Dag twee van het gasdebat: Rutte overleeft motie van wantrouwen

7 juni, 10:30 • 16 minuten leestijd

Jesse Klaver dient een motie van wantrouwen in tegen premier Mark Rutte © Robin Utrecht/ANP

In dit artikel lees je terug wat er is besproken tijdens de tweede en laatste dag van het debat tussen de Tweede Kamer en het kabinet over het rapport van de parlementaire enquêtecommissie.

Debat in het kort:

- Een groot deel van de oppositie heeft het vertrouwen opgezegd in minister-president Mark Rutte. Maar coalitiepartijen VVD, D66, ChristenUnie en CDA sloten de rijen en steunen de premier, ondanks hun soms zichtbare ongemak over de opstelling van de premier.

- Premier Rutte maakt vanaf het begin duidelijk niet op te willen stappen. ‘Ik wil onderdeel zijn van de weg voorwaarts. Dat is mijn absolute ambities’. Hij erkende dat er fouten zijn gemaakt, maar zegt dat de intenties altijd goed zijn geweest.

- Vooral de oppositie bleef de premier aanspreken en confronteren met het rapport van de enquêtecommissie: de belangen van Groningen zijn structureel genegeerd, de rampzalige gevolgen waren het gevolg van actieve politieke keuzes en geen resultaat van fouten.

- De regeling waarbij schade tot 40.000 euro zonder dikke rapporten wordt vergoed, wordt uitgebreid volgens de staatssecretaris. De grens komt te liggen bij 60.000 euro.

- Er komen ‘taskforces’ om complexe gevallen op te lossen

- Het kabinet wil de gaswinning dit jaar nog stoppen, binnen een paar weken komt daarover een definitief besluit

- Geld mag geen beperkende rol meer spelen in de schadeafhandeling en versterking, dat wordt vastgelegd in de wet.

Scroll naar beneden om het liveblog terug te lezen

De motie van wantrouwen die werd gesteund door een groot deel van de oppositie (GroenLinks, SP, Volt, Denk, PvdA, PvdD, Omtzigt, BBB, PVV, FvD, Groep Van Haga en JA21) is niet gesteund door de coaltie. VVD, D66, Christenunie en het CDA sloten de gelederen en schaarden zich achter de premier.

Omstreeks 23.00 uur werd het debat afgerond.

Meerdere partijen hebben kritiek op het optreden van coalitiepartij D66 en Kamerlid Faissal Boulakjar. 'Vertrouwen moet gewonnen worden', zegt Boulakjar. Hij heeft in het debat een 'haakje gezien', om te denken dat premier Mark Rutte dat kan. 'Daarmee moet hij aan de slag als hij de deur uit loopt.'

Maar de oppositie vraagt zich af waarom D66 dan nog vertrouwen heeft in Rutte. 'Bij welk debat is D66 geweest', vragen zowel SP-Kamerlid Sandra Beckerman als PvdA-Kamerlid Henk Nijboer.

Een deel van de oppositie in de Tweede Kamer zegt het vertrouwen op in minister-president Mark Rutte. GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver deed dat namens de PVV, PvdA, SP, Partij voor de Dieren, BBB, JA21, BVNL en Omtzigt. Later vanavond wordt duidelijk hoe de coalitiepartijen, CDA, ChristenUnie, CDA en de VVD daarover denken.

De GroenLinks-fractie is ‘geschrokken van de wijze waarop de minister-president terugkeek’. ‘Het is pijnlijk dat de minister-president de eer niet aan zichzelf houdt. Zelfreflectie schoot tekort en daarmee denk ik dat deze minister-president niet in staat is om het vertrouwen te herstellen.’

In Noord Vandaag op TV Noord staan we ook stil bij de tweede dag van het debat. Vanuit Den Haag geeft verslaggever Tristan Braakman duiding bij het debat. In de studio is Jan Wigboldus van het Groninger Gasberaad aanwezig. 'Het gaat over de rol van Rutte, maar waar wij op zitten te wachten is 'wat staat er gebeuren en hoe gaan we dit aanpakken?'' Er wordt veel gesproken over een vertrek van Rutte, maar dat wil Wigboldus niet. 'Op het moment dat er geen minister is die direct aanspreekbaar is, dan staat de hele achterban stil. Nieuwe verkiezingen duren drie á vier maanden, half jaar of langer voor de formatie en dat staat Groningen weer een jaar stil. Dat is het niet waard.'

