'Dat is de vader van je vader, daar moet je maar niet over praten'

'Voor mij was het vooral een verhaal, maar het komt wel steeds dichterbij en wordt steeds persoonlijker', zegt Adrie Kiwiet-Thoma (50) over de dood van haar opa. 'Het gaat ook steeds meer pijn doen. Vooral omdat je de pijn van je vader ziet.'

Luit Thoma (80) was pas een half jaar oud toen zijn vader werd vermoord. Dat gebeurde als vergelding voor de April-meistakingen, waarbij verspreid over Nederland het werk neergelegd werd als verzet tegen het optreden van de Duitsers. De bezetters sloegen hard terug en voerden het standrecht in: stakers of saboteurs die gepakt werden, kregen de doodstraf.

Onder hen de drie in Woudbloem. Ze werden opgepakt en naar het Scholtenhuis in Groningen gebracht, het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst (SD). Daar kregen ze hun doodsvonnis te horen. Een dag later werden ze weer naar Woudbloem gebracht en voor de ogen van hun collega's van de plaatselijke aardappelmeelfabriek doodgeschoten. 'Het was gewoon pure willekeur', zegt Kiwiet-Thoma over de arrestatie van de drie.

Waarschijnlijk is het lichaam van Egbert Thoma door de Duitsers gedumpt in veengebied Appelbergen, bij Glimmen. Net als anderen die slachtoffer werden van de Duitse wraakzucht. Het lichaam van Thoma is nooit gevonden, dat van achttien anderen wel. Zij zijn later op een andere plek herbegraven.

‘Het houdt mijn vader nog steeds bezig, dat je die zekerheid niet hebt. Terwijl ze weten dat hij doodgeschoten is. De moeder van mijn opa woonde ook op Woudbloem. Die heeft nooit meer een achterdeur op slot gedaan. Want stel je voor dat hij terugkwam.'

Toen het gewone leven na de oorlog weer langzaam op gang kwam, draaide ook de fabriek in Woudbloem weer op volle toeren. 'Er stonden heel veel Duitse machines in de fabriek. Dus als er onderhoud nodig was, kwamen er Duitse monteurs. Die had mijn overgrootoma altijd in huis. Dat werd haar niet in dank afgenomen. Maar als ze daar dan in huis waren, vroeg ze altijd of zij misschien wisten waar haar zoon gebleven was. Daarom deed ze dat. Ongelooflijk hè?'

Kiwiet-Thoma raakte als jong meisje gefascineerd door de gebeurtenissen, nadat ze er in de zesde klas van de basisschool bij toeval mee geconfronteerd werd. Op een plaatje tijdens de geschiedenisles over wat er in Woudbloem gebeurd was, zag ze de naam Thoma staan.

'Hé, ik heet ook Thoma. Zou dat familie zijn? Dat heb ik thuis gevraagd. 'Dat is de vader van je vader, daar moet je maar niet over praten', werd gezegd. Het werd direct weggewimpeld. Maar dan word ik dus nieuwsgierig en wil ik het weten. Sindsdien heeft het mij gepakt.'

Ze probeerde niet om er toch met haar vader over te praten. 'Nee, juist het tegenovergestelde. Vooral er niet over praten thuis. Hij had er zelf ook nooit over gepraat, die pijn zit zo diep. Hij praat er nog steeds heel weinig over. Dit jaar heel veel meer, maar hij is ook één brok emotie op het moment. Het heeft zijn hele leven bepaald. Hij was zes maanden, zijn moeder was ineens alleen. Ze is later hertrouwd met een man, die eigenlijk helemaal geen vriendelijke man was. Dat is een en al ellende geweest. Dat drukt een enorm stempel op zijn leven.’

Haar ouders hadden een garage met benzinepomp in Winschoten. ‘Er kwamen veel Duitsers. Dat was het hele jaar geen probleem, behalve eind april. Als ze dan kwamen om de weg te vragen, liep mijn vader er gewoon bij weg. En een week later was het weer goed. Ze gingen ook geregeld even naar Duitsland om te winkelen of zo, maar in april niet. Dan zijn die Duitsers ineens weer moffen.’

Dat de geschiedenis van haar grootvader wat meer tot leven kwam, is in feite te danken aan onderzoeker Truus de Witte. Zij deed uitgebreid onderzoek naar de slachtoffers van de April-meistakingen en schreef er het boek 'Op een onbekende plaats begraven' over.

