Gasdebat • Oppositie: coalitie duikt voor debat over rol Rutte

6 juni, 23:47 • 26 minuten leestijd

Vijlbrief en Rutte in vak-K © Phil Nijhuis/ANP

De Tweede Kamer debatteert twee dagen over het rapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen. Dinsdag, op de eerste dag, kwamen zeventien Kamerfracties aan het woord. Woensdag is het de beurt aan minister-president Rutte en staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw). Lees hier terug wat er op de eerste dag gebeurde.

Het debat in het kort:

- De oppositie is uitermate kritisch op de rol van de minister-president. Vanaf het begin van het debat richten partijen hun pijlen op Mark Rutte. ‘Waarom stapt hij niet op? En wat zijn alle excuses aan Groningen waard?’, vragen ze zich af.

- Meerdere Kamerleden vallen over de opmerking van de premier tijdens zijn openbaar verhoor. Mark Rutte zei dat hij pas in 2018 doorhad hoe groot de impact was van de hoge gaswinning na de zware beving van Huizinge van 2013. Henk Nijboer (PvdA): 'Ik denk dat u daarover loog.'

- Het is dan ook betrekkelijk weinig gegaan over de inhoud van het beleid. De nadruk ligt tot nu toe vooral op mogelijke politieke gevolgen van het rapport.

- De eerste motie van wantrouwen is ook al aangekondigd. De partij van Wybren van Haga (BVNL) doet dat om ‘het wanbeleid rond het Groninger gasveld’.

- Het Groningse Kamerlid Sandra Beckerman (SP) hield een emotioneel betoog en raakte daarmee zichtbaar meerdere aanwezigen op de publieke tribune.

- De ChristenUnie was de eerste coalitiepartij die sprak. Fractievoorzitter Mirjam Bikker bood excuses aan voor het pauzeren van de versterkingsoperatie in 2018.

- De oppositie valt de coalitie aan op de vertrouwensvraag: hebben partijen in het kabinet nog vertrouwen in Rutte? Maar de coalitiepartijen geven tot nu toe stuk voor stuk ontwijkende antwoorden.

Dit was het debat voor vandaag. Het debat wordt woensdag om 11.00 uur hervat. Dan reageert eerst het kabinet op de vragen die dinsdag gesteld zijn. Tot woensdag!

Vedder reflecteert op haar voorganger en ook Drent Agnes Mulder. Die zei: ‘Van alles wat ik anders had willen doen, heb ik er vooral spijt van dat ik belazerd en bedonderd ben en het niet door heb gehad.’ Mulder vraagt zich volgens Vedder af of het CDA wel voldoende heeft doorgevraagd. ‘We hebben spijt van de bestuurlijke spaghetti die geleid heeft tot een technocratische overheid en dat we die niet uit elkaar hebben kunnen warren.’

Ook benoemt ze net als de ChristenUnie spijt te hebben van de pauzeknop rondom de versterking in 2018 en vraagt, net zoals verschillende partijen voor haar, de minister-president om uit te leggen waarom de situatie pas in 2018 tot hem doordrong. ‘Hoe kunnen we erop vertrouwen dat er in de toekomst zulke noodkreten wel gehoord worden? Realiseert de minister-president hoe zeer deze uitspraak de mensen in Groningen doet?’

Volgens Vedder heerst in Nederland te veel het rendementsdenken. ‘Mijn eigen fractie is daar misschien ook wel te veel in mee gegaan. De eerste keer is logisch, tweede en derde misschien ook. Maar als je het blijft doen leidt het tot een kloof die niet te doen is.’

Eline Vedder van het CDA is de laatste die vandaag het woord voert. De agrariër uit Drenthe is nog geen maand Kamerlid en heeft haar eerste debat in de plenaire zaal. Normaal gesproken wordt een Kamerlid dan niet geïnterrumpeerd, maar Vedder ziet daar vanaf vanwege de beladenheid van het onderwerp.

‘Het verhaal van Groningers is het verhaal over onmacht, grote problemen en een eindeloze strijd voor kleinste oplossingen’, steekt ze van wal. ‘Een verhaal van eenzaamheid, een provincie die zich vergeten voelt.’ Ze beschrijft hoe ze ziet dat de Staat jarenlang niet naast Groningen staat, maar er tegenover. ‘Er groeit een generatie kinderen op die denkt dat dit is wat de overheid doet. Kinderen die het gevoel hebben dat ze er niet toe doen.’

De grootste hersteloperatie begint volgens Vedder bij het herstellen van vertrouwen. ‘Sluiten de gasputten in 2023? En wat is daarvoor nodig?’, wil het CDA weten. Vedder merkt verder op dat het kabinet aanvankelijk zei dat het koste wat kost, zo lang als nodig is, Groningen zal helpen. ‘Maar nu lees ik: doen wat nodig is. Dat vind ik heel zuinig. Wie bepaalt wat nodig is?’

