Lees terug: debat gasrapport: 'Ons oordeel over premier laat niet aan duidelijkheid te wensen over'

Je kon het debat volgen via dit liveblog op onze site en app.

Het debat is voorbij en daarmee sluiten we dit liveblog. Bedankt voor het volgen en tot de volgende keer!

Commissievoorzitter Van der Lee waardeert de motie waarin de conclusies en aanbevelingen van het rapport worden onderschreven. ‘Ik ga ervan uit dat het kabinet ook goed heeft geluisterd’, zegt hij.

Van der Lee vindt het goed dat het parlement aan zelfreflectie doet en heeft nog een tip voor de Kamer. In 2009 is al een stuurgroep geweest in de Kamer met de titel: Parlementaire zelfreflectie. ‘Kijk eens naar hoe dat toen is aangepakt.’

Van der Lee neemt ook de tijd om een aantal mensen te bedanken, in het bijzonder de Groningers die mee hebben gewerkt aan de openbare verhoren. ‘Hoe moedig is het van mensen die zwaar gedupeerd zijn, om dat te delen met heel Nederland? Wij hopen dat met dit rapport dingen in beweging komen die te lang niet in beweging zijn geweest.’

Tot slot laat Van der Lee weten dat de commissie binnen de begroting is gebleven en dat ze de ambitieuze planning heeft gehaald. ‘Die belofte aan de Groningers hebben we waargemaakt.’

Kamervoorzitter Vera Bergkamp dankt ook de mensen op de publieke tribune en ze laat weten dat dinsdag over de moties zal worden gestemd. Dan sluit ze officieel het debat.

Na de dinerpauze kunnen alle partijen nog even kort reageren op de antwoorden van Van der Lee. Het Groningse PvdA-Kamerlid Nijboer trapt af en zegt dat hij zich al met al ‘bedonderd’ voelt door het kabinet. ‘Ik vind dat in een democratie ongekend.’

De PVV vindt het gedrag van premier Rutte ‘stuitend en onvergeeflijk’. Kamerlid Kops kijkt uit naar het debat met hem.

BBB-leider Caroline van der Plas wil een motie indienen, wat ongebruikelijk is in een debat met een enquêtecommissie. Daarin spreekt de Kamer uit dat ‘zowel Nederlanders die slachtoffer zijn geworden van bevingen als leden van de Tweede Kamer, zijn bedrogen en misleid’. Normaal gesproken sluit een motie af met de woorden ‘en gaat over tot de orde van de dag’, maar de BBB wil níet over tot de orde van de dag.

Kamervoorzitter Vera Bergkamp vraagt of Van der Plas de motie nog even op haar bureau laat en pas indient bij het debat met het kabinet. ‘U mag hem indienen, maar ik hecht er waarde aan dat we dit debat niet gebruiken om veel moties in te dienen.’ Van der Plas gaat daar nog even over nadenken.

Een ongeschreven regel is dat alleen de grootste partij, in dit geval de VVD, tijdens het debat met de enquêtecommissie een motie indient met de strekking dat de Kamer achter de conclusies en aanbevelingen van de commissie staat. VVD-Kamerlid Van Wijngaarden dient deze motie in. Daarin staat ook nog dat de indieners van de motie op korte termijn een reactie van het kabinet vragen.

De Kamervoorzitter heeft de vergadering geschorst voor het diner en dat duurt tot 19.30 uur.

Agnes Mulder van het CDA vraagt of de commissie specifiek heeft gekeken naar de situatie van huurders in het bevingsgebied. ‘Het is terecht dat aandacht voor hen wordt gevraagd, maar daar heeft de commissie niet heel diep naar gekeken’, geeft Van der Lee toe.

Mulder vraagt zich af of daar misschien een Burgerberaad voor in het leven kan worden geroepen. Daarop antwoordt Van der Lee dat de commissie daar inderdaad over gesproken heeft, maar dat ze daarover geen besluit heeft genomen. Dat hoort bij het inlossen van de ereschuld en dat moet ‘in dialoog met de Groningers.’ ‘Je kunt ook denken aan een conferentie van het Noorden’, zegt Van der Lee. Maar hij heeft ook al gehoord over initiatieven die in het Noorden zijn opgezet, dus zijn commissie gaat niet ‘tot in detail invullen hoe de Groningers hierbij betrokken moeten worden.’

Van der Lee besluit met op te merken dat hij hoopt dat het rapport ‘iets van een ommekeer’ betekent.

