Genoat in Grunnen: De macht van de klok

In de garnalenindustrie is het klok die heerst. De kiloprijs die op de visafslag in Lauwersoog wekelijks wordt vastgesteld, bepaalt de prijs in de hele sector, van Denemarken tot ver in Europa. Maar het bijzondere is dat slechts vijfentwintig van de vijfhonderd Europese garnalenvissers 'voor de klok vissen'.

'Godfather' van de garnalenwereld Hendrik Nienhuis vindt het zelf ook een bijzonder fenomeen. 'Vijf procent van het aanbod bepaalt de prijs', stelt Nienhuis vast. 'In Harlingen en Den Oever zijn in het verleden ook afslagen geweest, maar dat heeft niet gewerkt. Lauwersoog bleef leidend.'

Hij zoekt de verklaring in de relatie tussen de visafslag en de grootste Europese garnalenverwerker Heiploeg. Nienhuis: 'Heiploeg bepaalt de garnalenprijs op vrijdagmiddag naar aanleiding van wat er op de veiling gebeurt'. Die prijs is vervolgens voor heel Europa leidend voor de prijs die de vissers krijgen die niet voor de klok vissen, de contractvissers.

Bij de afslag zit een zestal partijen, die via de klokveiling tot prijzen komen: Klaas Puul uit Volendam, Heyko uit Enkhuizen, Roem van Yerseke uit Zeeland, Telson uit Lauwersoog, Heiploeg uit Zoutkamp en Van Belzen uit Arnemuiden.

Eén van de klokvissers is Johan Rispens van de ZK18 uit Zoutkamp. 'Eerlijk waar. Van Noord-Denemarken tot aan België wordt de prijs op Lauwersoog bepaald. Niet iedereen wil dat zien, maar zo is het gewoon.'

Het gering aantal vissers en handelaren dat via de klok handelt maakt het systeem kwetsbaar. Het is ook een curieus geheel. Want een veiling is alleen dan een eerlijk en transparant principe wanneer alle vraag- en aanbodpartijen meedoen. Dat is in de garnalensector allerminst het geval.

Visser Rispens is zelfs onzeker over het voortbestaan ervan. 'Als wij er nou mee zouden stoppen, wie bepaalt dan de prijs? Ik durf niet te zeggen dat de veiling in Lauwersoog over vijf jaar nog bestaat. Dat hangt er vanaf hoe recht die vijfentwintig vissers de rug houden.'

'Geld laat de duivel dansen'
De vissers kennen elkaar bijna allemaal, maar eenheid is er niet. 'Een klokvisser kan elke week overstappen om over te gaan op contract', aldus Rispens. 'Geld laat de duivel dansen.' Een contractvisser krijgt volgens Rispens gemiddeld tien tot dertig eurocent meer voor een kilo garnalen. Mocht de veiling in Lauwersoog verdwijnen, dan zullen de schepen worden verdeeld over contractpartijen.

Nu bepaalt de klok het ritme in de garnalenwereld, benadrukt Rispens. Mocht dat systeem wegvallen, dan ontstaat er een andere realiteit. 'Ik ben bang dat alle vissers dan naar een paar grote bedrijven gaan, ook de grote kotters. Als we naar een systeem van quota gaan dan zullen die grote bedrijven de quota opkopen.' En dan zal er voor vissers die aan hun zelfstandigheid hechten, zoals Rispens, geen plek meer zijn.

Voorzitter Johan Nooitgedagt van de Vissersbond snapt niet waarom slechts 25 vissers op de klok vissen. 'Ik vraag het me al twintig jaar af. De hele wereld zit zo in elkaar dat we vraag en aanbod op elkaar afstemmen. Kijk maar naar Marktplaats. Lag het aan mij, dan gingen alle garnalen over de klok. Het is de beste manier om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.' De klok biedt transparantie, zegt de voorzitter. Het is duidelijk wie wat krijgt en tegen welke prijs.

Maar de handel wil het niet, vult Nooitgedagt aan. Hij wijst er verder op dat het hele systeem van klok- en contracthandel voor tweedeling zorgt, ook door het beloningssysteem voor contactvissers. 'Zij worden gecompenseerd als de klokprijs hoger is. Andersom echter niet. Dan wordt de klokvisser niet tegemoet gekomen.'

De Vissersbond is vanuit Brussel bevoegd om in te grijpen in de prijs als daar aanleiding toe is, maar heeft nog nooit gebruik gemaakt van de mogelijk een maximum- of minimumprijs in te stellen.

Vanwege de tweedeling tussen klok- en contractvissers vinden veel betrokkenen het een goed idee wanneer alle vissers bij de veiling aangesloten zouden zijn. Het zal rust geven in de garnalenbranche, verwachten veel vissers.

Lees de hele serie Genoat in Grunnen:
1. 'De garnalensector is net een casino'
2. De macht van de klok
3. Machinaal pellen: revolutie in de gar nalenbranche
4. 'Een duurzame garnaal is moeilijk te vinden'
5. De natuur is heer en meester