Ernst Boutkan neemt het woord namens VOLT en heeft een vraag aan de premier: ‘Hoe kan het dat hij de ernst van de zaak pas in 2018 inzag?’ Net zoals eerdere partijen al deden, stelt hij vraagtekens bij de uitzending van Jinek in 2017.

Voor oplossingen kijkt Boutkan naar Vijlbrief. ‘De Groningers vragen om één ding. Dat Groningen weer centraal staat. Ze vraagt om de overheid die haar burgers weer vertrouwt.' Boutkan gaat verder: ‘Duurzaam herstel is alleen mogelijk als de gaswinning helemaal stopt. Kan de staatssecretaris uitleggen waarom er rekening wordt gehouden met een uitloop tot oktober 2024? ’

VOLT is bang dat er te weinig rekening wordt gehouden met de kern van het bevingsgebied. Het immateriële leed en de visie op de toekomst. Ze willen dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen en de NAM ook verantwoording neemt.

Tot slot vertelt Boutkan dat hij nu drie maanden meeloopt en het gasdossier: ‘erger is dan ik me had kunnen voorstellen. Ik heb diep respect voor de Groningers die hier al jaren mee moeten leven.’

Een nieuw begin, dat willen de mensen in het aardbevingsgebied en verdienen ze ook. Dat stelt Pieter Omtzigt in zijn betoog. ‘De problemen en zorgen van Groningen zijn lang niet in beeld geweest en dat moet veranderen.’
De eerste vraag van Omtzigt aan de regering luidt: ‘Hoe zorgen we ervoor dat de mensen met grootste problemen snel worden geholpen. En hoe regelen we dat ze voorrang krijgen bij de afhandeling van de schade?’

Omtzigt heeft ook vragen over het voorstel van de regering om de problemen in Groningen aan te pakken.’ Na 2012 zijn er allerlei pakketten van maatregelen geweest voor Groningen, maar ik heb van deze maatregelen geen evaluatie kunnen vinden. Waarom gaat plan met de vijftig punten dan wel werken?’, vraagt hij zich af.
Ook Omtzigt vraagt zich af wanneer premier Rutte doordrongen was van de problemen in Groningen. ‘Dat moet toch voor 2018 zijn geweest’, meent hij.

Omtzigt komt verder met drie voorstellen het systeemfalen aan te pakken. Hij pleit voor een ander kiesstelsel en is voorstander van een districtenstelsel. ‘Dan zullen alle regio’s in het land gelijk zijn vertegenwoordigd in Den Haag.; Verder moet het lobby stelsel worden aangepakt. Verschillende grote bedrijven hebben nauwe banden met volksvertegenwoordigers en de regering en kunnen zo invloed uitoefenen op het regeringsbeleid. ‘Shell had zelfs toegang tot het Torentje in Den Haag. De positie van bepaalde bedrijven zorgt ervoor dat ze boven de wet lijken te staan. Dat moet veranderen’, aldus Omtzigt. Hij pleit verder voor een betere handhaving van artikel 68 van de Grondwet. ‘De Kamer is in dit dossier niet goed geïnformeerd en er is informatie achtergehouden. De Kamer daardoor haar werk niet goed doen. Er moet beter op toe worden gezien dat dit niet weer kan gebeuren.’

Omtzigt stelt verder voor dat verschillende Inspectiediensten onafhankelijk onderzoek kunnen doen en financieel onafhankelijk zijn. ‘En de Inspecteurs-generaals moeten hun bevindingen toe gaan lichten aan de ministerraad of ministers.’

Verder is Omtzigt van mening dat Shell en Exxon tot de orde moeten worden geroepen. ‘Shell beloofde alle schade te zullen betalen, maar inmiddels horen we niets van deze bedrijven. Ze laten Groningen in de steek.’ Het Kamerlid wil verder de gascontracten inzien. ‘Die zijn nog steeds niet openbaar en van de jaarverslagen van Gasunie word ik niet veel wijzer. Shell en Exxon moeten openheid van zaken geven.’

De oppositie valt de coalitie aan op de vertrouwensvraag: hebben partijen in het kabinet nog vertrouwen in Rutte? Maar de coalitiepartijen geven tot nu toe stuk voor stuk ontwijkende antwoorden. Zo zoekt VVD-Kamerlid Van Wijngaarden naar woorden als hem wordt gevraagd hoe geloofwaardig hij het vindt dat premier Rutte pas in 2018 de ernst van de zaak inzag. Vanuit Vak-K gebaart de premier dat hij die vraag wil beantwoorden. Als Van Wijngaarden later nog eens wordt gevraagd om een oordeel te geven over het functioneren van zijn partijleider, noemt hij dat 'kinderachtig'.

GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver beschuldigt de coalitie ervan een ‘bondje’ te hebben gesloten over wat er in dit debat wordt gezegd. ‘Jullie spreken precies dezelfde taal.’ Terwijl Kamer druk debatteert over de vertrouwensvraag, speelt de premier vanuit vak-K per ongeluk een filmpje af met het geluid aan.

Van Wijngaarden zegt dat de Tweede Kamer het verschil ook niet heeft kunnen maken in zestig jaar gaswinning. ‘We hadden te laat duidelijk wat er aan de hand was.’ De VVD’er wordt door verschillende partijen geïnterrumpeerd over de rol van premier Mark Rutte. PvdA, JA21, SP, BBB, Volt, Partij voor de Dieren en GroenLinks willen antwoorden over de geloofwaardigheid van Rutte.

‘Ik ben nu niet bezig met de vertrouwensvraag’, zegt Van Wijngaarden. Hij zegt te proeven dat andere partijen hun oordeel al klaar hebben. ‘Zullen we het kabinet ook nog even aan woord laten? Ik geef hen kans om te reageren, daar vraag ik begrip voor.’

Het Kamerlid zegt dat het enquêterapport niet alleen naar Rutte wijst als probleemveroorzaker. ‘Het betreft meer het systeem als zodanig dat heeft gefaald.’ Van Wijngaarden erkent dat Rutte niet tijdig heeft ingegrepen. ‘Andere partijen kunnen hun oordeel klaar hebben, maar ik heb daar nog geen conclusie over.’

De VVD is nu aan zet met Jeroen van Wijngaarden. Als eerste worden de leden van de parlementaire enquêtecommissie bedankt. Naast het zwaarste middel vindt Van Wijngaarden het ook het mooiste middel.

Dan inhoudelijk. ‘En scheur kun je dichten, schade vergoeden en schending van recht trachten te herstellen. Maar een trage afhandeling heeft echter iets verloren doen gaan wat niet te compenseren is. Namelijk tijd. Zelfs god kan het verleden niet doen veranderen.’

Van Wijngaarden stelt dat het excuus van het kabinet terecht is. Hij is bij mensen in Groningen thuis geweest en heeft brieven bij mensen thuis gelezen ‘in juridische wartaal waar een eerstejaars rechtenstudent zich voor zou schamen’.

‘Een einde aan zuinig bureaucratisch getut en de angst dat iemand per ongeluk een paar euro te veel vergoed zou krijgen’, is iets waar van Wijngaarden voor pleit. Hij vraagt zich af waarom er een parlementaire enquête nodig was om de ommekeer in herstel en versterking te maken en vraagt het kabinet om een reactie.

Prioriteiten voor de VVD zijn: Een goede fundamentele omslag, einde aan de juridische haarkloverij en dat het bewijsvermoeden van schades boven de veertigduizend euro omgedraaid moet worden in het voordeel van de gedupeerden.

‘Whatever it takes’, moet het uitgangspunt zijn en gedupeerden moeten centraal worden gezet. Zeker voor de drie groepen waar de VVD zich zorgen over maakt omdat de kabinetsreactie er volgens hen nog te vaag over is: boerderijen met mestkelders, erfgoed en monumenten en ondernemers. Er moet volgens hem een speciale eenheid komen met speciale macht om maatwerk toe te passen voor deze groep.

Faisal Boulakjar van D66 zegt in zijn betoog dat de gaswinning in Groningen een halt moet worden toegeroepen. Als de gaskraan dicht gaat, zullen meer Groningers het vertrouwen in de overheid terugkrijgen. De vraag aan staatssecretaris Vijlbrief is dan ook of de gaskraan dit jaar helemaal dicht kan. Boulakjar constateert dat er nu een plan op tafel ligt met 50 punten van aanpak. Dat is volgens hem positief, maar er is ruimte voor verbetering.

‘Ik verwacht van de premier dat hij vanaf nu laat zien dat het hem menens is om de problemen in Groningen aan te pakken.’ Bij die aanpak moet er extra aandacht komen voor jongeren. Bijvoorbeeld door ze een plek te geven in het bestuur van het Nationaal Programma Groningen.

Verschillende fracties vragen Boulakjar om een oordeel over het handelen van de premier in dit dossier. De antwoorden van het Kamerlid van coalitiepartij D66 roepen discussie op en niet iedereen is tevreden met woorden van Boulakjar, maar hij blijft vaag in zijn antwoord.

Bikker prijst het werk van Vijlbrief: ‘Vijlbrief laat zien echt werk van een andere cultuur te willen maken. 'Telkens laten zien dat Groningers boven gas gaan.’ Ze noemt het een belangrijke ommekeer omdat bewindspersonen te lang erlangs zijn gegaan.

