Wanneer achttien worden geen feest is

Een jongere alleen in zijn kamer (foto ter illustratie)
Een jongere alleen in zijn kamer (foto ter illustratie) © ANP
Kinderen die te maken hebben met jeugdzorg vallen onder de jeugdwet. Dit verandert op de dag dat ze achttien jaar worden. Voor de wet zijn deze jongeren dan volwassen, de zorg die zij vanuit de jeugdwet krijgen stopt.
Vanaf hun achttiende moet de hulp en ondersteuning voor deze jongeren uit een ander potje worden betaald. De hulp die ze voor hun achttiende kregen valt daar meestal niet onder. Daardoor moeten jongeren verhuizen naar een andere plek, of raken ze hun vertrouwde hulpverleners kwijt.

'Laat zorg pas stoppen als kinderen er klaar voor zijn'

Volgens Het Vergeten Kind, een stichting die zich inzet voor kinderen die niet meer thuis kunnen wonen, hebben deze kinderen ook na hun achttiende de jeugdhulp nog heel hard nodig. In een publiekscampagne pleiten zij ervoor om de jeugdzorg pas te laten stoppen wanneer jongeren er klaar voor zijn.
Ook de Groningse jeugdhulporganisatie Elker deelt deze wens. Geeske Wijnalda is als clustermanager Kleinschalige Voorzieningen en Beschermd Wonen bij Elker nauw betrokken bij deze groep.
Wijnalda: 'Achttien worden is voor veel jongeren spannend. Maar hier hebben we het over kinderen die te maken hebben met complexe problemen, zoals trauma's en hechtingsproblemen.' Dat maakt de overgang nog heftiger, stelt ze. Niet weten waar je kunt wonen en afscheid nemen van vertrouwde hulpverleners levert volgens haar en anderen veel stress voor deze jongeren op.
Het merendeel is er nog helemaal niet klaar voor om op eigen benen te staan
Geeske Wijnalda - Jeugdhulporganisatie Elker

Achttien jaar, en dan?

'Natuurlijk zijn er jongeren die op hun achttiende wel de stap naar zelfstandigheid kunnen zetten', stelt Wijnalda. 'Maar het merendeel is er nog helemaal niet klaar voor om op eigen benen te staan.'
Bij sommigen van hen zijn de problemen zo complex dat het niet lukt om op tijd een passende woonplek te vinden. Wijnalda: 'Wij laten deze jongeren niet los. Hij of zij kan eerst op de groep blijven wonen, maar we krijgen daar dan geen geld meer voor.' Een echte oplossing is dit dus niet.
Hendrik-Jan Klein Nagelvoort houdt zich bij Jeugdbescherming Noord onder meer bezig met de vraag wat te doen wanneer kinderen achttien worden. Vanaf hun zestiende gaan ze met de jongeren aan de slag om hen voor te bereiden op het 'volwassen' leven. Waar ga je wonen? Waar ga je werken of naar school? Hoe ga je om met alle verantwoordelijkheden en heb je daar extra hulp bij nodig?
Klein Nagelvoort benadrukt dat jongeren na hun achttiende in de problemen kunnen komen wanneer ze niet de juiste begeleiding krijgen en buiten het zicht van de instanties raken. Denk aan dakloosheid, verslaving of criminaliteit.
Je komt in een wirwar van regels en financieringsstromen terecht. Dat is bijna niet te doen
Birgit haar zoon woont sinds zijn zestiende beschermd

Opeens volwassen

Ook Birgit kent de spanning die de achttiende verjaardag met zich mee kan brengen. Haar zoon Stijn verhuisde op zijn zestiende naar een beschermd wonen-plek. Thuis ging het, tot groot verdriet van zijn moeder, niet meer. Birgit: 'Onze band was en is goed, maar de spanningen konden zo heftig toenemen, dat het van kwaad tot erger ging. Daarom hebben we samen deze beslissing genomen.'
Afgelopen zomer werd Stijn achttien. 'Hij zei tegen me: mama ik vind het eigenlijk hartstikke eng.' Opeens werd hij behandeld zoals elke andere volwassene, terwijl hij daar nog helemaal niet klaar voor was.
Birgit: 'Als ouder moet je het ook maar kunnen. Stijn heeft ons om hem te helpen, maar vaak hebben kinderen die niet meer thuis wonen geen vangnet.' Volgens Birgit is het systeem bovendien veel te ingewikkeld. 'Je komt in een wirwar van regels en financieringsstromen terecht. Dat is bijna niet te doen.'
Dat was de keiharde realiteit; zodra je achttien jaar bent wordt je kamer verzegd
Marije werd op haar zevende uit huis geplaatst

