Dagwoord: HAMMELK
Siemon Reker neemt in maart volgend jaar afscheid als hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de RUG. Vanaf 2 maart pakt hij dagelijks een publicatie uit zijn Groninger boekenkast en legt de vinger telkens bij één wisselend woord daaruit. Dat resulteert in de werkdagelijkse column Dagwoord.
De tekst achterop heeft de lezer eigenlijk helemaal niet nodig om te weten, dat Berend A. Koning geboren is in (de omgeving van) Scheemda. Zijn leefjaren zijn 1931-2004. Het gaat om
Lange Jan. Een Groninger roman deel I
, verschenen bij Stabo/All-round in Groningen. Die uitgeverij noteert geen verschijningsjaartallen in de publicaties, het gaat volgens de online catalogus van de UB van de RUG om 1982, tien jaar eerder is hetzelfde werk gepubliceerd in Haarlem. In de Stabo-uitgave zijn de dialogen vertaald in het Gronings. Koning was verslaggever van een krant in het Westen van het land.
Even bladeren roept de sfeer van de omgeving ten noord-westen van Winschoten op: Winschoten zelf maar vooral enkele hamrik-plaatsen, zoals Noordbroeksterhamrik, Scheemderhamrik. Nu ja, genoemd worden ze Broeksterhamrik en Scheemterhamrik in de Nederlandse tekst, in de Groningse passages lezen we namen die uitgaan op het achtervoegsel -hammelk. Zó heeft de auteur het dus kennelijk (als kind) verstaan.
Vooral hoofdstuk 10 laat zien dat de schrijver gericht was op taal. Het gaat bijvoorbeeld om de accentuering van het woord La Croix, maar opvallender is de beschouwing op blz. 132 waarin de ene persoon aan de andere Groninger woorden leert (swienepieze, schietieme, kounavvel, tomtam, bunselkniebe, schietspoite, bröddellabbe, zaike tude). De schrijver luisterde én beschouwde de taal van zijn jeugd.
Verrassend is dan de schrijfwijze van het woord op bladzijde 66 in het volgende citaat dat getuigt van luisteren vooral: "En nou raidjes in schure, aans krieg d'haile dele der onder!" Het onderwerp k (ik) ontbreekt, als het ware weg-geassimileerd tussen krieg en d'haile; maar raidjes 'snel' is natuurlijk een bijwoord bij het bijvoeglijk naamwoord rad 'snel'. Naar de uitspraak is dat net zo correct als hoindje 'hondje' en Spainje 'Spanje' maar wel ongebruikelijk, zo heeft de journalist Koning vast geweten.
Berend A. Koning, Lange Jan. Een Groninger roman deel I, Groningen z.j. (1982).