‘Op cruciale momenten is er kennis weggelaten bij bewindspersonen en de kamer.’ Daarna gaat Bikker nog in op de record winning. Afgevraagd wordt hoe de politieke antenne zo verkeerd afgesteld heeft kunnen staan. Tot welke verandering het is gekomen en nu gegarandeerd kan worden dat de gezondheid en veiligheid goed afgewogen wordt. ‘Dat gaat over Groningen maar ook de grote bedrijven. Denk aan Schiphol, Tata Steel, Petrochemie. Ik vraag de minister president om op dit ongemakkelijke punt te reflecteren,’

Er wordt ook gevraagd om een reflectie van de volledige regering vanwege de diners met de olies. ‘Er zijn veel te nauwe interacties ontstaan met de bedrijven. Hoe voorkomt de overheid dat de burger weer uit het oog verloren wordt?’. Van Shell en Exxon had ze op zijn minst een reflectief moment verwacht, ’maar het blijft heel stil.’

Vervolgens reageren verschillende partijen op het betoog van Bikkers. De BBB vat een antwoord samen als 'heel algemeen’.

In het tweede deel van haar betoog heeft Bikker het over de reactie van het kabinet op het enquêterapport. Mentaal herstel speelt voor de ChristenUnie een belangrijke rol. In een reactie zei de ombudsman en de kinderombudsman dat de bewoner vooraan moet staan en de overheid centraal. De overheid moet ook haar verantwoordelijkheid nemen. ‘Kan de regering de ombudsmannen in de ogen kijken en aan de voorwaarden voldoen?’ vraagt Bikker zich af.

De ChristenUnie heeft zorgen over de mensen die het zwaarst gedupeerd zijn en in onzekerheid leven. ‘Hoe kijkt het kabinet naar de situatie in de kern van het aardbevingsgebied? De complexe zaken: ondernemers, boeren en monumenten.’ Ook funderingen komen aan bod, die van huizen, boerderijen en mestkelders. ‘In de huidige aanpak zijn die schades veelal niet aardbevingsgerelateerd.' Bikker wil dat het kabinet heel precies reageert op de schadeafhandeling van funderingen.

Het nieuws over Lifelines heeft Bikker ook bereikt en ze noemt het als voorbeeld voor de staat van Groningen ‘Hoe wordt voorkomen dat het weer een soebat over financiële potjes wordt?’ Enthousiasme is er over de scholenaanpak. Teleurstelling over het OV, aldus Bikker. ‘Of het nu gaat om het provinciale OV, de Lelylijn of de Nedersaksenlijn. De laatste twee moeten gerealiseerd worden. Ook tussen Stadskanaal en Emmen.’

Fractievoorzitter Mirjam Bikker van de ChristenUnie is de eerste van de coalitie die het woord voert. ‘Je huis stuk is één ding, maar niet weten of je kinderen veilig wakker worden is een heel ander verhaal’, begint ze. Ze citeert Frouke Postma-Doornbos uit Schildwolde die deze woorden uitsprak tijdens haar verhoor door de enquêtecommissie afgelopen najaar.

Het enquêterapport legt volgens Bikker feilloos bloot dat veel is misgegaan en dat het nog steeds mis gaat. ‘Steeds weer stonden Groningers tegenover Shell, Exxon en de overheid. Telkens opnieuw viel de keuze op het grote geld in plaats van de gezondheid en veiligheid in Groningen.’ Dat heeft volgens de ChristenUnie voor enorm veel scheuren in de Groningse ziel gezorgd.

Bikker bedankt de enquêtecommissie voor het werk. Ze geeft aan dat de politici in Den Haag het vertrouwen alleen terug kunnen krijgen als ze dat iedere dag weer blijven verdienen. Ze komt ook als een van de eerste Kamerleden met zelfreflectie.

‘Ik heb me afgevraagd: waar hebben wij als fractie steken laten vallen? Mijn voorgangers hebben geregeld geknokt met de kennis van toen, maar ook wij hebben ons jarenlang laten afschepen met het argument van leveringszekerheid. Dat bleek een rookgordijn. Hebben we daar wel lang genoeg op doorgevraagd? We vierden de afbouw van de gaswinning met Wiebes, maar we hebben daarmee wel mede de pauzeknop ingedrukt bij de versterking. Het leidde tot een breuk in het vertrouwen met de regio. Meegaan in de pauzeknop was niet goed, daar wil ik mijn excuses voor aanbieden.’