Voorzitter Groninger Gasberaad: 'Er is alle reden om Rutte weg te sturen maar ik kies de kant van Groningen'

De staat is nog steeds met Shell en Exxon in gesprek over compensatie. De oliebedrijven willen compensatie voor de gederfde inkomsten vanwege het versneld afbouwen van de gaswinning. De enquêtecommissie vond al dat de bedrijven daar vanaf moesten zien.

Volgens Vijlbrief ligt er geen formele claim op tafel. ‘Ze houden de mogelijkheid wel open. En als ze met een claim komen dan houden de gesprekken op.’ Kamerlid Pieter Omtzigt noemt de mogelijkheid tot een claim schokkend.

Toch wil Vijlbrief de gesprekken aangaan en vraagt geduld van de Kamer. ‘Laat mij dit traject eerst verkennen’. Volgens de staatssecretaris is bij die onderhandeling de voorwaarde van de staat dat Shell en Exxon wel hun deel van de rekening van de versterking en schadeafhandeling betalen.

Meerdere partijen in de Kamer willen dat het kabinet garandeert dat Shell en Exxon de rekening betalen. De PvdA vraagt al langer om een claim. ‘De olies moeten weten, we komen achter ze aan’, zegt ook GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver.

Vijlbrief sluit zijn betoog af met een dankwoord aan zijn ambtenaren, maar ook de Groningers. ‘Het is niet aan mij om te oordelen, maar het is een ongelooflijk goed rapport omdat het zo’n droog rapport is. In al zijn droogte keihard en zeer duidelijk.'

De vergadering is nu geschorst voor het diner. Rond 20:15 uur wordt het debat hervat.

Vijlbrief zegt er binnen zijn eigen departement veel is veranderd ten opzichte van het verleden. ‘Bij het ministerie van Economische Zaken is nu een aparte directie Groningen, het toezicht is veel zwaarder georganiseerd en we proberen meer de dialoog te zoeken en te luisteren naar mensen.’ Er is een cultuurverandering gaande op het ministerie, zegt Vijlbrief.

Hij komt ook terug op het feit dat ambtenaren in het verleden informatie niet doorspeelden naar de politieke leiding op een ministerie. ‘Ik ben zelf tot 2018 rijksambtenaar geweest en zit mijn hele werkzame leven bij de overheid. Hoe dit gedaan is met informatie binnen het departement had nooit zo mogen gebeuren. Het kan niet zo zijn dat ambtenaren zelfstandig beslissen dat informatie niet naar bewindspersoon gaat.’

Vijlbrief erkent dat er in het verleden nooit is gesproken over veiligheid in Groningen. ‘Maar veiligheid staat nu centraal. Hoe dan ook, uiteindelijk geldt: je hebt alleen iets aan mooie praatjes als het gedrag verandert.'

Vijlbrief twijfelt nog of ook oude meldingen van schade onder de grens (van 40.000 dan wel 60.000 euro) onder het soepelere regime vallen. Het vraagstuk over terugwerkende kracht is een 'dilemma', benadrukt de bewindsman, die hier na de zomer een besluit over verwacht te nemen. Nu wil Vijlbrief de Kamer nog niets beloven uit angst om 'in een uitvoeringsmoeras' te stappen. De vergoeding van immateriële schade kan volgens de staatssecretaris wel makkelijker met terugwerkende kracht worden geregeld.

Het volgende stuk van staatssecretaris Vijlbrief gaat over de schadeafhandeling en de 40.000 euro regeling uit de kabinetsreactie. Over dat laatste punt zegt Vijlbrief: ‘Ik heb een fout gemaakt. Dat hebben de mensen in Loppersum mij al verteld.’ Vijlbrief begrijpt dat de Kamer het lastig vindt dat de moeilijkste gevallen toch onder de causaliteit blijven vallen.

