Kieskompas: Groningen is miniversie van Nederland, behalve als het over windmolens gaat

Sinds 16 februari is de stemhulp van Kieskompas voor de Statenverkiezingen online. Bij dertig stellingen kunnen mensen aangeven wat ze vinden. Die stellingen gaan over typisch Groningse thema’s, zoals de gaswinning, Groningen Airport Eelde en de verbreding van de N33, maar ook over landelijke thema’s, zoals hoe de provincie zich tot stikstof moet verhouden.

Ruim 25.000 Groningers hebben Kieskompas volledig ingevuld. Daarvan vindt de helft dat er geen extra windmolens in de provincie moeten komen. Een kwart vindt dat dit wel kan en de rest is neutraal of heeft geen mening. Elders in Nederland ligt deze verhouding anders. Een kleiner deel (36 procent) is tegen de komst van extra windmolens en een groter deel, namelijk vier op de tien, is voor. Het aandeel neutraal-stemmers is nagenoeg gelijk.

Bij andere stellingen loopt de provincie gelijk op met Nederland. Zo vinden zeven op de tien mensen dat de provincies gemeenten mag dwingen om sociale huurwoningen te bouwen, als gemeenten dat zelf onvoldoende doen.

Twee op de drie mensen vinden dat de provincie extra geld in het openbaar vervoer moet steken, ook al gaat dat ten koste van de auto.

En zo'n drie op de tien mensen vinden dat de provincie boeren gedwongen mag uitkopen om de uitstoot van stikstof te verminderen.

Groningen is een miniversie van Nederland, is de conclusie van Caspar van den Berg, hoogleraar bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en Eerste Kamerlid voor de VVD. 'Dat is opvallend, omdat het stemgedrag van Groningen de afgelopen decennia steeds verder van de rest van Nederland af is komen te liggen.'

Groningers denken volgens Van den Berg inhoudelijk niet echt anders dan de rest van Nederland, maar er zijn wel meer proteststemmers in onze provincie. 'Dat heeft te maken met het algemene gevoel van Groningers dat de middenpartijen niet meer goed opkomen voor de provincie.' Daarover straks meer.

Groningers zijn onderling eensgezind over stellingen die de Groningse identiteit raken of die gaan over het verschil tussen de Randstad en de provincie. Een paar voorbeelden:

Driekwart van de Groningers vindt dat vliegveld Eelde open moet blijven. Meer dan de helft vindt dat woningen zo snel mogelijk aardgasvrij moeten worden, ook als de provincie daaraan moet meebetalen. Bijna zes op de tien Groningers is tegen het verder opendraaien van de gaskraan bij hoge gasprijzen. Bij deze onderwerpen is er weinig verschil tussen mensen uit Stad en uit de Ommelanden.

Als het gaat om andere thema's is dat verschil er wel. In de Ommelanden vinden de meeste mensen dat de N33 moet worden verdubbeld, in de stad niet. De meeste Stadjers vinden dat zonnepanelen op weilanden mogen worden geplaatst, in de Ommelanden vindt de meerderheid van niet. In de stad vindt de helft dat de wegenbelasting moet worden verlaagd ook al moet de provincie bezuinigen, in de Ommelanden is dat maar één op de drie. Ook over de stelling dat de provincie zich mag verzetten tegen het landelijk stikstofbeleid denken Stadjers anders dan inwoners buiten de Stad. Het grootste deel van de Stadjers vindt van niet, op het platteland vinden de meesten van wel.

En zo zijn er meer verschillen tussen stad en platteland. Dit past volgens Van den Berg bij de uitkomsten van eerder onderzoek over de verschillen tussen stedelijk en landelijk gebied.

Terug naar Groningen in vergelijking met andere provincies in Nederland. Op windmolens na wijken de opvattingen van Groningers dus nauwelijks af van de opvattingen van andere Nederlanders. Toch wordt er wel anders gestemd, merkt Van den Berg op. Groningen stemt van oudsher linkser en de afgelopen jaren zijn in de plattelandsgebieden steeds meer proteststemmen uitgebracht.

Van den Berg: 'Mensen stemmen vaak op extreme partijen om een signaal af te geven. Dat doen ze om aan te geven dat ze het niet eens zijn met de gevestigde partijen. Maar dat wil niet zeggen dat ze achter alle opvattingen van partijen op de flanken staan.'

'Mensen hebben vaak bijvoorbeeld wel door dat een stem op de PVV niet per se een stem op het nemen van regeringsverantwoordelijkheid betekent. Mensen willen dan stemmen op iemand die tegen de gevestigde orde is, zonder verwachting dat die partij of persoon een inhoudelijk beleidsprogramma ten uitvoer zal brengen.'

Door de proteststemmen zullen populistische partijen relatief groot worden, zonder dat ze een meerderheid halen. Daardoor ontstaat versplintering, wat volgens Van den Berg leidt tot verlamming van besluitvorming. De oplossing is dat middenpartijen als VVD, CDA, D66 en PvdA zich opnieuw moeten uitvinden. 'Ze moeten zich weer gaan richten op hun traditionele achterban en voor die groepen een aanlokkelijk perspectief op de samenleving en hun toekomst geven.' Dat lukt deze partijen volgens Van den Berg tot op heden maar beperkt.

Aan het begin van deze eeuw kwamen proteststemmers vooral uit de stedelijke gebieden, legt Van den Berg uit. Die proteststem hing samen met de moord op Pim Fortuyn, die duidelijke opvattingen had over immigratie, integratie en de multiculturele samenleving. 'Dat was de thematiek van populistisch rechts.'

Die thematiek is dus verschoven. 'Vanaf 2012 zie je dat in de randen van het land mensen zich wenden tot populistische partijen. Het gevoel kwam steeds meer op dat mensen in deze gebieden niet voor vol worden aangezien in Den Haag.'