Caroline van der Plas van BBB begint haar termijn met de constatering dat dit debat in de Kamer groter is dan Groningen. De vraag: ‘Wat voor land willen we zijn?’, staat voor haar centraal. Niet alleen bij het aardgasdossier is iets helemaal mis gegaan, maar er zijn ook andere dossiers waar het niet goed is gegaan. ‘Het systeem hapert en is failliet’, stelt Van der Plas. Volgens haar moet er nu iets gebeuren en daarvoor is een fundamentele discussie nodig. ‘Systemen falen niet, maar de mensen die het aansturen wel’, aldus fractievoorzitter van BBB. Ze vindt verder dat premier Rutte zijn verantwoordelijkheid moet nemen. Hij zat er immers steeds bij. ‘Rutte had het rapport van de commissie zelf kunnen schrijven. Wat moet er gebeuren voordat de coalitie een streep trekt en zegt het is genoeg’, vraagt Van der Plas het kabinet. Verder wil de BBB een generaal pardon voor alle afgewezen schadegevallen en vraagt ze kamer: wie durft het aan oude schadegevallen opnieuw te beoordelen?

Het drama in Groningen is ongekend groot, zegt Kops. ‘Woorden schieten tekort om dat te duiden.’ Hij zegt dat woorden ook al jarenlang een probleem zijn: ‘Met loze woorden met excuses en beloften worden Groningers aan het lijntje gehouden. Sorry, en we gaan weer over tot de orde van de dag. Het is Haags goedpraterij over een regio ver van hier.’

‘Het kabinet wist het allemaal dondersgoed, maar liet het gebeuren. En wat is gebeurd? Niets, men zweeg en vulde lekker de staatskas. Iedereen is jarenlang keihard voor de gek gehouden. Dat is een patroon, geen uitzondering. Een patroon van falende VVD-bewindslieden: Kamp en Wiebes onder leiding van Rutte hebben er in Groningen een puinhoop van gemaakt.’

Dat de ernst en de gevolgen van de gaswinning pas in 2018 doordrongen tot Rutte, noemt Kops niet te geloven. ‘Jaren nadat huizen op instorten stonden. Jaren nadat de premier het had moeten en kunnen weten. En dat het toch pas in 2018 zogenaamd is doorgedrongen... dat is ongelofelijk. Heel ongeloofwaardig.’ Dat Rutte nu de mond vol heeft van herstel van vertrouwen en het inlossen van een ereschuld, gelooft de PVV ook niet. ‘Het zijn woorden die we al jarenlang horen. Zeg nu zelf: hoe denkt de premier dat hij dat vertrouwen ooit nog terug krijgt?’

Het diner zit erop en het debat gaat weer verder. Alexander Kops (PVV) bijt het spits af en begint over de cijfers van het rapport. ‘2246 miljard kuub gas, 363 miljard euro en 1615 aardbevingen. Sinds de verschijning van het rapport nog eens 17 bevingen. Het toont aan hoe groot de ellende in Groningen is. En hoe groot de urgentie is om daar korte metten mee te maken en de gedupeerden te helpen’.

Volgens Kops is de urgentie er decennialang niet geweest en de conclusies van het rapport liegen er niet om. ‘Het draaide alleen maar om geld. Groningers zijn kapot gemaakt. Scheuren in muren en henzelf, daarna kapot gegaan aan bureaucratie.’

‘De ereschuld moet worden ingelost. Maar hoe doe je dat?’ vraagt Kops zich af. ‘Dat doe je samen met de Groningers. Niet over hen maar met hen praten. Daar gaat het nu al mis.’ Als voorbeeld noemt hij dat de persconferentie nog niet ten einde was en er al vernietigend gereageerd werd uit Groningen. Ook het IMG zegt dat gedupeerden met de grootste schade niets opschieten met het nieuwe beleid.

Het debat gaat verder met het betoog van Alexander Kops van de PVV.

In Noord Vandaag op TV Noord wordt aandacht besteed aan het debat. We kijken mee in de bus, waarin gedupeerden op weg zijn naar Den Haag. 'Ik denk niet dat het kabinet valt', zegt Gerrit Reitsma. Gerrie Schotman zegt: 'Ik tracht mijn verwachtingen zo laag mogelijk te houden.'

Te gast in de studio is Alida Dalman uit Eemsdelta. In de krant plaatste ze met anderen een paginagrote advertentie. 'De gemeente wilde aandacht vragen voor onze problemen. De Tweede Kamer is nu aan zet en om impact te maken kunnen we dit beter aantonen met beeld dan met tekst.' Ze denkt dat 'we in Groningen misschien wel te lief geweest'.

Gasgedupeerde: 'Ik denk niet dat het kabinet gaat vallen'

In zijn deel over de politieke verantwoording richt Nijboer zich op één persoon: ‘Dit gaat alleen over de premier. Niet over staatssecretaris Vijlbrief.’ Groningen is er volgens hem niet bij gebaat om de staatssecretaris weg te sturen. Nijboer haalt net als eerdere sprekers het jaar 2018 aan, waarover Rutte in zijn verhoor heeft gezegd dat hij toen pas de ernst van de situatie inzag. ‘De PvdA vindt het ongeloofwaardig’, zegt Nijboer. ‘Ik denk dat u loog.’