'Ze heeft alles tot op de bodem en nog verder uitgezocht. Ze is bij alle getuigen langsgegaan, ook bij mijn ouders. Sindsdien praat pa er pas over', vertelt Kiwiet-Thoma. 'Het heeft heel veel impact gehad toen ze bij ons thuis kwam, dat vond hij heel heftig. Het was een van de eerste keren dat ik mijn vader in tranen zag, dat hij daar emoties over toonde.'

De gebeurtenissen rond de April-meistakingen zijn volgens Kiwiet-Thoma lang een beetje in de vergetelheid geraakt. 'De Februaristaking kent iedereen wel. Maar het is helemaal niet zo’n bekend feit, de April-meistakingen. Een beetje een vergeten staking. Het was eigenlijk de eerste keer dat de Nederlanders in de oorlog in opstand kwamen. Dit is echt een keerpunt geweest in de oorlog.’

Dit jaar is er juist extra aandacht voor de stakingen. Ze worden voor het eerst landelijk herdacht en BNNVARA heeft een driedelige serie gemaakt. Die extra aandacht is ook de reden dat vader en dochter Thoma een krans mogen leggen tijdens de Nationale Herdenking.

'Ik praatte met iemand van Nationaal Comité 4 en 5 mei en we hadden het ook over mijn vader. Toen belde ze mij een dag later weer, met de vraag of we een krans wilden leggen. Eerst geloofde ik het niet en dacht ik dat ze een geintje maakte. Maar het bleek serieus te zijn.'

Ze wilde eerst horen hoe haar vader erover dacht. 'Zijn eerste reactie was: maar dan kunnen we niet naar de herdenking in Woudbloem! Ik zei: Woudbloem zit in je hart, denk er maar rustig over na. Een paar dagen later belde hij: Laten we het maar doen, die kans krijgen we nooit meer. Een mooier eerbetoon kan je eigenlijk ook niet geven aan zijn vader, mijn opa. En op deze manier kunnen we de April-meistakingen ook definitief op de kaart zetten.’

De Nationale Herdenking op de Dam wordt tot in de puntjes georganiseerd, om niets aan het toeval over te laten. In maart werden in Amsterdam de video's met de kransleggers opgenomen die tijdens de herdenking op grote schermen en op televisie vertoond worden. En vorige maand werd de hele ceremonie nauwgezet geoefend tijdens een generale repetitie op vliegbasis Soesterberg.

Het monument dat daar staat, diende als een soort replica voor de Dam. 'De militaire kapel was er ook en met de muziek erbij komt het best wel binnen.' Het volledige programma werd meerdere keren gerepeteerd, inclusief het blazen van het taptoe-signaal in aanloop naar de twee minuten stilte.

De video's waarop de kransleggers te zien zijn, werden op grote schermen vertoond. 'Zodat je er een beetje aan went. Want het schijnt nogal indruk te maken, als je op de volle Dam staat en het is helemaal stil. Voor mijn vader sowieso, dat gaat wel even binnenkomen.'

De twee zussen van Kiwiet-Thoma die als begeleiders mee waren, kregen onverwacht een rol tijdens de repetitie. 'Ze mochten voor koning en koningin spelen. Bij de herdenking moeten we de koning groeten, maar hoe gaat dat precies? Nuttig om dat allemaal al eens mee te maken.'

Ook werd doorgesproken op welk moment de kransleggers moeten gaan staan en naar voren komen. 'We komen dicht bij het koninklijk paar, we zijn vooraf ook gescreend. Het komt allemaal best precies. Het is een vrij strakke planning.'

De herdenkingen en de voorbereidingen daarop maken het wel druk, zegt Kiwiet-Thoma. 'Het is pittig. Ik heb ook een week vrij genomen van het werk. Bevrijdingsdag is voor mij echt bevrijdingsdag hoor, daar kijk ik al een paar weken naar uit. We zijn hier al vanaf januari mee bezig.'

Inmiddels praat ze met haar vader wel over de gebeurtenissen in de oorlog, die een groot stempel op de familie gedrukt hebben. ‘Ik rijd overal met hem heen, in de auto hebben we het er wel over. Thuis eigenlijk niet, dan is mijn moeder er ook bij. Dan is het weer anders. In de auto zeg ik ook: de emoties mogen er gewoon zijn, dat is helemaal niet erg. Het is een heftig verhaal, het is allemaal gewoon veel. Hij zegt ook: misschien dat ik het nou eindelijk een plekje kan geven. En dan ben je 80 hè?'