De reacties van de gedupeerden: 'Grof gezegd zijn we gewoon genaaid'

Van alle betrokkenen die om hun mening over de conclusies en de aanbevelingen van de enquêtecommissie werden gevraagd, ontbrak er één. Mark Rutte. De premier wilde, ondanks talloze verzoeken, nog niet vooruitlopen op de gevolgen van het rapport. Hij moest 'het eerst nog lezen' en 'uit respect voor de Groningers' wilde hij nog niks zeggen, zei hij vanuit de residentie.

'Dit soort teksten horen we natuurlijk al jaren van de premier', zegt Susan Top, oud-secretaris van het Groninger Gasberaad. ''Respectvol', hoor ik hem zeggen, en: 'We moeten het eerst bestuderen'. Daar moet ik van zuchten, ja. Dat respect heeft er tien jaar aan ontbroken. Bovendien: wat in het rapport staat, hebben we voor een groot deel al in de verhoren kunnen horen. Hij had het dus kunnen weten. Maar we weten hoe dat werkt bij hem. Ik zou trouwens niet weten wat hij nog kan zeggen dat geloofwaardig overkomt in Groningen.'

Of er koppen moeten rollen? Het huidige bestuur van het Groninger Gasberaad vindt dat niet nodig. Top: 'Nou, als je met zo'n snoeihard rapport komt, dan vind ik het moeilijk voorstelbaar dat daar geen enkele politieke consequentie aanzit. Want er zijn wel mensen verantwoordelijk. Van der Lee had het over een ongekend systeemfalen, maar een systeem ontstaat niet vanzelf. Dat bouwt zichzelf niet, maar wordt gemaakt door beslissingen en beleid. En als je overal maar mee wegkomt, maak ik me zorgen over de toekomst.'

'Toen meneer Van der Lee met zijn verhaal begon, kwam dat heel erg binnen', zegt Frouke Postma-Doornbos, bevingsgedupeerde uit Schildwolde, die afgelopen zomer tijdens haar verhoor de nodige indruk maakte.

Ze zag om zich heen dat niet alleen zij zelf geëmotioneerd raakte. 'Ik zag dat bij heel veel anderen in de zaal. De emoties kwamen los. Dat kwam vooral doordat er een stuk eigenaarschap van het probleem werd gepakt door een officiële instantie, namelijk de voorzitter van een commissie die onderzoek heeft gedaan. En dat voelde alsof er een stukje last van ons werd afgenomen.'

Nu is het tijd voor de volgende stap. 'Nu moet dat worden overgenomen door de regering. Die moet daar echt iets mee doen.'

In de vorm van opstappen? 'Ik denk', zegt Postma, 'dat het heel goed zou zijn als minister-president Rutte zelf zou zeggen: misschien is het goed dat ik me laat vervangen. Want hij is wel degene die dit heeft laten gebeuren. Misschien heeft-ie het niet zelf gedaan of gewild, maar het is wél onder zijn verantwoordelijkheid gebeurd.'

Top herkent de emotionele ontlading van Postma. 'Dat wat wij al die jaren hebben proberen duidelijk te maken aan Den Haag, werd nu gezegd door iemand uit Den Haag. Dát kwam heel erg binnen. Ik had ook heel veel moeite toen het zinnetje 'Er had heel veel leed voorkomen kunnen worden als er eerder was geluisterd' werd uitgesproken. Ik vind dat heel heftig. Al ben ik wel heel blij dat het nu - onverbloemd - werd gezegd.'

Sijbrand Nijhoff, ook een van de gedupeerden die werd gehoord door de commissie, denkt dat sommige mensen de bevindingen van de commissie als stuitend hebben ervaren.

'Maar als je in Groningen bent weet je niet anders', zegt hij. 'Ik heb weinig nieuws gehoord van de commissie. Dit was voor mij het bekende verhaal. Tijdens mijn rechtszaken werd alles nog ontkend. Dus Als Den Haag z'n ereschuld - waar over werd gesproken - straks moet voldoen, dan is daar echt een cultuurschok nodig. Wij hebben dit al zó lang gezegd. Misschien worden ze door dit nu ook in Den Haag wakker. Maar Groningers boven het gas stellen, zal in Den Haag een cultuurschok geven.'