Wat is nu precies de ereschuld aan Groningen die ingelost moet worden? Daar kijkt de commissie breed tegenaan, zegt Van der Lee. Het kan volgens Van der Lee gaan over schadeafhandeling en versterking milder, makkelijker en menselijker maken. Het gaat ook over economisch perspectief. ‘We vullen dit niet helemaal in. De Kamer moet daar ook toezicht op blijven houden.’

Opnieuw stelt een aantal Kamerleden vragen over de rol van premier Rutte. Van der Lee heeft zijn rapport er nog eens op nagelezen. ‘Hij heeft de ernst van de problematiek zwaar onderschat en de commissie stelt vast dat Rutte niet het verschil heeft gemaakt voor Groningers. Onze woorden over de rol van de minister-president hebben we weloverwogen op papier gezet’, zegt hij.

'De minister-president heeft aangegeven dat wat hij heeft gedaan, samenhangt met zijn interpretatie van zijn rol. Het is voor de commissie ingewikkeld om daar oordelen over te vellen. Daarom hebben wij het verwoord zoals we het hebben verwoord. Maar we hebben niet de indruk dat, als ik kijk naar de reacties sinds 24 februari, ons oordeel aan duidelijkheid te wensen overlaat.’

‘Over schade en versterken is veel gezegd; het is vaak een enorme worsteling geweest’, zegt Van der Lee. Volgens de commissie komt dit door de omvang van de operatie. Ze heeft aanbevolen om de aanpak milder, makkelijker en menselijker te maken.

Van der Lee wijst op de rol van oud-minister Wiebes. ‘Bij het nulbesluit van 2018 (gaswinning naar 0 brengen, red.) stond de veiligheid niet voorop. Het was nodig om de versterkinsgsoperatie te verkleinen en de kosten te reduceren. De operatie zou beperkt kunnen worden tot drieduizend woningen. Dat was wensdenken, maar het heeft wel geleid tot een ingrijpen in de lopende versterkingsoperatie.’ Volgens de commissie zijn daardoor veel partijen, zoals ingenieursbureaus, afgehaakt. ‘En het leidde tot een confrontatie met Nationaal Coördinator Groningen Hans Alders, die een gebiedsgerichte aanpak had uitgezet. Dat is geen goede keuze geweest.’

De commissie vindt dat er nu een keuze moet worden gemaakt in de aanpak van de versterkingsoperatie. ‘We zien een zwalkend beleid’, aldus Van der Lee. Volgens hem raakt versterking niet alleen het individu maar een hele gemeenschap. Een gebiedsgerichte aanpak verdient daarom de voorkeur, aldus de commissie. Dat zou onderlinge verschillen in een straat ook verminderen.

De commissie pleit verder voor een samenwerking tussen het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), maar niet voor een fusie. ‘Dan voorzien wij een vertraging en wordt het halen van het einddoel van de operatie in 2028 ook lastig.’

Sandra Beckerman van de SP wijst Van der Lee op het verschil tussen twee werelden: de Haagse werkelijkheid tegenover de Groningse realiteit. ‘Het is één huis. Als iemand daar naar binnen gaat, moet alles gebeuren wat nodig is. Het argument van vertraging is een politiek strijdmiddel geworden. Alles in één keer doen gaat sneller dan een ander instituut bellen, ook als dat instituut beter gaat functioneren.’

Kamerleden willen hardere en politieke oordelen van de parlementaire enquêtecommissie, bijvoorbeeld over het handelen van toenmalig minister Henk Kamp van Economische Zaken. Na de zware beving van Huizinge (2012) kon de gaswinning flink omlaag, maar die ging omhoog. De discussie werd in die tijd overheerst door het argument ‘leveringszekerheid’. De gaswinning zou niet kunnen worden verminderd, omdat er anders een gastekort dreigde.

De commissie toonde aan dat dat niet klopt: de winning kon wel omlaag. 'Ik ben bedonderd en bedrogen', zegt PvdA-Kamerlid Henk Nijboer. 'We werden weggezet als egoïsten, we zouden oma in Limburg in de kou zetten’, zegt SP-Kamerlid Sandra Beckerman. 'Daar past een harder oordeel bij dan nu wordt gegeven.'

De commissie is het daar niet mee eens. Dat de gaswinning naar beneden kon maar niet ging, noemt de commissie al ‘ernstig en verwijtbaar.' ‘Wij hebben goed nagedacht over onze bewoordingen. Een politiek oordeel is niet aan een enquêtecommissie', zegt Van der Lee. ‘Onze hoofdconclusie is dat de veiligheid van Groningers is genegeerd. We staan niet zo ver van elkaar af.’