Als oplossing komt hij met een voorstel: ‘Drie aparte taskforces. Een voor agro bedrijven en ondernemers, een voor bewoners en een voor mkb-bedrijven. Voor complexe gevallen gaan zij gewoon van deur tot deur.’ Die taskforce moet één keer komen kijken wat er nodig is.

Ook mestkelders komen uitgebreid aan bod. Het probleem ligt tot op heden volgens Vijlbrief bij het feit dat het IMG er nooit helemaal is uitgekomen over hoe ze met deze schades om moeten gaan. Dit moet gaan verbeteren. Datzelfde geldt voor monumenten.

Bikker (CU) noemt de kerk in Appingedam als voorbeeld. De eeuwenoude kerk wordt beheerd door vrijwilligers. Ze vraagt de staatssecretaris erop toe te zien dat de vrijwilligers niet weer in de rompslomp komen. Vijlbrief durft niets over de kerk te zeggen maar geeft wel aan dat het de bedoeling is om hier rekening mee te houden.

Staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) begint zijn beantwoording met een woord richting de publieke tribune. Hij noemt het goed dat zoveel mensen naar Den Haag zijn gekomen. ‘Dit gaat over u. Problemen waar u zelf niet om heeft gevraagd. De opdracht voor het kabinet en mij is om te erkennen en te herstellen.’

Zijn eerste punt gaat over de hoogte van de gaswinning. ‘Toen ik begon 1,5 jaar geleden lagen er twee stinkdossiers: de 10.000 euro subsidies en de dreigende verhoging van de gaswinning. Ik vond allebei onacceptabel. De subsidies heb ik snel kunnen regelen, de gaswinning was een enorm probleem dat werd verergerd door de inval van de Russen in Oekraïne en toen een gastekort dreigde.’

Maar iedere vorm van gaswinning is in principe niet veilig, zegt Vijlbrief. Hij zegt trots te zijn op het feit dat die verhoging van de gaswinning uiteindelijk niet nodig bleek. ‘We gaan terug naar nul.’ Hij benadrukt nog maar eens dat het zijn nadrukkelijke bedoeling is om de gaswinning dit jaar of volgend jaar te beëindigen. Veel hangt ook af van de stikstoffabriek in Zuidbroek.

‘De fabriek lijkt 1 oktober te kunnen draaien. Dat ziet er goed uit. Dan kunnen we vanaf dan naar een winning van nul en dan kan het veld op 1 oktober 2024 definitief dicht en kunnen we gaan afbreken. De tussentijd gebruiken we om wettelijk vast te leggen dat we sluiten en ik ben trots dat dat gelukt is.’

Staatssecretaris Vijlbrief vervolgt het debat. Hij zal zittend zijn betoog voeren. Verwachting is dat het nu meer over de inhoud van het rapport gaat.

Na de eerste termijn van premier Rutte wordt het debat tot 17. 00uur geschorst. Staatssecretaris Vijlbrief van Mijnbouw gaat dan het woord voeren.

Het betoog van Rutte gaat verder. Dit keer met een reeks antwoorden op vragen van gisteren. Er komt wat Rutte betreft geen referendum over Groningen waar Van Haga naar vroeg.

Omtzigt vraagt of het kabinet niet te nauwe banden onderhoudt met grote bedrijven zoals Shell. Rutte hecht aan de lobby en het nauwe contact met grote bedrijven en stelt dat Nederland klein wordt als we deze grote bedrijven verliezen.

Compleet stoppen met de gaswinning dit kalenderjaar heeft nog een paar mitsen en maren. Boulakjar (D66) verwacht de maximale strekking van de premier. Premier zegt: ‘Daar geen discussie over.’

De discussie over al dan niet aftreden gaat door. Sandra Beckerman (SP) wil van premier Mark Rutte weten of hij de aanpak in Groningen ‘hardvochtig en onterecht’ vond en of ‘de criteria niet deugden’. Rutte antwoordt kort maar krachtig: ‘Ja.’ De SP’er geeft aan dat exact dit voor Rutte argumenten waren om na het toeslagenschandaal op te stappen. ‘Waarom nu niet?’

