Dagwoord: HOAKEN

© RTV Noord
Siemon Reker neemt in maart volgend jaar afscheid als hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de RUG. Vanaf 2 maart pakt hij dagelijks een publicatie uit zijn Groninger boekenkast en legt de vinger telkens bij één wisselend woord daaruit. Dat resulteert in de werkdagelijkse column Dagwoord.
A.H. Smith heeft in de laatste jaargangen van het Maandblad Groningen woordverklaringen gegeven. Misschien zijn ze niet altijd juist, interessant zijn ze wel. Van het woord
hoaken
merkt hij op dat dit ook 'gewrichten' zijn. Daarmee stemt de uitdrukking van Jakob Rietema overeen (door hem meer dan eens gebruikt) die het heeft over "zien mond oet hoaken proaten". Ter Laan is het daarmee eens, getuige het voorbeeld bij de tweede betekenis "Hai gapt, schraift zok bek oet hoaken." Een ontwikkeling verder lijkt het direct volgende te zijn: "Ze lopen zok ‘t gat oet hoaken = a) zo hard ze kunnen; b) ze doen er alle moeite voor." Ook Smith gaf die uitdrukking: "Hij lopt zuk 't gat oet de hoaken = loopt zo hard hij kan."
Van de mond naar de bek is een soort van intensivering waarmee de uitdrukking versterkt wordt. Op een vergelijkbare manier kan de ontwikkeling verder gegaan zijn naar gat 'achterwerk'. Is er daarna nog iets mogelijk? Ja.
Het begunstigersgeschenk van de stichting 't Grunneger Bouk is in 1995 De leste börg van Roelf (= Roelie) Meijer. Het zijn verhalen waar de mensen graag naar luisteren. Zijn taalgebruik is realistisch, zegt de achterflap, "bie zetten wat grof". Misschien bedoelde de uitgever een zin zoals op bladzijde 17. Daar wordt door Tetje over haar man gezegd dat hij actief genoeg is maar aan een bepaald behangklusje thuis maar niet toekomt. Zijn activiteit wordt uitgedrukt met "(hai) lopt zok d'hoaken uut de kont".
Hier lijkt de lang gangbare uitdrukking met "d'hoaken uut t gat" enigszins een vergrovende trap gekregen te hebben. Met de tijd mee gegaan, door een moderner behangetje wat eigentijdser gemaakt. Dat de volgorde van de twee begrippen omgedraaid is, zal dan ook een kwestie van updating zijn. De oude betekenis van gewrichten is hier niet meer zichtbaar.
Roelf Meijer, De leste börg. Scheemda, 1995.