Geborgde zetels in de waterschapsbesturen; wat is er veranderd en wat vinden de betrokkenen ervan?

Een verkiezingsbord voor de Waterschapsverkiezingen in 2023
Een verkiezingsbord voor de Waterschapsverkiezingen in 2023 © Egbert Minnema/RTV Noord
Al sinds mensenheugenis zitten in de algemene besturen van de waterschappen zogeheten geborgde zetels. Dat zijn gegarandeerde zetels die toekomen aan de agrarische sector, bedrijven en aan beheerders van natuurterreinen. Sinds de Eerste Kamer afgelopen december een wetswijziging goedkeurde is de regeling rond de geborgde zetels veranderd.
De wetswijziging werd voorgesteld door D66 en GroenLinks. Beide partijen vonden dat het democratischer moest in de besturen van de waterschappen. In het aanvankelijke plan zouden alle geborgde zetels verdwijnen, maar dat voorstel haalde het niet. Er kwam een compromis waarin de geborgde zetels anders worden verdeeld.
Na de waterschapsverkiezingen treden de nieuwe algemene besturen van Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s aan. Tot nu toe waren in die besturen zeven geborgde zetels: voor de agrarische sector (4), bedrijven (2) en voor de natuurterreinen (1). Na de wetswijziging heeft de agrarische sector nog twee gegarandeerde zetels, hebben de natuurbeheerders er twee en zijn de bedrijven hun twee geborgde zetels kwijt. De verplichting dat er sowieso een geborgde zetel in het dagelijks bestuur moet zitten is uit de wet verdwenen.
De wet die door de Eerste Kamer is aangenomen is broddelwerk
Lambert Zwiers, lid algemeen bestuur Waterschap Noorderzijlvest
Omdat de agrarische sector en de natuurbeheerder vanwege deze geborgde zetels sowieso een plek krijgen in de algemene besturen hoeven ze niet mee te doen aan de verkiezingen. Hoe kijken de betrokkenen aan tegen die verandering?

Noorderzijlvest

Lambert Zwiers, die nu in het algemeen bestuur van Waterschap Noorderzijlvest zit namens de bedrijven, is teleurgesteld dat zijn fractie de twee geborgde zetels kwijt is. ‘Terwille van een politiek compromis zijn bedrijven in de besturen van de waterschappen monddood gemaakt. Puur om politieke redenen zijn wij een kopje kleiner gemaakt en is ons onze stem ontnomen. Dat vind ik zeer verwerpelijk.’
Zwiers: ‘De wet die door de Eerste Kamer is aangenomen is broddelwerk. Bedrijven betalen via de belastingen een groot deel van het werk van de waterschappen. Via het principe van belang-betaling-zeggenschap hadden wij twee gegarandeerde zetels en hadden we invloed op de besteding van dat geld. Die invloed zijn we nu kwijt en dat is buitengewoon teleurstellend.’
Zwiers, die ook landelijke voorzitter is van de Nederlandse Vereniging voor Waterschapsbestuurders (NVWB) namens Bedrijven, heeft langs die weg geprobeerd het ‘naderende onheil’, zoals hij dat noemt, te voorkomen. ‘Dat heeft veel tijd en energie gekost, maar het is helaas niet gelukt.’
Van links naar rechts: Lambert Zwiers, Annette van Velde  en Henk Hut
Van links naar rechts: Lambert Zwiers, Annette van Velde en Henk Hut © Noorderzijlvest
Zwiers heeft niet overwogen om zelf een politieke partij op te richten en daarmee mee te doen aan de verkiezingen. ‘Wij opereren onder meer onder de vlag van VNO-NCW. Dat is een belangenorganisatie van bedrijven. Ik vind het niet wenselijk om daar een politieke club van te maken. We staan in een open relatie tot allerlei organisaties in de maatschappij en dat willen we zo houden, dan moet je geen politieke partij worden.’ Zwiers en zijn fractiegenoot Gerard Kremer hebben zich ook niet kandidaat gesteld voor een andere politieke partij die meedoet aan de waterschapsverkiezingen.

'Boeren zijn al een minderheid'

Annette van Velde zit in het algemeen bestuur en is lid van het dagelijks bestuur van Noorderzijlvest. Zij bezet een van de vier geborgde zetels namens de agrarische sector. In het nieuwe algemeen bestuur moet de sector het met twee zetels minder doen. ‘Teleurstellend en heel erg jammer dat onze invloed in het waterschap wordt ingeperkt’, zegt Van Velde, die er overigens geen moeite mee heeft dat de natuurbeheerders er juist een geborgde zetel bij hebben gekregen.
‘Bij het argument dat het bestuur democratischer wordt, heb ik mijn vraagtekens’, zegt ze. ‘De meeste kiezers in Noorderzijlvest wonen in de stad en je kunt je afvragen of de stedeling op deze manier in verhouding niet te veel invloed krijgt op de koers van het waterschap. Het meeste werk doet Noorderzijlvest immers in het buitengebied. Daar spelen grote belangen voor de boeren. Die zijn voor veel zaken afhankelijk van beslissingen van het waterschap. De boeren vormen al een minderheid en in hoeverre worden hun belangen straks nog gehoord in het bestuur. ’
Met het herschikken van de geborgde zetels wordt het bestuur evenwichtiger
Henk Hut, lid algemeen bestuur Waterschap Noorderzijlvest
Van Velde heeft nog een argument tegen het inleveren van de twee geborgde zetels. ‘Waterschappen zijn functionele overheden, met veel uitvoerende werkzaamheden. De geborgde zetels van de verschillende belangenpartijen brengen elk hun expertise en praktische kennis in in het waterschap. Dat komt het bestuur ten goede, maar dat geluid hoor je straks minder.’