Excuses van Mark Rutte zijn niets waard, zegt Nijboer. Hij wil een vervolg zien. ‘De conclusies van het rapport zijn snoeihard: Rutte heeft het verschil niet gemaakt.’ Dat is ernstig, volgens Nijboer. ‘Groningers zitten niet te wachten op excuses. Zij verwachten dat er normaal recht wordt gedaan.’

Het debat is geschorst tot 19.25 uur zodat Kamerleden en mensen op de tribune iets kunnen eten.

Henk Nijboer (PvdA) begint zijn betoog met het verhaal dat het huis aan de Blinkerdlaan in Ten Boer waar hij werd geboren inmiddels gesloopt is. Na de beving bij Huizinge kwam Nijboer in de Tweede Kamer. ‘Als Groningse volksvertegenwoordiger gaat dit onder je huid zitten.’

Hij geeft voorbeelden van kinderen die hun ouders zien ruziën, die lijden onder de stress en mensen die zat zijn van de strijd en verhuizen naar Drenthe. Nijboer zag het verlies van vertrouwen in de ogen van zijn vrienden. ‘Er werd gezegd: het wordt wel opgelost, maar niets bleek minder waar. De grondrechten van Groningers zijn met voeten getreden.’

Nijboer plaatst zijn vraagtekens bij de kabinetsreactie ‘Nij begun’. Het fundament onder de kabinetsreactie deugt volgens hem al niet, omdat schadeherstel en versterking gescheiden blijft. Hij vindt het beleid nog altijd te veiligheidsgestuurd. ‘De ongelijkheid is het grootste probleem, niet de veiligheidsnormen.’ En met de kabinetsreactie om voor schades onder de 40.000 euro niet meer te kijken naar een causaal verband met de gaswinning, ontstaat er nieuwe ongelijkheid. ‘Dat moet van tafel’, vindt de PvdA.

Joost Eerdmans (JA21) begint zijn betoog met dank aan de parlementaire enquêtecommissie. ‘Ik zei het al in april in het debat met de commissie zelf. We blikken terug op een roerige periode, die begon in 1955 bij de ontdekking van het Groningse gasveld.’

Destijds noemde hij de prioriteit bij het geld verdienen aan het gasveld logisch. ‘De vooravond voor wederopbouw. Streven naar waardevermeerdering en welvaart voorop.’ Vervolgens richt ook Eerdmans zijn pijlen op Rutte. Het ‘tijdperk Rutte’ vindt Eerdmans ‘bezwaarlijk’.

De balans is zoek geraakt, zegt JA21, met aan de ene kant de ver open gedraaide gaskraan in 2013. En aan de andere kant het dichtdraaien. ‘Het resultaat is puntje bij paaltje dat we voor honderden miljarden aan gas in de grond laten zitten.’

Volgens Eerdmans schiet de Groninger daar weinig mee op. ‘Geen herstel of schadevergoeding en ook bij stoppen kunnen er de komende dertig jaar nog aardbevingen plaatsvinden.’ Het standpunt van JA21 is dan ook: ‘Versnel de versterking en intensivering daarvan. Zet in op stikstofinjectie. Ga door met de gaswinning op een laag verantwoord niveau en laat Groningen profiteren van het gasveld’.

Wybren van Haga zegt namens zijn partij BVNL dat Groningen belazerd is. ‘Eerst door niet mee te delen in de opbrengsten en later door een beroep te doen op de emotie. De overheid heeft verwijtbaar gehandeld en het kabinet moet naar huis gestuurd worden.’ Van Haga komt met zijn inmiddels bekende verhaal om door te gaan met de gaswinning en juist niet te stoppen. Hij benoemt water- en stikstofinjectie als mogelijkheden om de druk in het veld op peil te houden. ‘Veilig winnen is technisch mogelijk. Het sluiten van het veld is de grootste blunder van het kabinet Rutte 4, een catastrofe waarbij misplaatste emotie heeft gewonnen van gezond verstand.’

ChristenUnie en CDA zijn het daar niet mee eens en zij interrumperen Van Haga. De twee partijen vragen Van Haga om te stoppen met zijn verhaal over doorgaan met winnen, omdat dat juist ten koste gaat van Groningers, zeggen ze.

Van Haga vervolgt: ‘De overheid heeft er een puinhoop van gemaakt. Het zou terecht zijn als het kabinet aftreedt. Ik zal in mijn tweede termijn een motie van wantrouwen indienen.’

