Adviesraden: 'Rijksoverheid moet ongelijkheid tussen regio's aanpakken'

Dat de welvaart in verschillende regio's beduidend lager is dan in de Randstad heeft de rijksoverheid zelf veroorzaakt en moet Den Haag dan ook zelf oplossen, zo is hun idee. Overal moeten bereikbare voorzieningen beschikbaar zijn, zoals onderwijs, zorg, werk, cultuuraanbod en publieke ontmoetingsruimten.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en de Raad voor het Openbaar Bestuur hebben vijf regio's onderzocht om tot hun advies te komen, waaronder de Veenkoloniën. Commissielid Peter Wilms: 'Wat ons opviel is de overerfbare armoede van generatie op generatie en het voorzieningenniveau dat verschraalt. Mensen voelen zich door de overheid in de steek gelaten.'

Commissielid Martijn van der Steen: Het zijn niet te rechtvaardigen verschillen en het overheidsbeleid werkt die verschillen in de hand. Dat komt bijvoorbeeld doordat het rijk vooral investeert in de regio's die al sterk zijn, bijvoorbeeld waar al veel industrie is. Het idee is dat de rest mee omhoog wordt getrokken, maar dat is niet zo.'

Tweede reden is dat ministeries geld allemaal zo doelmatig mogelijk uitgeven en dat pakt altijd slecht uit voor dunbevolkte gebieden. Van der Steen geeft een voorbeeld. 'Het Rijk stelt dat een mbo-opleiding een minimum aantal studenten moet hebben. In Twente had het Midden-en Kleinbedrijf (MKB) behoefte aan een bepaald type medewerker. Daar was een nieuwe opleiding voor nodig, maar in dat gebied konden ze dat minimum aantal studenten niet halen. Het gevolg: de opleiding komt er niet, het MKB verdwijnt en jonge talentvolle mensen trekken weg.'

De drie adviesraden willen dat de rijksoverheid voortaan maatwerk biedt aan regio's. Ieder vakministerie (denk aan onderwijs, volksgezondheid, infrastructuur) moet bekijken hoe de landelijke regels uitpakken per regio. Als dit negatief is, zoals in het Mbo-voorbeeld in Twente, moet dit onmiddellijk anders voor dat gebied.

Daarmee is het Rijk er nog niet, het is ook simpelweg een kwestie van geld. Iedere achtergestelde regio zou een investeringsagenda moeten maken waar het rijk dan geld of mensen aan koppelt. Wil een regio alles op alles zetten om openbaar vervoer op peil te houden of een ziekenhuis in de been, dan moet het rijk over de brug komen. Van der Steen: 'En niet voor een paar jaar, maar langdurig, anders kan je niet structureel ergens aan werken. We hebben het dan eerder over miljarden dan over miljoenen.'

Ten derde ligt het aanstellen van een 'regiominister' voor de hand, vindt de commissie. Hoe dan ook is snelle actie geboden. 'De ongelijkheid is ontstaan en daar moet en kan je wat aan doen.'

Typisch voorbeeld van dat rendementsdenken waren de 7,5 miljard die het Rijk eind vorig jaar voor infrastructuur beschikbaar stelde. Daarvan gaan maar enkele procenten naar Noord-Nederland. 'De oplossing is dus dat je de rekenmethode aanpast. Niet het rendement maar de brede welvaart moet je als uitgangspunt nemen.'

Daarnaast moet de overheid weer veel zichtbaarder zijn in de regio, vindt Van der Steen. 'De beleidsmakers die over de regio gaan hebben er helemaal geen beeld van. Die moeten veel meer in het land zijn. Laat ze een deel flexwerken in de regio of er in elk geval gesprekken voeren. De overheid moet ophouden met het eeuwig opschalen. Mensen moeten bij een rechtbank of politiebureau in de buurt terecht kunnen. In de Randstad is dat allemaal veel dichter in de buurt.'

Commissielid Peter Wilms: 'In de Veenkoloniën gaven mensen aan dat ze ministers en TK-leden op werkbezoek zien komen en daarna zien ze er nooit meer wat van terug. Ze vinden de overheid daarom onbetrouwbaar. Het is zoals wij dat noemen de leefwereld versus de systeemwereld.'