Lessen uit Limburg: ‘Verhuis het ministerie van Justitie naar Groningen'

Marjan van Loon tijdens een openbaar verhoor van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen
Marjan van Loon tijdens een openbaar verhoor van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen © ANP
Bij de sluiting van de mijnen verloren tienduizenden mijnwerkers en ’beambten’ hun werk. Een miljardenprogramma, de komst van DAF en DSM, een nieuwe universiteit en verhuizing van rijksdiensten moesten de regio er weer bovenop helpen. Zijn er lessen die Groningen na verdwijnen van de gaswinning kan trekken uit de aanpak in Limburg?
Zeker, de situatie in Limburg was anders. Toen in 1965 minister Joop den Uyl van Economische Zaken sluiting van de mijnen bekend maakte, verloren bij elkaar zo’n 150.000 mensen hun werk. Baanverlies door afbouw van de gaswinning is er in Groningen wel, maar bij lange na niet zo dramatisch als destijds in Limburg.
Hier moeten vooral andere zaken worden opgelost: bieden van perspectief aan een leeggezogen wingewest, herstel van psychische schade bij inwoners en inlossen van een ‘ereschuld’, een woord dat voortdurend opduikt in het rapport van de parlementaire enquetecommissie aardgaswinning. Economisch historicus aan de Rijksuniversiteit Groningen Ben Gales, zoon van een bankwerker bij de mijnen, onderzocht hoe Limburg werd geholpen na de mijnsluitingen. Wat valt daarvan te leren?
Vanwege de dreiging van massale werkloosheid ging in Limburg de aandacht vooral uit naar het scheppen van nieuwe banen, legt Gales uit. Om met Remkes te spreken: daar lag prioriteit één, twee en drie. Er kwam vervangende werkgelegenheid voor de arbeiders bij bedrijven als DSM en DAF. Voor wat toen de beambten heetten werden het CBS en het pensioenfonds ABP naar Limburg verplaatst en Maastricht kreeg een nieuwe universiteit.
Wat heeft dat de provincie opgeleverd?
Gales: ‘Het heeft geholpen en het heeft ook niet geholpen. Mensen hebben een baan gekregen, maar de welvaart van het gebied is altijd een procent of tien achtergebleven op de rest van Nederland. Het is een regio die zwak is gebleven.’
Waar ziet u de overeenkomsten tussen Groningen en Limburg?
’Die zit vooral in het feit dat in beide gevallen sprake is van schade door mijnbouw. Mijnbouw heeft waarde, maar gaat ook gepaard met kosten. En dan kom ik al vrij snel op de verschillen.’
Want?
‘Dat mijnbouw schade oplevert is in Limburg vroeg onderkend en men is er ruimhartig mee omgegaan. Schade aan woningen en gebouwen werd snel hersteld en vergoed. In Groningen is de relatie tussen gaswinning en de bevingen lange tijd ontkend en de afhandeling was benepen. Hier is echt sprake van een enorme veronachtzaming die heeft geleid tot de ereschuld.’
En hoe vertalen we dat met in het achterhoofd de situatie van toen in Limburg, naar hulp voor Groningen?
‘Het begint toch met de geldbuidel. Voor Limburg is destijds ongeveer zeven miljard uitgetrokken. Ik vind het lastig te zeggen hoeveel geld voor Groningen nodig is.’
‘Ook moet de verantwoordelijkheid voor de afhandeling van de schade volledig duidelijk zijn. We zijn nogal geneigd het principe ‘de vervuiler betaalt’ te volgen, maar dat is hier niet slim. Stel dat Shell en Exxon hun dochterbedrijf NAM failliet laten gaan omdat het ze goed uitkomt. Wie is dan aanspreekpunt?’
‘Limburg beleeft nu nog na-ijleffecten door mijnbouw uit de achttiende eeuw, zoals sinkholes. Bevingen in Groningen kunnen ook nog lang aanhouden, dus de hele afwikkeling moet centraal geregeld blijven.’
‘Genereus zijn is ook belangrijk. Mijnbouw en mijnschade is een juridisch mijnenveld. Mensen die de gevolgen van mijnbouw ondervinden komen in een slepend traject terecht omdat het in de Mijnwet zo is geregeld dat we in principe de ontginner geloven. Logisch, want anders wordt wat onder de grond zit er nooit uitgehaald.’