Rutte geeft aan dat de twee niet goed te vergelijken zijn. Hij geeft aan dat bij de toeslagenaffaire alles mis ging, maar bij Groningen was de bodemschat iets goeds, gaat het over zestig jaar en was er vervolgens ‘nevenschade’. Dat schiet Beckerman in het verkeerde keelgat: ‘Wij zijn géén nevenschade!’

GroenLinks gaat er op door. Jesse Klaver maakt wel de vergelijking tussen Groningen en de toeslagen. ‘Het is een structureel probleem, geen nevenschade. Misschien nog wel fundamenteler dan bij het toeslagenschandaal.’ Hij vindt het onbegrijpelijk dat Rutte het leed wegzet als nevenschade. ‘Het is een hele provincie, duizenden gezinnen zijn verscheurd. Dit kun je niet menen. Wees dan eerlijk en zeg dat je dol bent op je baan, maar probeer het niet goed te praten.’ Klaver krijgt voor zijn betoog de handen op elkaar vanaf de publieke tribune.

Kamerlid Piet Omtzigt vraagt premier Rutte of het nieuwe plan met vijftig punten gaat werken. In het verleden zijn er pakketten met maatregelen en plannen geweest, die niet hebben gefunctioneerd. Waarom werkt dit plan wel?

Premier Rutte stelt dat het nieuwe plan wel gaat werken omdat er samen met de bestuurders in Groningen aan is gewerkt. ‘We zijn het alleen niet eens over het geld’, aldus de premier.

Tijdens het debat worden de gaswinning in Groningen en de toeslagen affaire met elkaar vergeleken, Maar dats is volgens de premier niet goed.

De lunchpauze is voorbij en na enkele andere plichtplegingen inde Kamer gaat het nu weer over het rapport van de Parlementaire enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen.

Het debat is tot 15.05 uur geschorst voor een lunchpauze. Voordat het aardgas debat vervolgt is er eerst nog een beëdiging en een ander debat.

Henk Nijboer (PvdA) vat de reflectie van Rutte samen met: ‘Daar moeten de Groningers het dan mee doen.’ Rutte stelt dat hij zich goed realiseert dat het slechter dan ooit met Groningen gaat: ‘Er is heel veel gebeurd, maar niet genoeg.’

D66 vraagt Rutte zijn zakelijke schild omlaag te doen en ook te praten over zijn emoties. Als reactie noemt Rutte meerdere situaties die indruk op hem hebben gemaakt. Zoals een bewoner die in 2019 een dakpan voor zijn voeten gooide omdat de overheid hem in de steek had gelaten.

Kops (PVV) vindt dat de premier het wel heel makkelijk zegt terwijl het onderaan de streep ‘keihard falen’ is. Vervolgens gaat het een tijdje over welke interventies de premier heeft gedaan en wordt er weer met jaartallen gesmeten.

Beckerman (SP) vat de reflectie van Rutte samen als mager. Ze vraagt de premier of hij de oplossing voor het probleem nog wel kan zijn. Een ontwijkend antwoord volgt. Na aandringen zegt Rutte: ‘De vraag is iets te extreem gesteld.’

Bikker (CU) Wil ook dat het zakelijke schild omlaag gaat. Het gaat ook over een cultuuromslag. Rutte onderschrijft dat dit ‘koste wat kost’ nodig is en Vijlbrief daar ook nog op ingaat. Het debat onderschrijft Rutte als ‘heftig’.

Rutte is toe aan de reflectie op zijn eigen rol in het gasdrama in Groningen. Hij is meer dan twaalf jaar premier van vier verschillende kabinetten. Het leed in Groningen ‘raakt je in de ziel’, zegt Rutte. ‘Het gaat onder je huid zitten.’ Hij somt op dat hij in 2013 op werkbezoek ging en zei dat hij Groningen heel belangrijk vond. ‘Maar het was niet genoeg.’ Het komt er op neer dat alles wat hij heeft gedaan, niet genoeg was. ‘Ik moet concluderen dat mijn interventies niet hebben geleid tot het gewenste resultaat. De conclusie is pijnlijk en dat trek ik me aan.’

