Dagwoord: BRUKEN

© RTV Noord
Siemon Reker neemt in maart volgend jaar afscheid als hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de RUG. Vanaf 2 maart pakt hij dagelijks een publicatie uit zijn Groninger boekenkast en legt de vinger telkens bij één wisselend woord daaruit. Dat resulteert in de werkdagelijkse column Dagwoord.
Riemkes van guster en vandoag
zijn vooral wat guitige invallen van kinderen en onnozele streken van volwassenen, afgesloten met licht-beschouwelijke teksten. Gerrit J. Wiekengoa is de auteur die zijn toegankelijke taal van de rechter bladzijden telkens links vooraf laat gaan door een soort van korte inleiding in proza. Het is net of G.J. Wijkenga (zó zal hij officieel te boek staan) zijn eigen werk aan ons voordraagt inclusief tussenteksten.
Wie hij is, wordt niet nader toegelicht maar de taal oogt Oost-Gronings, ja soms schemert er het Duits tussendoor. Op bladzijde 71 - en dat is in de afsluitende meer meditatieve afdeling - vraagt hij zich onder de titel Haardloperij af, "Woarom is aal dat gejakker / Alles bruukt ja toch zien tied". Dat lijkt rechtstreeks aan de taal van over de grens ontleend, althans is direct overzetbaar via 'Alles braucht seine Zeit'. Hoe dicht het Duits en het Gronings ook bijelkaar liggen, de betreffende regel klinkt tegenwoordig toch als een Germanisme.
Maar Wijkenga attendeert ons er wel op, hoezeer niet alleen mensen en landen maar ook woorden dicht bijelkaar in de nabijheid kunnen liggen óf uiteengegroeid zijn. Bruken of broeken 'gebruiken' is voor ons (afgezien van de consumptie-betekenis) allereerst het een concreet benutten voor iets anders. Een schop om te graven, een schaar om te knippen.
Van dat letterlijke benutten is het een kleine overgang naar het figuurlijke: hoe wil iemand de tuin spitten zonder schop, hoe knippen zonder schaar? Zeker, voor het een heb je het andere nodig en op dat punt kan gebruiken I overgaan in gebruiken II: 'benutten' en 'nodig zijn' liggen bij elkaar in de buurt. Zeker, maar voor alles toch in Oost-Groningen.
Gerrit J. Wiekengoa, Riemkes van guster en vandoag. Scheemda z.j. (1983)