Genoat in Grunnen: 'Een duurzame garnaal is moeilijk te vinden'

Lauwersoog: de garnalenhoofdstad van Europa. Met als kloppend hart een machtige visafslag waar voor heel Europa de prijs voor de garnaal wordt bepaald. NoordZaken schetst in vijf afleveringen een beeld van de garnalenindustrie. Hoe staat de sector er na een reeks ingrijpende ontwikkelingen voor en wat zijn de perspectieven?
In deel 4: Het moeizame proces van vergroening en verduurzaming in de garnalensector.

Door: Theo Sikkema

Duurzaamheid is in onze voedselvoorziening een niet meer weg te denken begrip. Het betekent dat vooral de vissers maar ook alle andere partijen garnalenindustrie aan allerlei nieuwe regels moeten voldoen. Maar regels en vissers, dat is lang niet altijd een goede combinatie.
Supermarkten eisen bijvoorbeeld duurzaam gevangen, traceerbare, wilde vis. Die krijgt het MSC-keurmerk (Marine Stewartship Council). Garnalenvisser Johan Rispens hierover: 'Supermarkten eisen dat je hieraan voldoet en volgens mij gaat wel zeventig procent van de vangst naar de grote winkels als Delhaize en Albert Heijn. Maar neem van mij aan dat geen enkele visser op dit moment voldoet aan de MSC.'

Geen controle

Ook voorzitter Johan Nooitgedagt van de Vissersbond constateert dat MSC-regelgeving niet werkt. 'Nederland heeft geen kader. Het is altijd vrije visserij geweest. Sinds de opheffing van het productschap vis is er geen controle meer.' Volgens Nooitgedagt willen vissers misschien wel, maar zadelt MSC-regelgeving hen met kosten op die ze nergens kunnen verhalen. En wat de handelaren betreft, als er geen MSC-gecertificeerde garnalen zijn, koopt de handel volgens Nooitgedagt gewoon ongecertificeerde in.
Heiploeg BV is een belangrijke handelaar. CEO Dirk-Jan Parlevliet is duidelijk. 'Wij vinden duurzaamheid heel belangrijk. Wij propageren de MSC. Steeds meer supermarkten en retailers willen een duurzaamheidscertificering.' Maar Parlevliet legt de bal vooral bij de vissers, want, zegt hij, die zijn verantwoordelijk voor het naleven van de MSC-regels.

Eenheid

Volledige naleving van MSC-voorschriften kan alleen wanneer er meer eenheid onder de vissers komt, denkt Nooitgedagt. Maar die is volgens Nooitgedagt vanwege de onderlinge concurrentie ver te zoeken. De Vissersbond zou graag meer controle willen uitoefenen benadrukt Nooitgedagt.
Komt nog bij dat het Ministerie van Economische Zaken onlangs bekend maakte controles door de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) drastisch te verminderen. Dit vanwege bezuinigingen. Het ministerie vindt dat de controles meer door de garnalensector zelf gedaan moeten worden. De NVWA zal zich beperken tot steekproeven. Volgens Nooitgedagt is dit alles uiteindelijk het resultaat van het opheffen van de productschappen.

Afspraken

Nadat het Productschap Vis drie jaar geleden is opgeheven, heeft de sector zelf de Brancheorganisatie Garnalen opgezet. Het orgaan bespreekt zaken als kwaliteit, promotie en hygiëne. Over garnalenprijzen wordt niet gesproken, vanwege het gevaar van kartelvorming. Nooitgedagt ziet kansen voor het initiatief: 'Alle belangrijke partijen zitten aan tafel en we proberen tot afspraken te komen. Het bestaat nu een jaar en dit overleg moet beleidsbepalend worden voor de sector.'
In het kader van (zelf)regulering wordt ook gewerkt aan VIBEG (visserij beschermde gebieden). VIBEG regelt de visserij op twee gebieden van de Noordzee, die in 2010 als Natura 2000-gebied zijn aangewezen. Daarmee heeft ook de black box zijn intrede gedaan. Die zwarte doos registreert alle vaarbewegingen van de vissers.
Nooitgedagt constateert een contradictie. 'Iedereen wil meer regels, maar niemand doet er gemakkelijk aan mee. En zo eenvoudig is het ook niet altijd. Wat ga je bijvoorbeeld allemaal controleren met de black box? Ook het vermogen van de schepen? Nu kunnen we alleen zien, waar de visser zich bevindt.'

Meer regels

Naast het rammelende MSC-systeem zijn er op het gebied van verduurzaming nog andere lastige punten. Dat vissers met meer regels te maken krijgen lijkt wel zeker. Netten bijvoorbeeld moeten grotere maaswijdtes krijgen en er is een zeefplicht op de afslag om vast te stellen dat er niet teveel kleine garnalen gevangen worden.

Te kleine garnalen

Garnalen die kleiner zijn dan 6,5 millimeter, het zogenaamde ziftsel, mogen niet worden gevangen. Nooitgedagt hierover: 'Teveel ziftsel moet bestraft worden, maar dat kunnen we momenteel onvoldoende afdwingen. Een visser zou bij meerdere overtredingen eigenlijk niet meer mogen vissen.' In eerste instantie krijgt een visser een waarschuwing, waarna bij een volgende overtreding een boete geldt van vijftig cent per teveel aangeleverde kilo te kleine garnalen. Die waarschuwingen en boetes weerhouden vissers er niet van toch kleine garnaaltjes aan land te brengen.
Het ziftsel mag niet meer dan vijftien procent van de totale vangst zijn. Dat is nu vaak hoger, omdat vissers onvoldoende goed zeven. Waardoor ze de kleine garnaaltjes wel binnen brengen.

Zeeflap

Dan is er nog de zeeflap, een aangepast sleepnet waardoor alle gevangen visjes en garnalen groter dan vijf centimeter direct weer naar buiten zwemmen om teveel bijvangst te voorkomen. De zeeflap wordt echter niet veel gebruikt. Vissers vinden het teveel moeite en wat extra vangen is natuurlijk ook niet onaantrekkelijk.

Vrije geest

De sector heeft verduurzaming tot een belangrijk thema benoemd. Maar de vrije geest en gebrek aan collectiviteit staan gezamenlijke afspraken en naleving ervan in de weg. Het zal dus nog wel en tijdje duren voordat er alleen nog maar garnalen aan land komen die volgens alle geldige normen en regels gevangen zijn.