'Als de regering blijft zitten, is dat een sombere dag voor de democratie'

Michel Dückers, Tom Postmes en Herman Bröring
Michel Dückers, Tom Postmes en Herman Bröring © Beeldbewerking RTV Noord
En nu? Dat is de vraag die iedereen stelt na het 'snoeiharde rapport' over de gaswinning in Groningen. Want hoewel de harde woorden van commissievoorzitter Tom van der Lee gehoor vonden bij niet alleen de Groningers, gaat het er nu om welke daden er zullen volgen. Drie specialisten laten hun licht schijnen over 'hoe nu verder'?
Herman Bröring, Tom Postmes en Michel Dückers. Alle drie zijn ze, vanuit hun eigen expertise, nauw betrokken bij de aardbevingsproblemen in het gaswinningsgebied. We spraken met hen over het vrijdag verschenen rapport van de parlementaire enquête over die gaswinning. Wat maken zij er van?
'Gedegen onderzoek en snoeiharde conclusies', constateren ze alle drie, dat zeker. Maar ook komt de gedachte 'Wat koop je ervoor?' vaak voorbij.
Het rapport spreekt onder meer over een 'ereschuld' aan de Groningers. 'Maar wat heb je daar aan, als er geen boter bij de vis komt', stelt Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de RUG. Groningers hebben volgens hem pas wat aan dit rapport wanneer er consequenties aan worden verbonden en de aanbevelingen concreet worden gemaakt.
Toch zag ook hij bij de presentatie in Zeerijp dat de harde woorden van Van der Lee mensen een hart onder de riem staken: 'Maar alleen wanneer de problemen werkelijk worden opgelost zal het vertrouwen van de Groningers hersteld kunnen worden.'

Belangrijke vorm van erkenning

Tom Postmes is hoogleraar Sociale Psychologie aan de RUG. Samen met Katherine Stroebe richtte hij het onderzoeksproject 'Gronings Perspectief' op, dat onderzoek doet naar de gevolgen van de gasboringen voor de inwoners van het gebied. Ook werd hij door de enquêtecommissie gehoord.
Gedragspsycholoog Tom Postmes
Gedragspsycholoog Tom Postmes © RTV Noord
Dat er eerder niks met de woorden ramp en ereschuld is gedaan, maakt dit zo'n grof schandaal
Tom Postmes - hoogleraar Sociale Psychologie
Hoewel het rapport vooral herhaalt wat Groningen allang wist, is het volgens Postmes toch een belangrijke vorm van erkenning. 'Ramp, ereschuld, ongekende systeemfout. Juist de constatering dat die woorden eerder zijn gezegd en er niets mee is gedaan, maakt dit zo'n grof schandaal.'

Nodeloos ingewikkeld

Bröring: 'Toen het allemaal begon wees de overheid naar de NAM. Daarmee werd de eigen verantwoordelijkheid van de staat ontkend. Terwijl de overheid wel degelijk aansprakelijk is. Het heeft er bovendien veel meer aan verdiend dan de oliemaatschappijen.'
Dat 'naar de NAM wijzen' heeft de schadeafhandeling volgens Bröring onnodig ingewikkeld gemaakt. Het moest de overheid zelf vooral niet te veel kosten.
Terwijl, redeneert Bröring, waar hebben we het eigenlijk over? 'Die schadevergoeding gaat volgens mij tot dusverre over dik anderhalf miljard euro. Dat is eigenlijk helemaal niet zo'n groot bedrag. En dan ga je toch zo zitten muggenziften.'
In plaats van bij iedere schademelding op het dubbeltje nauwkeurig uit te rekenen wat het gaat kosten, kun je volgens Bröring vaker met algemene bedragen werken. 'Dat scheelt heel wat rapporten en deskundigen.'

