'Nog steeds bestaat het vooroordeel van: die is zo slim, die redt het wel'

Een eenzaam kind op de gang in school
Een eenzaam kind op de gang in school © Henriette Guest/ANP
'Wij hebben twee heel inschikkelijke kinderen. Ik heb wel eens gewenst dat ze het op school voor iedereen tot een hel hadden gemaakt, hoewel we daar ook niet verder mee waren gekomen. Dan zouden ze zijn afgestraft op hun gedrag. Maar onze kinderen worden helemaal niet gezien.'
Sofie gaat tegenover mij zitten in de keuken van haar woonboerderij in Midden-Groningen, waar ze sinds een jaar of twee met haar gezin woont. Ze zet een kop koffie voor me neer. Twee jonge katjes zitten vanaf de open trap naar ons te gluren.

Aanpassen

Sofie is getrouwd met Peter en moeder van Sem (16) en Nora (14), beiden hoogbegaafd. 'Het is voor ons al jarenlang heel erg vechten om passend onderwijs te krijgen. Eigenlijk sinds de kinderen naar school gaan.'
Ik deed alsof ik het allemaal nog niet kon, om te laten zien: ik ben net als jullie
Nora, 14 jaar
Nora weet best nog veel van dat eerste schooljaar. 'Dat knutselen in groep 1, daar was ik snel klaar mee en vooral de boekjes waren heel irritant. Ik las al voordat ik naar school ging. Met heel veel regelen, mocht ik 'springen' naar groep 2. Elke keer als ik sneller ga, vragen ze op school: kan ze dat wel? Er is altijd twijfel en dat voelt heel irritant.'
Leesboekjes
Leesboekjes © Eveline Jonkers/RTV Noord
Andere kinderen in de klas noemen Nora 'raar'. Maar daar bedenkt ze een oplossing voor: 'Ik deed alsof ik het allemaal nog niet kon, om te laten zien: ik ben net als jullie. Ik dacht: dan stopt alles en ben ik niet meer raar.' Het levert haar een depressie op 6-jarige leeftijd op.
'Ze zei dat ze niet meer wilde leven en dat bleef ze zeggen.' Sofie probeert het zo kalm mogelijk te vertellen en pauzeert even. Dan gaat ze verder: 'Bij het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), dat ik al eerder om advies had gevraagd, gingen toen alle alarmbellen rinkelen. Zij wilden dat Nora uitgebreid onderzocht werd.'

Onderzoek

Sofie en Peter, die opeens ouders zijn van een thuiszitter, denken niet aan hoogbegaafdheid (hb). 'Maar vrienden van ons zaten met hun zoon in een onderzoekstraject en zij hadden wel een vermoeden van hb bij hun kind. Ze zeiden: je moet heel goed opletten waar je laat onderzoeken, want anders zit je straks met een misdiagnose. Ik heb toen aan de gemeente gevraagd of wij naar diezelfde onderzoekspraktijk mochten, omdat die heel breed naar het kind keek. Dat mocht gelukkig. En we hebben de kosten van dat onderzoek vergoed gekregen.' Ze voegt eraan toe: 'Dat was de enige keer mazzel.'
Nora blijkt hoogbegaafd. In zijn bijgeleverde verslag schrijft de onderzoeker dat hij de 'klassieke symptomen ziet van een hb-meisje dat zich enorm probeert aan te passen.' Sofie: 'Zijn conclusie was: zoek acuut een andere school, want dit gaat niet goed komen.'
Versierd pluswerk van Nora
Versierd pluswerk van Nora © Eigen foto

Wachtlijst

Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. 'We hebben in Groningen en Drenthe bij voltijd hoogbegaafdheidsscholen gekeken, maar er was een wachttijd', zegt Sofie. Nora moet het jaar uitzitten op haar oude school. 'Die tijd is een hel geweest, voor ons allemaal. Nora wilde haar bed niet meer uit en het was heel veel gedoe tot een uur of elf 's ochtends en dan hoopte ik maar dat ik haar alsnog naar school kreeg.'
Dan, vlak voor de zomervakantie, valt een kaartje voor Nora op de deurmat: van de juf van een hb-school in Drenthe. Nora kan beginnen. Maar daarmee zijn de problemen niet voorbij. 'Wij hebben kinderen die keurig op hun beurt wachten', legt Sofie uit. 'Toen Nora op haar plek zat, ontplofte bij Sem de bom.'