Eerst zien, dan geloven, lijkt het motto nu bij veel gedupeerden. 'Nee, mijn scepsis is nog niet overwonnen', zegt ook Susan Top. 'Het gaat om de daden, niet om de woorden. Aan die woorden heeft het eigenlijk nooit ontbroken, alleen kwamen die daden er nooit achter aan. Ik had stiekem ook wel gehoopt dat er nog iets radicalers in de aanbevelingen van de commissie had gezeten. Bijvoorbeeld: 'We adviseren om liefst per direct alle lopende juridische procedures on hold te zetten.''

Postma: 'Het staat nu zwart op wit. Het is niet alleen maar het verhaal van wat opgewonden Groningers die zich er niet bij neerleggen, maar het is nu aangetoond. Dus: begin bij het begin: geef nu eerst burgers hun recht, dan moeten die bedrijven het vervolgens onderling maar uitzoeken.'

Gedupeerde Herman de Muinck had de woorden van Van der Lee vrijdag met plezier aangehoord. 'Met plezier, ja. En met verdriet, voor de mensen die voor deze woorden jarenlang hebben gestreden en nooit serieus zijn genomen, en die er nu niet meer zijn. Ik denk daarbij aan Meent van der Sluis en Liefke Munneke. Deze mensen hebben in hun tijd precies voorspeld wat er nu is gezegd door de enquêtecommissie. Dat is nu allemaal bevestigd.'

De Muinck verbaast zich over de gebrekkige communicatie vanuit Den Haag richting Groningen. 'Want dit wíst men al.' Hoe belangrijk het is dat het nu ook is gezegd? 'Dit is nog maar het begin. Het begin van mogelijk het herstel van vertrouwen, door de erkenning van Den Haag dat ze het volledige fout hebben gedaan. Als ze daar in Den Haag een beetje bijbelvast waren geweest, hadden ze het ook uit de bijbel kunnen halen: geldzucht is de wortel van alle kwaad. Dat is hier het geval geweest.'

Wat betreft Van Muinck hoeft er niemand op te stappen. 'Mits ze het morele besef hebben door dit te erkennen, en vervolgens als de wiedeweerga in de benen gaan om aan het werk te gaan voor de gedupeerden. Niet meer lullen, maar poetsen.'

Bijzonder indrukwekkend en emotioneel. Zo beleefde Annemarie Heite, lang een van de boegbeelden van de bevingsslachtoffers, de presentatie van het rapport. 'Eigenlijk is er niks nieuws gezegd, maar het is wél gezegd, en het staat nu zwart op wit. Dat kon je ook voelen in de zaal. Het had impact. Ik ben echt aangedaan.'

De film van de afgelopen tien jaar trok aan Heite voorbij. 'Al die gezichten, al die machteloosheid. De wanhoop. De pijn. Het verdriet. M'n eigen kinderen die met de knuffels onder hun arm op het punt stonden het huis uit te gaan... Heel moeilijk uit te leggen aan mensen die dat niet zelf hebben meegemaakt, maar dat komt heel erg binnen.'

De conclusie die bij Heite het meest is blijven hangen? 'Dat wij als Groningers altijd zijn geminacht en nooit serieus zijn genomen. Dat we echt ook zijn uitgebuit als wingewest. Dat geld altijd boven de belangen van de mensen in Groningen is gesteld. Grof gezegd: we zijn gewoon genaaid. Dat is het gevoel dat blijft hangen.'

Maar hoe nu verder? Even laten bezinken, vindt Heite. 'Ik ben niet van een bijltjesdag, zo van: die moet weg en dan is het opgelost. Ik ben vooral voor een oplossing voor de mensen. Dat moet nu voorop worden gesteld. Aan de andere kant is dit wel een rapport dat z'n gelijke niet kent qua heftigheid. Ik kan die vraag nu nog niet beantwoorden.'