, omdiedeldaantjen en dat betekent hetzelfde, 'niets uitvoeren'. Diedeldaantjen, domdiedeldaantjen, omdiedeldaantjen, verdiedeldaantjen, verdiedeldomdaantjen, verdomdiedeldaantjen - geen wonder dat het woord snel een negatieve betekenis krijgt.... En al die verschillende vormen maken duidelijk dat het een moeilijke herkomst, voor de mond van het Gronings wat ongebruikelijke etymologie heeft. We kunnen zo vlak voor de vakantie een paar woorden uit omringende talen naast elkaar zetten die er mee te maken kunnen hebben: Duits dandinieren ('bengelen, schommelen') en Engels dandle ('voorzichtig heen en neer bewegen, wiegen'). Nou, dan kunnen wij zo'n drentel- en treuzelbegrip best ook bezitten en dat speels naar onze eigen mond en onze eigen taal gezet.

Vroag&Antwoord heeft binnenkort even vrijaf. Maar tot het eind van deze maand nodigen we iedere spreker van het Gronings nadrukkelijk uit om nog even mee te doen en een plezierig-eenvoudige enquête in te vullen. Op die manier vergroot u onze kennis van het Gronings, geloof het of niet!

Ga naar de website van het onderzoek en doe even mee: bij voorbaat bedankt.