Deze Dag: Een pornofilm voor de hele familie

Hoe kom je als filmrecensent op het idee om een ‘pornofilm’ aan te raden als een leuk uitje voor de hele familie? Het antwoord is vermoedelijk: door de tijdsgeest van de jaren zestig en zeventig. Alles kon en alles mocht.

Normen en waarden veranderen door de jaren heen en nergens is dat duidelijker zichtbaar dan rond seksualiteit. Nederland had vanaf 1911 een wet die pornografie verbood, maar in de jaren zestig en zeventig begonnen de normen te verschuiven. De VPRO wilde de ‘burgerlijke truttigheid’ aanpakken en vertoonde in 1967 kunstenares Phil Bloom naakt, gezeten in een stoel op tv. Toen was het hek van de dam.

In vrijwel iedere grotere Nederlandse stad kwam een bioscoop die pornofilms ging vertonen, waar de overheid dan weer tegen optrad. In 1972 leidde dat tot een proces waarbij bepaald werd dat het vertonen van pornofilms weliswaar illegaal was, maar niet aanstootgevend voor de eerbaarheid. Zulke films mochten daarna worden vertoond aan personen van 18 jaar en ouder in theaters die plaats hadden voor maximaal vijftig personen. Kortom, er ontstond een typisch Nederlandse gedoogconstructie.

Wat nog restte was de filmkeuring die films moest keuren voor vertoning in ‘gewone’ bioscopen. En daar kwam ‘Stille dagen in Clichy’ tot viermaal toe niet doorheen. Maar nadat de Nederlandse films Blue Movie (1971) en Turks fruit (1972) wel in de bioscopen waren toegelaten, was er geen houden meer aan en kwam ook ‘Stille dagen’ door de keuring. Je kunt het je nu niet meer voorstellen, maar de belangstelling voor dit soort films was enorm. Turks Fruit en Blue Movie behoren nog altijd tot de best bekeken films in de Nederlandse bioscopen en de makers waren een paar weken na de première al miljonair.

‘Stille dagen in Clichy’ werd gemaakt door de Deen Jens Thorsen, die behalve filmregisseur ook muzikant en kunstschilder was. Hij had eerder geprobeerd om een film te maken over het hetero- en homoseksuele leven van Jezus Christus, maar dat project was nooit van de grond gekomen. Maar door de ophef die rond dat plan ontstond, kreeg Thorsen wel enige naamsbekendheid.

‘Stille dage in Clichy’ is gebaseerd op een boek van de Amerikaanse schrijver Henry Miller. Die beschrijft daarin zijn avonturen in de Parijse woonwijk Clichy tijdens de jaren 30. Miller was een soort Amerikaanse Jan Wolkers, wiens roem vooral gebaseerd was op het feit dat hij als eerste expliciet seksuele handelingen in zijn boeken beschreef.

Of er veel mensen, al dan niet met de hele familie, naar bioscoop Het Concerthuis in de Poelestraat in Stad togen om de film te bekijken vertelt het verhaal niet, maar de recensie in het Nieuwsblad is een prachtig tijdsbeeld. 'Sfeer, ambitie, vitaliteit', 'een turbulente filmstijl vol snelle beeldwisselingen en cartoon-achtige grapjes' en 'Minor poetry maar volop levendig' zijn een aantal superlatieven die de recensent gebruikt om de film aan te prijzen.

Wat je ziet is dat dit soort pornofilms werden opgediend in een artistiek sausje, om het kijken naar zo'n film sociaal aanvaardbaar te maken. Vergelijk het maar met mannen, die in die tijd de Playboy lazen vanwege de 'goede interviews' die erin stonden. En in dit geval vond de recensent het sausje blijkbaar zo geslaagd dat hij de film leuk vond voor de hele familie. Alles kon en alles mocht in die tijd.

Vraag is natuurlijk of de toeschouwers zaten te wachten op dit kunstzinnige gedoe of dat het hen alleen maar ging om de seksscènes. Ik vermoed het laatste, omdat het genre van dit soort quasi-artistieke porno vrij snel uitgestorven is.

Nu, vijftig jaar later, is de slinger van de tijd weer de andere kant opgeslagen. Pornografie is vrijwel verdwenen uit de openbare ruimte en verbannen naar het internet. Seksshops zijn een zeldzaamheid geworden en porno in een gewone bioscoop is niet meer voor te stellen. En ook de opvatting over wat acceptabel is in de pornografie is sterk veranderd. Even terug naar de recensie van Stille dagen: ‘Uiterst zwak daarentegen is de episode met de lichtelijk debiele, minderjarige Colette, hoewel de manier waarop Thorsen haar door Parijs volgt weer volop visueel genot geeft’.

Ja, het staat er echt. In de film komt een scène voor waarbij de hoofdpersonen seks hebben met een meisje dat minderjarig en zwakbegaafd is. In de film uiteraard gespeeld door een actrice, maar tegenwoordig niet meer voor te stellen dat je boeken of films maakt waarin seks met een minderjarige of iemand met verstandelijke beperkingen voorkomt. Dat was nog heel normaal op Deze Dag in de geschiedenis, 3 juni 1973.