Hoe een groot kerkconflict dat in Groningen begon na 60 jaar werd opgelost

Om het conflict te begrijpen moeten we even terug naar 1944. Het land zit midden in de Tweede Wereldoorlog. In de jaren voor de oorlog was er al sprake van twist in de Gereformeerde Kerken, een groot protestants kerkverband. Dat conflict ging over de doop. Dat is het ritueel waarbij pasgeboren baby's met water besprenkeld worden als teken dat ze bij God horen omdat hun zonden vergeven zijn.

Over die doop ontstond een diep theologisch conflict, dat ervoor zorgde dat midden in de oorlog enkele dominees en hun aanhang de kerk uit werden gestuurd. Deze christenen hadden strikte opvattingen over hoe je de bijbel moest lezen, en wat wel en niet Gods wil zou zijn.

Deze orthodoxe gelovigen vormden samen in de jaren na de oorlog een nieuw kerkverband: de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt), bij sommigen ook wel bekend als de Artikel 31-kerk. Zij geloofden dat hun kerk de enig juiste kerk was. Tegelijk met het opbouwen van deze vrijgemaakte kerk ontstond ook een eigen zuil, met vrijgemaakte scholen, een vrijgemaakte vakbond en ook een eigen politieke partij, de GPV.

In de jaren '60 van de vorige eeuw ontstond er bij sommige leden van de vrijgemaakte kerk een gevoel dat de leer van de kerk wel erg strikt was. Ze hadden de behoefte om het christelijke leven wat vrijer in te vullen. De onderlinge band tussen christenen moest sterker zijn dan het precies volgen van de juiste leer. Daarom waren er mensen in Groningen die pogingen ondernamen om het conflict van 1944 uit te praten en op te lossen. Deze groep stond onder leiding van dominee Van der Ziel.

Het werd deze groep mensen door veel orthodoxe kerkgenoten niet in dank afgenomen dat ze bereid waren het conflict op te lossen. Sterker nog, dominee Van der Ziel werd zelf de vrijgemaakte kerk uitgezet. Met een groep volgelingen stichtte hij weer een nieuwe kerk, de Tehuisgemeente. Zo'n expliciete afwijzing speelde volgens Joop Vogel, een Groningse historicus die een boek schreef over deze kerkscheuring, niet alleen binnen de kerk zelf, maar ook breder in de vrijgemaakt zuil.

'In dezelfde periode was er een docent die lesgaf op het Gereformeerd Lyceum (de voorloper van het christelijke Gomarus College, red.). Hij was één van die mensen die aan medegelovigen opriep om niet zo hard met elkaar om te gaan. Hij wilde dat mensen onderling goed luisterden en dat meningsverschillen minder op het scherp van de snede werden uitgevochten. Maar het schoolbestuur was niet van deze mening gediend, en de docent werd ontslagen.'

Volgens Vogel is deze persoon inmiddels overleden, maar bij zijn vrouw zit de pijn nog heel diep. 'Pas een paar jaar geleden heeft het huidige schoolbestuur excuses aan zijn vrouw aangeboden.'

Het gedoe tussen Groningse christenen onderling werd breed uit gemeten in kerken door het hele land. Het maakte duidelijk dat er meer vrijgemaakte christenen waren die het juk van hun eigen kerk te zwaar vonden. Ze scheidden zich ervan af, en voegden zich samen in een nieuw kerkverband, de Nederlands Gereformeerde Kerk, waar de eerder genoemde Tehuisgemeente van Van der Ziel onderdeel van ging uitmaken. Deze kerk ging losser om met zaken als liedkeuze in de kerkdienst en de mogelijkheid voor vrouwen om dominee te zijn.

Zo'n zestig jaar later zijn de tijden veranderd, legt Vogel uit. 'In de vrijgemaakte kerk van tegenwoordig zijn tal van veranderingen zichtbaar. Vrouwen mogen dominee worden, en plaatselijke kerken krijgen meer vrijheid om hun kerkdiensten in te richten zoals lokaal gewenst is.'

Dit maakt volgens Vogel na zo lange tijd duidelijk dat onderlinge hereniging nu wél mogelijk is, ook in Groningen. 'In 2019 zijn er door de vrijgemaakte kerk van Groningen Zuid officieel excuses aangeboden voor het conflict uit de jaren '60 en het ontslaan van dominee Van der Ziel.'

In de Tehuisgemeente zijn die excuses positief ontvangen. Vogel: 'De senioren die het conflict toen van dichtbij meemaakten, waren er blij mee. Daardoor is eenheid onder christenen weer mogelijk. Dat is een mooie ontwikkeling.'

Officieel is de eenwording van beide kerkverbanden op 1 mei een feit. Op 12 mei is er een landelijke kerkdienst om dit te vieren, en op zondag 14 mei gebeurt dat ook in plaatselijke kerken, waaronder in Groningen.