Shine ‘buitengewoon gefrustreerd’ over vertraging bouw medicijnenfabriek in Veendam
10 april, 07:00 • 7 minuten leestijd
Zekerheid over het doorgaan van de bouw van de fabriek voor nucleaire geneesmiddelen door het Amerikaanse bedrijf Shine is er nog altijd niet. Maar Shine neemt al wel een voorschot. Het bedrijf heeft de plannen uitgebreid en wil binnenkort met dat nieuwe productiedeel aan de slag. Maar of dat in Veendam gebeurt is de vraag. ‘We hebben haast.’
Het is nu twee jaar nadat Shine bekend maakte een optie te hebben genomen op een stuk grond op het industrieterrein De Dallen bij Wildervank. De provincie, de gemeente Veendam en de NOM staken de vlag uit. Zo’n hi-tech bedrijf dat ook nog eens een paar honderd banen oplevert haal je immers niet iedere dag naar de regio.
Maar april 2023 is de grond op De Dallen nog steeds het domein van konijnen en reeën. De optie die Shine op de grond had is nog steeds niet omgezet in een koop. Het bestemmingsplan dat vestiging van de fabriek en onderzoeksfaciliteit mogelijk moet maken is er nog niet voor aangepast en de vergunningaanvragen moeten nog worden verstuurd.
Niet stilzitten
Dat betekent niet dat Shine stilzit, benadrukt directeur Harrie Buurlage van Shine Europa. Hij is door het Amerikaanse moederbedrijf aangetrokken om de Europese activiteiten van de isotopenproducent op te zetten. Veendam moet daarvan het stralend middelpunt worden.
Buurlage heeft zijn intrek genomen in een kantoor van de gemeente Veendam aan het Jan Salwaplein. Voor het gebouw wapperen de wit-blauwe vlaggen van het bedrijf in de wind. Binnen heeft Shine de vierde en de vijfde verdieping voor zichzelf. Gasten ontvangt Buurlage op de vierde verdieping.
De etage erboven is verboden terrein. Onder strikte geheimhouding wordt daar gewerkt aan ontwikkeling van de fabriek en de techniek die nodig is voor de productie van medische isotopen. Dat zijn radioactieve stoffen die worden gebruikt bij de diagnose en behandeling van kanker.
De vijftien medewerkers die Shine nu aan boord heeft in Veendam vormen een internationaal gezelschap van hoogopgeleide onderzoekers en productontwikkelaars uit Polen, Zuid-Afrika, Frankrijk, de VS en Nederland. Ze werken er aan de Shine-plannen voor de fabriek, maar ook aan verdere ontwikkeling van een nieuwe techniek die op het moederbedrijf in de VS is bedacht.
Nieuwe plannen
‘We zijn in Veendam begonnen met het plan voor de opzet van een fabriek waar we molybdeen-99 willen maken’, legt Buurlage uit. Shine maakt die radioactieve stof in deeltjesversnellers. Molybdeen-99 wordt gebruikt om kankercellen en ook hartfalen op te sporen.
Naast dit diagnostisch isotoop wil Shine in Veendam ook nucleaire medicijnen ontwikkelen en produceren voor behandeling of zelfs genezing van kanker. ‘Deze therapeutische isotopen geven patiënten een langere levensduur en een betere kwaliteit van leven’, aldus Buurlage. ‘Om die reden hebben ze wat ons betreft een nog hogere urgentie dan de isotopen die we maken voor diagnose.’
‘De ontwikkeling ervan is in Amerika gedaan en we hebben er enorm veel voortgang geboekt. In Veendam willen we daar ook een bijdrage aan leveren.’ Voor deze behandelisotopen is heel Europa volgens Shine momenteel afhankelijk van Rusland. Dat land maakt in machines met de science fiction-achtige naam Kalutron de noodzakelijke grondstoffen waar in Europa behandelisotopen van worden gemaakt.
We zijn nu afhankelijk van de bereidwilligheid van Poetin
Die Kalutrons zijn apparaten uit de jaren vijftig, stokoud, maar nog steeds functionerend. Bovendien peperduur om ze te bouwen, het zou nu miljarden kosten. Buurlage: ‘De hele westerse wereld is nu afhankelijk van de bereidwilligheid van Poetin om die grondstoffen voor medicijnen naar Europa en Amerika te sturen. Wij vinden dat geen goed idee.’
Supergeheime techniek
‘Wij hebben een techniek ontwikkeld om deze behandelisotopen zelf te maken’, verklaart Buurlage. ‘Daarmee kunnen we op korte termijn een einde aan de afhankelijkheid van Rusland maken.’ Over die verrijkingstechniek met een deeltjesversneller wil Shine niks kwijt. ‘Supergeheim’, aldus Buurlage.
De vraag vanuit de markt naar deze behandelisotopen (lutetium en terbium) is groot, veel groter dan het aanbod ervan, zegt Shine. Dat betekent volgens Buurlage niks anders dan dat mensen onnodig lijden of zelfs doodgaan.
Wel is het zo dat de behandeling met deze medicijnen nog in de kinderschoenen staat. In Nederland lopen in enkele academische ziekenhuizen proeven met behandeling van bijvoorbeeld prostaatkanker met lutetium.
Vaart maken
Shine wil vaart maken met de behandelisotopen en de fabrieks- en onderzoeksfaciliteit ervoor al neerzetten voordat de oorspronkelijke plannen worden ingevuld. ‘Die therapiefaciliteit gaan we sowieso doen’, verzekert Buurlage. ‘Ik verwacht dat we binnen twee jaar de eerste producten kunnen leveren.’