Het draaide alleen maar om geld

Als het gaat om de versterkingsoperatie roept het kabinet al enkele jaren dat 'geld geen rol speelt'. Volgens Postmes blijkt dat een leugen. 'Door het voortdurende gehakketak over geld is alles nodeloos ingewikkeld en staan bewoners buitenspel.'
De oplossing is het uitschrijven van een blanco cheque, 'maar dat wil de ministerraad tot op heden niet'.
Michel Dückers
Michel Dückers © YouTube
Ook Michel Dückers ziet dat het uiteindelijk enkel om geld draait. Hij is bijzonder hoogleraar Crises, Veiligheid en Gezondheid aan de RUG. Als huidig onderzoeksleider van onderzoeksgroep Gronings Perspectief doet hij onderzoek naar de gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van de inwoners van het bevingsgebied. Ook zat hij in de klankbordgroep van de parlementaire enquête.
Dückers maakt zich zorgen over wat je het falende systeem zou kunnen noemen. Het is immers niet voor het eerst dat het systeem ontspoort. 'Ook bij de toeslagenaffaire zie je sporen van een kamer die niet goed is geïnformeerd.'
Als het kabinet blijft zitten, moet het Groningen tegemoet komen. Aanblijven is afkopen
Herman Bröring - hoogleraar bestuursrecht
Dückers: 'De toezichthouders waren niet in staat toezicht uit te oefenen, want ze hadden de informatie niet. En de uitvoering had er geen belang bij om die informatie door te geven, want dat schaadde hun economische belang.'

Valt het kabinet?

Bröring denkt niet dat het kabinet gaat vallen of dat premier Rutte opstapt. 'Al zou dat normaal wel goed te begrijpen zijn. Als je in 2018 pas in de gaten krijgt wat er in 2013 is gebeurd, het verhogen van de gaswinning, dat is onvoorstelbaar, dan interesseert het je helemaal niks.'
Herman Bröring
Herman Bröring © RTV Noord
Maar met het vallen van het kabinet en nieuwe verkiezingen gaan de oplossingen voor Groningen volgens hem eerst op slot. En, redeneert hij: 'Als je blijft zitten, moet je Groningen extra tegemoet komen. Dan koop je het blijven zitten als het ware af.'
Volgens Dückers heeft premier Rutte weinig tot niets kunnen betekenen voor de Groningers. Geloofwaardig is hij niet meer voor veel van hen. 'De enquêtecommissie uit zich zeer kritisch en in mijn ogen is dat terecht.' Vanuit dat opzicht vindt hij aftreden passend, al zou een val van het kabinet - en de onvermijdelijke lange vorming van een nieuw kabinet - een vertraging betekenen voor de verbetering van de uitvoeringsorganisatie.
Dückers verwacht dat vervanging van staatssecretaris Vijlbrief na krap een jaar zeker op korte termijn niet zal leiden tot een verbetering in de uitvoering van het herstel en de versterking. 'Nog meer verandering, daar zijn de Groningers in procedures niet per se bij gebaat.'
Als er ooit een moment was om aan een nieuw hoofdstuk te beginnen, dan is het nu
Michel Dückers - bijzonder hoogleraar Crises, Veiligheid en Gezondheid
Postmes uit zich in scherpere bewoordingen: 'Het lukt al tien jaar niet in Groningen, op een gegeven moment is het tijd dat je het iemand anders eens laat proberen. Stellen dat de puinhopen te groot zijn om op te stappen, is het belonen van slecht gedrag.'
Volgens Postmes is het een sombere dag voor de democratie wanneer de regering blijft zitten. 'Dan zou het parlement accepteren dat ze stelselmatig zijn voorgelogen, er is gevaren op onbetrouwbare kennis. Bovendien concludeert de commissie dat eerdere beloftes van de huidige premier van geen enkele waarde zijn.'

'Niemand wordt hier echt blij van'

Ondanks dat het rapport recht doet aan het gevoel van de Groningers, resoneert toch de somberheid. Dückers: 'Niemand wordt er echt blij van. Het is vooral een bevestiging van wat men in Groningen al dacht.' Daarachter ligt meteen de scepsis: 'Eerst zien wat er nu gaat gebeuren.'
Jarenlang werd het idee dat gaswinning zou kunnen leiden tot aardbevingen gebagatelliseerd. Toen duidelijk werd dat dit wel zo was, werd ontkend dat deze bevingen schade zouden kunnen veroorzaken. Vervolgens dat die schade zou doorwerken in de veiligheid, gezondheid en leefbaarheid van de mensen in het gebied.
Het herstellen van vertrouwen in een overheid die zo lang de andere kant op heeft gekeken, zal een lange adem vergen. De mensen vragen om daden. 'Maar', zegt Dückers ook, 'als er ooit een moment was om aan een nieuw hoofdstuk te beginnen, dan is het nu.'