Hoogbegaafde met onvoldoendes

'Wij hebben Sem niet eerder laten onderzoeken, omdat we te druk waren met Nora.' Hoewel hij op school geen goede resultaten behaalt, blijkt ook Sem hoogbegaafd. 'Hij heeft dat zelf heel lang niet geloofd', weet Sofie. 'Hij dacht dat hij dom was. Dat werd op school ook tegen hem gezegd: je hebt een onvoldoende en jij zou hb zijn?'
Op de hb-school in Drenthe is voor Sem geen plek meer, maar op de oude school blijven is geen optie. Hij reist voortaan mee naar Drenthe en gaat naar een school in de buurt van zijn zus.
Mama, ik ben helemaal niet gek. Ze zijn hier allemaal als mij
Nora na haar eerste dag op de voltijd hoogbegaafdenschool

Leerlingenvervoer of zelf rijden?

Sofie en Peter brengen en halen hun kinderen zelf. 'Dat vraagt zo gigantisch veel beschikbare tijd', verzucht Sofie. 'Wij waren 's ochtends anderhalf uur kwijt aan rijden en 's middags nog een keer. Ik was zelfstandig ondernemer, maar het was niet te combineren.'
'Met veel heisa heb ik leerlingenvervoer voor elkaar gekregen. De mevrouw van de gemeente waar we toen woonden, zei: 'Jij wilt dat je kinderen daar heen gaan, dan betaal je het ook zelf maar.' Uiteindelijk hebben we een verklaring van de oude school gekregen, waarin stond dat zij handelingsverlegen waren. Daardoor kregen we een deel van de reiskosten alsnog vergoed.'
Dat geld kunnen ze goed gebruiken, want het eerste jaar hb-onderwijs kost Sofie en Peter 2,5 duizend euro. Maar Nora bloeit op. Ze herinnert zich nog goed hoe ze die eerste dag uit school komt. 'Toen zei ik tegen mama: ik ben helemaal niet gek, ze zijn hier allemaal als mij.'
Met Sem gaat het ook beter. Dankzij leerkrachten die samen overleggen, mag hij Duits, wiskunde en schaken volgen op Nora's school.
Knutselwerk van Nora
Knutselwerk van Nora © Eigen foto

Adempauze

Afgezien van de reistijd en de kosten kan het gezin even ademhalen. Maar dat is tijdelijk. 'Heel veel ouders denken: als de kinderen maar door die lagere school heen zijn, dan komt het wel goed. Maar hier is dat echt niet zo', zegt Sofie.

Versnellen zonder begeleiding

Na groep 8 gaat Nora naar het Atheneum+ in Groningen. 'Met de belofte dat ze een extra taal mocht doen en kon versnellen bij de overige talen. Maar na anderhalf jaar kregen we te horen dat ze toch geen passend onderwijs konden bieden. Nora zat toen al bijna een jaar thuis. Vorig jaar is ze overgestapt naar het gymnasium met Latijn als nieuw vak. In drie maanden tijd had ze het gemiste schooljaar ingehaald. Nu mag ze aardrijkskunde, economie en Frans versnellen, maar daar krijgt ze wéér geen begeleiding bij. Hoe dan?', vraagt Sofie zich af.
Gelijke kansen zijn juist verschillende middelen
Sofie, moeder van Nora

Allemaal dezelfde strijd

Wat Sofie vooral dwarszit, is dat ze ziet dat meer gezinnen zo worstelen. 'Als ik kijk naar een paar vriendinnen van Nora: de een zit thuis met een leerplichtontheffing en de ander zit thuis zonder ontheffing. Nora zit bijna weer thuis. En allemaal moeten we opnieuw het wiel uitvinden en lopen we te emmeren bij het Samenwerkingsverband (SWV). Dat vind ik schrijnend. Bij het SWV denken ze: gelijke kansen zijn gelijke middelen. Maar gelijke kansen zijn juist verschillende middelen. Iemand met bijvoorbeeld autisme heeft echt iets anders nodig dan iemand met hb.'
Wij spreken over het 'best passende onderwijs'
Jan Houwing, directeur Samenwerkingsverband Voortgezet Onderwijs Groningen Stad

Passend of best passend?