In haar betoog zegt Christine Teunissen van de Partij voor de Dieren het vreemd te vinden dat premier Rutte pas in maart 2018 doordrongen is van de ramp in Groningen. Een jaar eerder zat hij al in een tv-programma met woedende, gemangelde en gedupeerde Groningers. 'Vreemd dat pas een jaar later het kwartje bij de premier valt', aldus Teunissen.

Na de beving van Huizinge had het sein op rood moeten staan, maar alle seinen gingen juist op groen.’ Dat had veel weg van een vertragingstechniek en het leek erop dat het geld boven de veiligheid van Groningers ging. Teunissen vindt verder niet verstandig dat de NAM een vinger in de pap houdt. Er moet een onafhankelijk toezichthouder komen en alle schade moet worden hersteld. De overheid lijkt zijn afspraken niet na te komen. Het lijkt op Kafkaiaanse praktijken, een experiment om de draagkracht van Groningers te testen. Teunissen roept dat de verantwoordelijken voor de ramp in Groningen hun verantwoordelijkheid nemen.

In het slot van haar betoog wordt Beckerman emotioneel. Ze verwijst als eerbetoon naar Jan en Liefke Munneke uit Krewerd. In 2017 zaten zij oog in oog met Mark Rutte in een tv-studio waarbij de ernst van de situatie werd duidelijk gemaakt aan de minister-president. Beckerman noemt het daarom ongeloofwaardig dat Rutte pas in 2018 door had hoe groot de impact van de beving bij Huizinge was en de verhoging van de gaswinning een jaar later.

‘Er was een tijd dat ik niet dagelijks bezig was met dit onderwerp, en toen kwam Liefke. Ze vertelde over hun boerderij in Krewerd. Liefke was een trotse, stoere vrouw. Haar boerderij zat al 100 jaar in de familie en was de eerste in de stutten: 63 stutten. Toen wist ze al: dit gaat mis. Vanaf 2012 ging ze de strijd aan.’ Terwijl Beckerman haar verhaal vertelt, vloeien de tranen niet alleen bij haarzelf, maar ook op de publieke tribune waar meerdere Groningers zitten. ‘Sinds 2016 moesten Jan en Liefke in een flatje wonen. In december 2020 mailde Liefke dat ze een agressieve vorm van kanker had, maar ze bleef zich inzetten voor de Groninger zaak. Op 17 april 2021 overlijdt ze, Liefke is niet meer thuisgekomen. Het kabinet komt nu met een reactie: Nij begun. Voor wie dan?’ Als Beckerman klaar is met haar betoog, krijgt ze applaus van de tribune.

Sandra Beckerman (SP) neemt het woord over van Klaver: ‘Ons is onrecht aangedaan. Bewust, eindeloos, gekend, onrecht.’ Ze refereert aan Rutte: ‘U wist het en deed het toch.’

Ze benoemt dat Groningen de sorry provincie is geworden. Bovenaan het lijstje met excuses van premier Rutte maar oplossingen blijven uit. ‘Het scheurde onze huizen, harten en gemeenschappen.’ De parlementaire enquête zette alles in het volle daglicht.

Het meest ontwrichtende moment vond Beckerman het verhoor met Rutte onder ede. Ze rekent hem zwaar aan dat pas in 2018 doordrong hoe groot de impact bij Huizinge was. Als voorbeeld van hoe absurd ze het vond noemt ze dat Rutte bij Jinek aanschoof samen met woedende gedupeerden. ‘Rutte keek hen in 2017 aan en beloofde het snel en goed op te lossen. in 2023 is het nog steeds niet opgelost.’

Beckerman vraagt zich uit de grond van haar hart af waarom Rutte nog niet is opgestapt. Ze noemt voorbeelden om dat te onderbouwen. Daarna vervolgt ze met een oplossing: ‘Werk samen met de gedupeerden en ga van straat naar straat’. De maanlanding wordt als voorbeeld genoemd waar een overheid de beste mensen selecteerde voor een missie. Dat moet volgens Beckerman ook met Groningen gedaan worden.

‘We konden dit ooit wel, kijk naar de waterwerken. Tot een van de 7 moderne wereldwonderen verklaard ’ Aldus Beckerman. ‘Mensen met historische kennis zouden me terecht wijzen op dat er toen ook veel mis ging. Waarom dit alsnog slaagde? Groningen. De plannen werden aangepast van gesloten naar half open. 3.5 miljard werd daarvoor gemoeid. Dat werd onder onze voeten weggehaald. En nu hebben we hetzelfde nodig, een wonder, een missie’.