Een magnetron voor je zestiende verjaardag

Marije was 7 jaar toen ze uit huis werd geplaatst. Inmiddels is ze 29 en heeft een eigen gezin, bij Jeugdbescherming Noord zet ze zich in als ervaringsdeskundige.
Vanaf haar dertiende woonde ze in een gezinshuis in Ter Apel. Ze weet nog dat ze voor haar zestiende verjaardag een combimagnetron kreeg. 'Die was alvast voor mijn uitzet. Dat was de keiharde realiteit; zodra je achttien jaar bent wordt je kamer verzegd.'
Vlak voor haar achttiende verjaardag gaat ze op kamers in Emmen. Het leek op dat moment een logische stap: 'Ik had er een bijbaantje en mijn vriendje zat er op school, zelf ging ik in Assen een opleiding doen.' Ze werd volwassen genoeg geacht om voor zichzelf te zorgen. 'Je had ook niet echt een keuze, de zorg stopte gewoon.'

Afkappen wat zorgvuldig is opgebouwd

'Het is zo zonde dat je alles wat je zorgvuldig hebt opgebouwd, op je achttiende moet afkappen', stelt Wijnalda van Elker. 'Juist bij een groep voor wie het accepteren van hulp of vertrouwen van mensen niet vanzelfsprekend is.' Ergens vertrekken en ergens anders weer opstarten betekent volgens haar altijd een terugslag voor deze kinderen.
Een deel van de jongeren heeft het idee het wel zelf te kunnen, of is na jaren 'in het systeem' te hebben gezeten zo murw van hulpverlening dat ze er niks meer mee te maken willen hebben. Zo raak je kwetsbare jongeren 'kwijt'.
Klein Nagelvoort denkt dat ook deze jongeren toch zouden kiezen voor veiligheid wanneer ze zouden kunnen blijven waar ze op dat moment wonen. 'Niet weggaan is een makkelijkere keuze dan op straat komen te staan en dan kiezen voor nieuwe hulp.'
Tot je achttiende hebben de instanties alle controle over je. Daarna gaat de deur opeens dicht
Marije werd op haar zevende uit huis geplaatst

Verlengde jeugdzorg

Er is wel een mogelijkheid om de jeugdzorg na de achttiende verjaardag voor te zetten; de verlengde jeugdhulp. Maar ook dat geeft veel onzekerheid. Als jongere moet je de gemeente overtuigen dat je de hulp nog nodig hebt, en dus opnieuw je verhaal doen.
Bovendien gaat dit systeem ervan uit dat jongeren vanaf hun achttiende weten welke hulp ze nodig hebben en daar ook zelf om kunnen vragen. Iets wat voor deze groep vaak juist erg moeilijk is.
Het blijft een uitzondering op de regel, beamen ook de gemeenten. Jeugdzorgmedewerkers stellen dat verlengde jeugdhulp een recht zou moeten zijn waar alle jongeren gebruik van kunnen maken.

Plots volwassen

Marije dacht ook dat ze er klaar voor was, tot ze na een half jaar op zichzelf wonen instort. 'Ik kon opeens niets meer onthouden. In de winkel wist ik niet meer wat ik wilde halen. Zelfs tandenpoetsen lukte niet meer. Het was gewoon te veel.'
Dat je op je achttiende plots volwassen moet zijn, vindt ze absurd. 'Tot je achttiende hebben de instanties alle controle over je. Daarna gaat de deur opeens dicht.' Gelukkig kon ze terecht bij de ouders van haar toenmalige vriendje. Ook met haar gezinshuisouders had ze nog goed contact.

Los van leeftijd

De verschillende jeugdhulporganisaties benadrukken dat zij niet 'tegenover' de gemeente staan. Wijnalda: 'We willen allemaal dat deze jongeren de juiste zorg krijgen, los van leeftijd.' Zowel gemeenten als jeugdhulporganisaties in Groningen proberen maatwerk te bieden.
Toch lukt dat niet altijd, wetgeving en financieringsstromen zijn star en maken het lastig om structurele oplossingen te vinden. Bovendien zijn gemeente gebonden aan de budgetten die ze krijgen van het Rijk.