Ongekend systeemfalen met rampzalige gevolgen: dit moet je weten over het eindrapport

In dit artikel lees je de belangrijkste conclusies uit het 1958 pagina’s tellende rapport, de reacties en hoe het nu verder gaat.

Groningen voelde zich niet alleen een wingewest, het was en is een wingewest. Volgens de commissie bracht de gaswinning veel voor Nederland, maar is het uitgelopen op een ‘rampzalige situatie’. De belangen van onze provincie zijn ‘stelselmatig genegeerd’. Bovendien is er sprake van een ‘ongekend systeemfalen’.

Dat betekent volgens commissievoorzitter Van der Lee dat het vanaf het begin verkeerd is gegaan. Als het gas wordt gevonden, is de samenwerking tussen de overheid en de oliemaatschappijen gericht op geld verdienen en gas leveren. Maar niemand denkt aan de vele tienduizenden mensen die boven het gasveld wonen, terwijl er nergens ter wereld zoveel mensen boven een gasveld van zo’n formaat wonen.

Geen van de betrokken partijen kan zich bovendien voorstellen dat de winning negatieve gevolgen kan hebben. Maar dat is niet gebaseerd op veel kennis. Er worden onvoldoende onderzoeken gedaan door bijvoorbeeld het KNMI. Als er uiteindelijk na tientallen jaren wel kennis is, wordt die genegeerd. De buitenwereld wordt bewust onwetend gehouden; geld blijft regeren.

Bij oliemaatschappijen Shell en ExxonMobil is volgens de commissie sprake van ‘ontregeling, onkunde en onwil’. De bedrijven zijn vooral bezig met hun commerciële belangen. De overheid is vooral bezig met de leveringszekerheid en niet met veiligheid.

Die leveringszekerheid blijkt na de beving van Huizinge een rookgordijn. De gaskraan moet voor de veiligheid eigenlijk langzaam maar zeker dicht. Maar volgens de betrokken ministeries kan dat niet, want dan dreigt een gastekort waardoor we in de kou komen te zitten. De commissie concludeert: de kraan kon wél dicht, Groningen en de Tweede Kamer zijn jarenlang op het verkeerde been gezet.

De commissie Van der Lee oordeelt: als de aardbevingsproblematiek van het begin af aan serieus genomen was, had veel ellende voorkomen kunnen worden.

De premier zegt dat de conclusies van de commissie ‘hard zijn binnengekomen, ook bij mij persoonlijk’. Maar Rutte geeft geen inhoudelijke reactie. Dat vindt hij nog niet gepast. De commissie schrijft overigens over Rutte: ‘Het valt de commissie op dat de minister-president wel betrokkenheid toont (...) maar dat hij geen wezenlijke verandering teweeg brengt. Dat was wel op zijn plek geweest.’

De verantwoordelijk staatssecretaris reageerde in Garmerwolde voor de camera’s. Met zichtbare emotie zegt hij dat hij het rapport ‘zeer ernstig vindt’. ‘Ik voel vooral schaamte en dat betekent dat we er iets aan moeten doen.’

‘Groningen is tekortgedaan’, zegt Shell-topvrouw Marjan van Loon. Het olie- en gasconcern geeft toe dat het ‘niet goed heeft geluisterd naar de mensen in Groningen’. ExxonMobil zegt dat het rapport meer inzicht biedt in de rollen en verantwoordelijkheden van degenen die betrokken zijn bij het Gasgebouw. De bedrijven willen het rapport ‘grondig bestuderen.’

De Nederlandse Aardgas Maatschappij (NAM) zegt zich te realiseren dat 'wij als bedrijf een belangrijke rol hebben gespeeld’ in de crisis in Groningen. 'Het is duidelijk dat wij meer oog moeten hebben voor de samenleving waarin wij werken', zegt directeur Johan Atema van de NAM.

De Groningse belangenorganisaties zijn blij met de erkenning die het rapport geeft, maar willen ook antwoorden op veel vragen. ‘Is de eeuwige strijd met de staat nu voorbij? Gaan de versterkingen nu sneller? Ik wil niet negatief klinken, maar ik heb wel een gezonde scepsis van: laat maar zien’, zegt GBB-voorzitter Coert Fossen.

Gasberaad-voorzitter Jan Wigboldus is blij, maar niet verrast. ‘Het is ongeveer wat je kon verwachten. Daar kun je emotioneel van worden, want je wordt nog een keer geconfronteerd met het gegeven hoe treurig het allemaal is geregeld.’

'We moeten naar een nieuw vertrouwen in Groningen, en dit zijn misschien de eerste bouwstenen.'

De commissie gaat binnenkort eerst naar de Tweede Kamer om verantwoording af te leggen over het rapport. Het kabinet komt naar verwachting eind april met een reactie. Daarna komt er een debat met in elk geval de verantwoordelijk staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) van Mijnbouw. Waarschijnlijk zal ook premier Rutte daarbij zijn.

Het valt overigens niet uit te sluiten dat het hele kabinet bij het debat is, omdat de problemen in Groningen meerdere ministeries raken. Vervolgens is het aan de Kamer om te oordelen of zij nog vertrouwen hebben in de bewindspersonen. Ook oordeelt de Kamer in hoeverre de aanbevelingen van de Commissie Van der Lee overgenomen worden.