Het tweede deel van GroenLinks’ woordvoering gaat over de politieke verantwoordelijkheid en dus premier Mark Rutte. Jesse Klaver maakt een vergelijk met de toeslagenaffaire. Toen volgde ook een parlementair onderzoek, waarna Rutte en het kabinet opstapte. ‘Die conclusie neemt de premier nu niet’, zegt Klaver. ‘Wat is het verschil in afwegingen? Want de argumentatie is hetzelfde.’ Klaver geeft zelf een voorzet: ‘Of was het de timing, want de vorige keer was het drie maanden voor de verkiezingen en was de consequentie niet heel groot.’

Mark Rutte heeft als premier volgens Klaver een ‘beperkte rolopvatting’ over zijn werk. ‘Er staat altijd iemand tussen hem en het probleem in’, concludeert de GroenLinks-fractieleider. Klaver vindt het niet geloofwaardig dat Rutte pas in 2018 de omvang van de problemen door had, iets wat Rutte in zijn verhoor aangaf. Volgens Klaver zit de werkwijze van Rutte vol met doorschuiven en afschuiven naar zijn ministers. ‘En als dat niet werkt, dan volgen de excuses.’

Hij somt op: ‘In Buitenhof kwamen excuses op tv, in 2019 in de Tweede Kamer en dit jaar kwam een sorry als eerste reactie op het rapport van de enquêtecommissie. ‘Waarom is zo vaak sorry zeggen erg?’, zegt Klaver, om er zelf antwoord op te geven: ‘Omdat je er dan blijkbaar niets van leert. De excuses zijn niet oprecht. Het zijn lege hulzen geworden. Het continu doorschuiven, afschuiven en weglachen is een patroon met desastreuze gevolgen.’ Klaver vraagt om zelfreflectie van Rutte.

Jesse Klaver begint met een woord van dank aan de enquêtecommissie. ‘Het is een heel gedegen onderzoek en laat het beste zien wat deze Tweede Kamer kan: de controlerende taak uitvoeren zonder partijpolitiek.’ Hij zegt te hopen dat dit ook voor dit debat gaat gelden.

‘Het belang van de gaswinning ging boven mensen in Groningen’, zegt Klaver. Hij noemt het een snoeiharde conclusie. ‘Het leven van mensen is naar de knoppen geholpen om zo veel mogelijk geld te verdienen voor Staat, Exxon en Shell.’ Alle keren dat de Kamer de kans had om in te grijpen, kwamen volgens Klaver de rookgordijnen. ‘Het belangrijkste rookgordijn was de leveringszekerheid.’ Maar het onderzoek toonde aan dat leveringszekerheid geen argument was. ‘Er is onterecht een beeld geschapen dat het niet beïnvloedbaar was. Het is bijna als een soort chantage gebruikt: als we de gaskraan dichtdraaien, dan komen oudjes in Limburg in de kou te zitten, werd dan gezegd. Mensen in Groningen trokken zich dat aan. Niet alleen de Tweede Kamer is een loer gedraaid, er is ingespeeld op het gevoel van mensen in Groningen.’ Klaver noemt dat kwalijk.

Jesse Klaver (GroenLinks) is de eerste spreker dit debat. GroenLinks is een van de partijen die hun fractievoorzitter sturen in plaats van het Kamerlid dat normaal gesproken de gaswinning in portefeuille heeft. GroenLinks tilt zwaar aan het debat en dat is voor Klaver reden om het zelf te doen. ‘Als het chefsache is voor Rutte, dan is dat het ook voor ons in de Kamer’, zei hij in aanloop naar het debat al.

Andere partijen waarbij de fractievoorzitter het debat doet zijn JA21, ChristenUnie en SGP. Dat geldt ook voor BBB en de groep Omtzigt, maar bij die partijen is de fractievoorzitter ook meteen het enige Kamerlid.

Voor aanvang van het debat lieten Groningers al van zich horen in Den Haag. Zo'n vijftig Groningers zijn gratis met een bus naar de Hofstad gereisd om het debat bij te wonen. Ze arriveerden bij het Malieveld en lopen vanaf daar in een stoet richting het Kamergebouw. Ze roepen onder meer 'respect voor Groningen, respect voor Grunnen' en dragen een spandoek mee waarop staat 'Geen gebakken lucht. Daden voor Groningen, nu!'. De actievoerders verwachten nog meer Groningers die op eigen gelegenheid naar Den Haag komen.

Actievoerders dinsdagmiddag in Den Haag:

Actievoerders in Den Haag: 'Do or die moment voor deze overheid'

Een van de Groningers uit de bus laat weten naar Den Haag te zijn gekomen 'om aan de Randstedelingen te laten zien dat dit echt een belangrijk dossier is. Dit Kamerdebat is een cruciaal moment. Jammer dat het pas om 17.00 uur begint en duurt tot midden in de nacht. Vannacht gaan we weer met de bus terug en morgen zijn we er weer.'