'Met een zetel erbij staan we sterker'

Henk Hut bezet op dit moment de enige geborgde zetel voor natuurterreinbeheerders in het algemeen bestuur van Noorderzijlvest. Sinds 2000 is hij bestuurslid en nu is hij bezig met zijn laatste periode. Na de verkiezingen treedt er een nieuw bestuur aan en na 23 jaar maakt Hut daar geen deel meer van uit.
En hoewel Hut er straks niet meer bij is, is hij blij dat zijn belangengroep er een zetel bij krijgt. ‘Ik vind dat terecht, want met het herschikken van de geborgde zetels wordt het bestuur evenwichtiger. Veel opdrachten die aan waterschappen worden opgelegd vanuit Den Haag of Brussel, denk aan de Kader Richtlijn Water of de Ecologische Hoofdstructuur, worden uitgevoerd op de terreinen van mijn achterban. Met een zetel in het bestuur hadden we daar maar beperkt invloed op. Met een zetel erbij staan we sterker.’

Hunze en Aa’s

Bij Hunze en Aa’s doet een nieuwe partij mee aan de verkiezingen, Water in Bedrijf. Lijsttrekker is Hans Haerkens, die nu ook in het algemeen bestuur zit met een van de (nu nog) twee geborgde zetels van bedrijven. Na de verkiezingen zijn die twee zetels er niet meer.
‘Jammer’, zegt Haerkens, ‘want het bedrijfsleven heeft aantoonbaar zijn waarde gehad in het waterschap en een goede inbreng gehad in al die jaren. Aan de andere kant is er niks mis mee om langs democratische weg een of meer zetels te krijgen in het algemeen bestuur en een mandaat te krijgen via de kiezer.’
Van links naar rechts: Hans Haerkens, Jacob Bartelds en Johnny de Vos
Van links naar rechts: Hans Haerkens, Jacob Bartelds en Johnny de Vos © Hunze en Aa's
Toen de Eerste Kamer in december instemde met de wetswijziging en duidelijk werd dat de bedrijven hun gegarandeerde zetels kwijtraakten, besloten Haerkens en medestanders zelf een politieke partij op te richten. ‘We dachten dat het niet meer zou lukken om de wet te wijzigen en dat te publiceren in de Staatscourant. Toen dat wel het geval was moesten we snel handelen. Het was een last minute beslissing. We hebben tegen elkaar gezegd, we doen het gewoon, ‘no guts, no glory’. We moesten in korte tijd statuten opstellen en langs bij de notaris, maar het is gelukt.’
‘We moesten een verkiezingsprogramma schrijven en kandidaten werven voor op de lijst. Het is een mix geworden van alle leeftijden en er is een hoop enthousiasme, merk ik. Daar krijg je een hoop energie van en nu gaan we nog negen dagen fullswing tot aan de verkiezingen.’

'Onze invloed is wel ingeperkt'

Jakob Bartelds is een van de vier leden van de agrarische sector die een geborgde zetel heeft in het algemeen bestuur van Hunze en Aa’s. Hij is tevens lid van het dagelijks bestuur. Hij is fel: ‘We kunnen er van alles vinden dat we twee zetels moeten inleveren. Dat is een beslissing die op de vierkante politieke kilometer in Den Haag is genomen. Dat verander je niet meer. Maar de weg er naartoe was op zijn zachtst gezegd niet fraai. Wat me vooral steekt is dat de beslissing op het allerlaatste moment viel. Daardoor was het bijvoorbeeld voor onze mensen niet meer mogelijk om zich bij een andere partij aan te melden en op een kandidatenlijst te komen.’
We hebben nu minder invloed en bij de voorbereiding van beleid in het dagelijks bestuur hebben we ook minder in de melk te brokkelen. Aan de andere kant: je hebt altijd te maken met een coalitie en je moet samenwerken met andere partijen om zaken voor elkaar te krijgen. Dat is altijd zo geweest en dat zal niet veranderen. Ook niet met twee zetels minder, maar onze invloed is wel ingeperkt.’

Drie commissies, één bestuurder

Johnny de Vos bezet de (nu nog) enige geborgde zetel voor natuurterreinbeheerders in het algemeen bestuur van Hunze en Aa’s. Binnenkort krijgt hij er een collega bij in de fractie en daar is hij blij mee. ‘Met twee stemmen heb je uiteraard meer invloed, al moet je altijd afwachten of dat van doorslaggevende betekenis kan zijn. Fijn is dat we straks het werk kunnen verdelen en kunnen sparren. Omdat er drie commissies zijn bij Hunze en Aa’s die tegelijkertijd vergaderen en omdat ik alleen in het bestuur zit, kan ik er maar één bijwonen. Dat maakt het lastig om je taak als bestuurder goed uit te voeren. Waar ik heel blij mee ben is dat de verplichting dat er altijd een geborgde zetel in het dagelijks bestuur moet zitten, er af is. Ik ben benieuwd hoe de veranderingen gaan uitpakken. De besturen van de waterschappen worden sowieso politieker.’