Jan Houwing is directeur-bestuurder van het Samenwerkingsverband Voortgezet Onderwijs Groningen Stad. Daarin werken reguliere en bijzondere scholen in de stad samen om er voor te zorgen dat elk kind passend onderwijs kan krijgen. Hij herkent het verhaal van Sofie niet.
'Dit is niet het verhaal dat bij mij komt. Maar deze ouders moeten in eerste instantie bij de school zijn. Als ze zich daar niet gehoord voelen, komen ze bij het SWV. Dat aantal hulpvragen is laag. Wij laten ouders achteraf ook wel een enquête invullen. De respons is hoog en de mensen zijn vaak tevreden. We hebben eigenlijk nooit geschillen bij de geschillencommissie en niet of nauwelijks te maken met de onderwijsconsulent. Ik ontken niet dat een aantal ouders en kinderen ontevreden is, maar wij spreken dan ook over het 'best passende onderwijs'. Het kan zo zijn dat de school en het SWV tevreden zijn en de ouders niet. Alles heeft zijn beperking.'

Elke school een eigen hb-specialist

Het SWV heeft de afgelopen drie jaar een aparte overheidssubsidie ontvangen voor ondersteuning aan hoogbegaafden van 90.000 euro per jaar. Houwing: 'Met dat geld hebben wij gezorgd dat op elke school een hb-specialist zit en we hebben nog een aparte groep van zes kartrekkers die zich in het bijzonder hebben gespecialiseerd.'

Te weinig begrip en kennis

Ook op Nora's school zit zo'n hb-specialist. 'Zij doet heel erg haar best en volgt seminars', erkent Sofie. 'Maar ze staat op gelijke voet met de docenten en krijgt niks voor elkaar. Er is gewoon te weinig begrip voor en kennis van hb. Nog steeds bestaat het vooroordeel van: die is zo slim, die redt het wel.'
Ik ben al zorgverlener en advocaat. Als ik ook nog docent moet worden.... Ik wil vooral haar moeder zijn
Sofie
Sofie pleit daarom voor meer aandacht voor hoogbegaafdheid tijdens de opleiding van leerkrachten. 'Op de pabo krijg je wel les over autisme, maar niet over hoogbegaafdheid. Hb is geen diagnose; je hersenen werken gewoon anders. En je bent veel gevoeliger. Het draait niet alleen om dat hoge iq.'
Dat onbegrip werkt ook door op andere terreinen, weet Sofie. 'Toen Sem 4 jaar oud was, kreeg hij een cyste. Hij had een grote bult aan zijn hoofd. Wij merkten dat zijn spraak achteruit ging, maar in het ziekenhuis zeiden ze: 'Hij praat prima voor een 4-jarige.' Ja, maar niet voor onze 4-jarige! Pas toen de juf op school het ook opmerkte en wij dat doorgaven aan het ziekenhuis, keken ze verder en werd Sem geopereerd. Tegen dat soort dingen loop je dus aan.'
Sofie zucht: 'Op school leggen we dit al tien jaar uit en we blijven het uitleggen. Maar kunnen ze het na zoveel tijd niet gewoon een keer aannemen en daar naar handelen?'

Thuisonderwijs

Sofie heeft overwogen om Nora zelf les te gaan geven. 'Vorig jaar, toen ze weer thuiszat, hebben we van alles uitgezocht. Maar ik ben al haar zorgverlener en advocaat. Als ik ook nog haar docent moet worden, gaat het helemaal scheef liggen. Ik wil vooral haar moeder zijn.'

Dromen over een praktijk-vwo

Sem heeft een andere route gekozen dan zijn zus. Hij heeft het vwo ingeruild voor mbo dierverzorging. 'Daar is hij tenminste bezig met biologie en niet alleen uit boeken', zegt Sofie. 'Hij verveelt zich wel, maar hij werkt een dag in de week bij iemand die dierentuinen ontwerpt. Daar wordt hij helemaal blij van. Eigenlijk zou hij naar een 'praktijk-vwo' moeten, maar die bestaat niet', lacht ze.
Ik wil begrip kweken. Als het niet lukt voor ons, dan hopelijk wel voor anderen
Sofie

Doodop

Dat lachen duurt niet lang. 'Het is echt een rotverhaal. Ik had onze kinderen een heel ander schoolproces gegund. En ons ook. Als ouder ben je doodop. Al die overleggen en steeds moet je weer ergens achteraan of in de bres springen voor je kinderen. Het houdt gewoon nooit op. Daarom wil ik mijn verhaal delen. Ik wil begrip kweken. Als het niet lukt voor ons, dan hopelijk wel voor anderen. Dat ergens lampjes aan gaan.'
Met dank aan: Kristel van Eijk van 'Hoogbegaafd de Podcast'.