De eerste interrupties komen van BVNL en Forum voor Democratie en die zorgen voor gezucht en gekreun op de publieke tribune: ‘Tjonge jonge jonge.’ De partijen willen dat er wordt gekeken naar stikstofinjectie in het Groningerveld, zodat de gaswinning kan doorgaan. Ook willen ze aardbevingsbestendig bouwen naar Japans voorbeeld.

De druk in het Groningerveld is door de gaswinning gedaald. Voor de winning was die zo’n 350 bar en nu is dat zo’n 80 bar. Van der Lee erkent dat er een bewezen techniek is waarmee stikstof kan worden geïnjecteerd, om drukverschillen in gasvelden tegen te gaan. Maar juist in Groningen is dat om meerdere redenen ingewikkeld.

Volgens Van der Lee is recent aangetoond dat iedere vorm van injectie tot aardbevingen leidt. ‘Je gaat van bovenaf gas de aarde in drukken. Dat moet op drie kilometer diepte in poreus steen terechtkomen. Dat maakt het onzeker wat de impact is.’ Stikstofinjectie is volgens Van der Lee daarom vooral een 'theoretische oplossing’.

Kamerlid Van Houwelingen (FvD) verbaasde zich er woensdag over dat er in Japan al lang veilig wordt gebouwd en dat het in Groningen zo moeizaam gaat. Wat Forum betreft moet de gaskraan dan ook weer open.

Van der Lee wijst erop dat Groningen en Japan niet te vergelijken zijn. Japan heeft al lang te maken met aardbevingen. Er is veel kennis, kunde en er zijn kostbare investeringen gedaan om bevingsbestendig te bouwen, zegt Van der Lee. Daarentegen is het Groningenveld een van de meest dichtbevolkte mijnbouwgebieden, waar de huizen zijn gebouwd met baksteen. ‘Dat zijn niet de beste muren als het gaat om veiligheid’, zegt Van der Lee.

Bovendien is de diepte van de aardbevingen (drie kilometer in Groningen ten opzichte van tien km diepte in Japan) van invloed op de veiligheid.

Commissievoorzitter Tom van der Lee (GroenLinks) begint het debat met een openingswoord. Hij vindt het heel goed dat partijen woensdag hebben getoond dat ze ‘naast Groningen staan’ en de hoofdconclusie van het rapport hebben onderschreven.

Van der Lee richt de aandacht op drie opmerkelijke feiten die de commissie heeft ontdekt:

- De recordwinning van 54 miljard kuub gas had na de zware beving van Huizinge met zo’n 20 miljard kunnen worden verlaagd. In die tijd werd de Kamer juist voorgehouden dat het onmogelijk was. Er ontstond het beeld dat Groningen dan Nederland in de steek zou laten;

- Die recordwinning vond volgens Van der Lee plaats, omdat er niet proactief of reactief is ingegrepen. ‘Het bleek een geval te zijn van: het mocht, dus het kon gebeuren’;

- Van der Lee onderstreept het belang van de strafzaak van de Groninger Bodem Beweging. Een zaak die weinig aandacht kreeg in de media, maar een grote impact had in de bestuurskamers van betrokken oliebedrijven. Werknemers van de NAM zouden strafrechtelijk vervolgd kunnen worden. Daardoor gingen de olies anders naar de gaswinning kijken.

De commissievoorzitter staat ook stil bij de actualiteit. In de eerste veertien weken van dit jaar zijn er 10.000 nieuwe schademeldingen geweest, wat het totaal op 277.000 brengt. Daarnaast zijn er meerdere acuut onveilige situaties, waarbij meerdere gezinnen direct uit hun huis moesten. Sinds de presentatie van het rapport zijn er zeven aardbevingen geweest. De beving van woensdag bij Zijldijk (2.1) brengt het totaal op 1.622 aardbevingen.

Het debat is twintig minuten later begonnen dan gepland, omdat het vorige debat in de plenaire zaal is uitgelopen.

De publieke tribune in de plenaire zaal zit vol. Meerdere raadsleden van de gemeenten Eemsdelta en Midden-Groningen zijn bij het debat. Net als gisteren zijn de Groningse burgemeester Koen Schuiling en wethouder Annalies Usmany-Dallinga van Eemsdelta aanwezig. Ook burgemeester Ben Visser van die gemeente heeft aangekondigd te komen.

Tweede Kamerleden hebben schriftelijk ruim tweehonderd vragen gesteld over het rapport van de enquêtecommissie. Deze vragen mochten zij gisteren mondeling toelichten. Commissievoorzitter Tom van der Lee geeft vandaag antwoord.

Het Kamerdebat begint om 14.00 uur en duurt naar verwachting tot 21.30 uur.

Je kunt het debat volgen via dit liveblog op onze website en app en via de livestream bovenin dit artikel.