Buurlage zegt dat dit niet per se vanuit Veendam zal zijn. ‘We proberen zoveel mogelijk in de buurt te blijven van dit kantoor en deze mensen. We voelen ook een verplichting naar de provincie Groningen, die ons vijf miljoen euro subsidie heeft toegekend voor de molybdeen-fabriek. Mocht het zo zijn dat we niet binnen een jaar hier aan de slag kunnen met dat nieuwe onderdeel, dan doen we dat misschien tijdelijk ergens anders. Want we hebben echt haast. We willen zo snel mogelijk op de markt met deze belangrijke producten.’
Groen licht voor concurrent Pallas
Ondertussen blijft er zorg over de haalbaarheid van de molybdeen-fabriek. Vanaf het prille begin van de Shine-plannen in Veendam heeft het bedrijf geëist dat het niet tegen oneerlijke concurrentie zou moeten opboksen.
De isotopen die Shine maakt in deeltjesversnellers worden momenteel ook geproduceerd in een kernreactor in de duinen bij Petten. Die levert momenteel zo’n zestig procent van alle medische isotopen voor de Europese markt, maar de reactor hapert na zestig dienstjaren nogal eens en is hard aan vervanging toe.
Al sinds 2003 wordt er gewerkt aan plannen voor een nieuwe reactor in Petten. Onlangs besloot het huidige kabinet twee miljard euro uit te trekken voor dit Pallas-project. Eind februari gaf de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) groen licht voor de bouw van Pallas.
Het is onwettige staatssteun, het is oneerlijk, het verstoort de markt en het houdt innovatie tegen
Maar als de overheid de bouw van Pallas betaalt, zal Shine nooit met de prijzen van isotopen uit de nieuwe reactor kunnen concurreren, stelt Buurlage. ‘Het is onwettige staatsteun, het is oneerlijk, het verstoort de markt en het houdt innovatie tegen. De overheid stimuleert doorgaan met een oude techniek, terwijl er betere technieken voorhanden zijn.’
Veiliger techniek
Shine claimt dat haar techniek veiliger is, goedkoper en minder radioactief afval oplevert. Maar bij het niet doorgaan van de bouw van de Shine-fabriek, zijn uiteindelijk patiënten nog het meest de dupe, onderstreept Buurlage.
De steun voor Pallas ondergraaft de plannen van Shine, aldus Buurlage: ‘Daar is maar één reden voor: het level playing field, dat ons twee jaar geleden is beloofd, wordt niet door Nederland gegarandeerd. Het is buitengewoon frustrerend.’
Van minister Tamara van Ark in het vorige kabinet kreeg Shine ‘harde garanties’ voor dat gelijke speelveld. ’Met die garanties hebben wij voor Nederland gekozen’, verklaart Buurlage.
Hoe de garanties nu worden ingevuld blijft echter vaag. Minister Kuipers heeft weliswaar gezegd dat Pallas tegen ‘marktconforme prijzen’ isotopen op de markt zal brengen, maar voor Shine is dat niet voldoende. Shine is daarom naar de Europese Commissie gestapt. Die zal beslissen of de miljardensteun aan Pallas wel mag.
Geen geld van investeerders
Vanwege onduidelijkheid hierover zijn investeerders volgens Buurlage nu niet bereid geld te steken in de tweehonderdmiljoen euro kostende bouw van de fabriek in Veendam, een kopie van een fabriek die Shine momenteel in Janesville in de Amerikaanse staat Wisconsin neerzet. Die levert binnenkort de eerste isotopen.
Buurlage probeert het niet eens bij investeerders. Het is zinloos, evenals de aanvraag voor vergunningen. Ook dat laat het bedrijf voorlopig nog achterwege.
Buurlage: ‘Je zou verwachten dat minister Kuipers ons vraagt hoe hij ons kan helpen. Dus misschien geen twee miljard nu naar Pallas, maar eerder een paar honderd miljoen naar ons. Het is vreemd om te wedden op een project dat de komende tien jaar geen oplossing gaat bieden, want zo lang zal het minimaal duren voordat Pallas is gebouwd. Terwijl wij hier gewoon een oplossing hebben voor heel Europa. In hemelsnaam.’
De Nederlandse regering maakt volgens Buurlage kankerpatiënten nog jarenlang afhankelijk van steeds ouder wordende reactoren. ‘Ik ga er echt vanuit dat de Europese Commissie met alles wat we aan waarde voor Europa brengen Kuipers corrigeert.’
Wat wil Shine in de fabriek in Veendam maken?
Shine produceert in zogeheten deeltjesversnellers met laag verrijkt uranium de radioactieve isotoop molybdeen-99. Daarvoor worden in de versneller neutronen op een vloeibaar uraniummengsel geschoten. Met molybdeen-99 kunnen kankercellen worden gedetecteerd.
Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, maar met een ander aantal deeltjes in de kern. Ze komen vrij in de natuur voor, maar kunnen ook gemaakt worden door bestraling, bijvoorbeeld van uranium.
Shine heeft daarnaast een eigen techniek ontwikkeld voor productie van isotopen waar kanker mee kan worden behandeld. Met de productie van die medicijnen gaat Shine zo snel mogelijk beginnen.
De Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) houdt toezicht op de veiligheid van de productie. Afvalverwerking wordt geregeld door de Centrale Organisatie voor Radioactief Afval (COVRA).