Ben Gales
Ben Gales © RTV Noord
Dat de bewijslast bij schade in Groningen is omgedraaid en niet bij de gedupeerden ligt, ziet Gales wel als een verbetering. Al heeft dit volgens hem bevinggedupeerden en mensen die bijvoorbeeld in een versterkingstraject zitten allerminst verlost van een verstikkende bureaucratie en juridische haarkloverij.
Een buidel geld, verantwoordelijkheid en genereus zijn. Maar hoe zou dat in Groningen ingevuld kunnen worden? Moet wegwerken van de achterstand voorop staan of de aanpak van psychisch leed?
‘Het begint met herstel van schade. Mensen met scheuren in hun woning of van wie het huis dreigt in te storten moeten snel geholpen worden. Daar mag niet moeilijk over worden gedaan.’
‘Psychisch leed heeft daar natuurlijk wel een verband mee, maar is een lastig punt. Het gaat ook over vertrouwen en verlies van een plezierige woonomgeving.’
‘Wil je daar wat aan doen, dan moet je op zoek gaan naar wat perspectief kan bieden. Maak dus gebruik van de kracht van de regio. Groningen zet zichzelf neer als Energy Valley en wil sterk worden in waterstof. Dat zou je nog eens extra kunnen stimuleren.’
Dat is ook wat Remkes zegt en waar de regio hulp bij vraagt: inzetten op groene energie, circulaire economie, eiwitproductie door de landbouw en gezond ouder worden.
‘Heel verstandig allemaal, maar het punt is dat je niet weet wat deze nieuwe zaken opleveren. Als je iets nieuws wilt ontwikkelen is de uitkomst erg onzeker, je weet gewoon niet goed welke kant het met die brede ontwikkelingen op gaat en wat je uiteindelijk als regio daar in kunt betekenen.’
‘Dat voelden ze toen in Limburg ook wel. Als compensatie werd daarom een autofabriek neergezet. Dat deden ze niet alleen in Limburg maar in eigenlijk alle gebieden waar mijnen sloten. Ook het Ruhrgebied en in België verrezen zo autofabrieken. Veel ervan zijn weer afgebouwd, maar ondertussen hebben ze wel twintig jaar geholpen.’
‘Daarom pleit ik ook voor een concrete invulling voor dit moment in Groningen. In Limburg werd DSM een motor voor innovatie. Dat bedrijf voelde toentertijd trouwens ook lang een ereschuld richting de regio.’
‘Groningen zou ook zo’n innovatiemotor moeten hebben. Ik denk dan aan een Technische Universiteit. Dat kan een trekker worden voor de ontwikkelingen rond groene energie, waterstof en eiwitten. Zo’n technische universiteit kan een centrum worden voor hele specifieke kennis.’
Limburg werd ook geholpen met de verhuizing van onder meer het CBS en het ABP. Later kreeg Noord-Nederland ook diensten als RDW en werd KPN verplaatst naar Groningen. Zou spreiding van diensten wat u betreft nu ook bespreekbaar moeten zijn?
‘Ik zie niet in waarom alle ministeries in Den Haag geconcentreerd moeten zijn. Je zou Justitie kunnen verhuizen. Groningen heeft een bekende en goede juridische faculteit, daar zou best een goede samenhang kunnen zijn.’
‘Wanneer een overheid een impuls wil geven zijn deze verplaatsingen misschien wel het makkelijkst om te doen. Het hoeft ook niet gelijk een heel ministerie te zijn, maar het kan ook een van de rijksdiensten zijn. Als het maar aansluit bij een behoefte in de regio.’
De vraag die aan alle deze ideeën verbonden blijft is: wat heeft de burger in Loppersum er aan?
‘Die zal niet direct wat hebben aan die langetermijnplannen. Die zijn bedoeld om de komende generaties een prettiger samenleving te bieden. En hopelijk geven ze de huidige bewoners daarmee op enig moment optimisme.’
'Verhuis het ministerie van Justitie naar Groningen'