De premier zegt ervan overtuigd te zijn dat met het pakket aan maatregelen recht wordt gedaan aan de conclusies van de enquêtecommissie en Groningers. ‘Waarom treed ik niet af? Ja, de conclusies zijn hard en pijnlijk. Er is heel veel niet goed gegaan, mensen hard geraakt. Dat trek ik me persoonlijk aan. We kunnen dat leed niet wegnemen, maar ik wil onderdeel zijn van de weg voorwaarts. Dat is mijn absolute ambitie. Dat is waarom ik door wil.’

De premier probeert vragen van de Kamer te beantwoorden, maar dat lukt niet naar tevredenheid van de Kamer.

Het debat is weer geschorst, zodat premier Rutte informatie kan ophalen bij zijn ambtenaren.

Rutte geeft bij de hervatting van het debat aan dat het bericht dat de gaswinning in 2013 omlaag kon de politieke top niet heeft bereikt. Hij haalt daarvoor het verhoor van oud-minister Henk Kamp aan tijdens het onderzoek van de enquêtecommissie. ‘Dat had wel gemoeten’, erkent hij. De winning ging niet omlaag, maar juist omhoog. Het kabinet heeft volgens Rutte geen toestemming gegeven om in 2013 meer gas te gaan winnen. ‘Kamp zei: dat is door mij niet geaccordeerd.’

‘Het maakt niet uit of een ambtenaar dat wel of niet heeft verteld’, zegt Jesse Klaver. ‘U bent verantwoordelijk. Ik wil dat u zegt: ja dat was een moment om in te grijpen. De informatie was beschikbaar en er had ingegrepen kunnen worden. Maar dat is niet gebeurd. En niet zomaar, maar omdat er een politieke cultuur was van: pomp maar op. Voor die cultuur is de politieke top verantwoordelijk.’

De SP haakt er op in met meerdere feiten: de winning kon omlaag, dat is gemeld bij het ministerie en die liet doorpompen. ‘De premier verschuilt zich, maar de premier is verantwoordelijk. U had kunnen ingrijpen en door niet in te grijpen heeft u mensen in gevaar gebracht. Als je hier geen verantwoordelijkheid voor neemt en afschuift, hoe kunnen we dan verder?’

‘Ik loop geen seconde weg voor mijn verantwoordelijkheid’, zegt Rutte. ‘De potentie om de gaswinning te verlagen was er en dat had moeten gebeuren. Maar het is niet op politiek niveau gekomen.’

Premier Rutte hervat zijn betoog en beantwoordt de vragen van Jesse Klaver, maar niet iedereen is tevreden.

Na een discussie tussen premier Rutte en Jesse Klaver van GroenLinks wordt debat geschorst. De premier gaat op zoek naar informatie zodat hij de vragen van Klaver kan beantwoorden.

Rutte begint aan zijn uitleg over de vraag waarom hij pas zo laat de problematiek door zou hebben gehad. ‘Uiteraard ben ik zeer nauw bij het onderwerp betrokken in 2012 en 2013.’
Al snel tijdens zijn verhaal staat Bikker (CU) op voor de eerste interruptie en het gaat over de beslissingsvorming van destijds. Rutte reageert erop dat hij niet weg wil lopen voor de besluiten van toen.

Vervolgens is Beckerman (SP) aan het woord. Ze begint met een citaat van het verhoor van Rutte: ‘Heeft u niks meegekregen van de onvrede in Groningen?’ Er volgt een kat-en -muisspel tussen Beckerman en Rutte. Beckerman vat het ook samen: ‘Dit wordt een spel van data en jaartallen. Maar het moet gaan over de mensen in Groningen.’

Het spel van jaartallen gaat verder met Nijboer (PvdA) en quote zijn voorganger, want die zou op dit moment hebben gezegd ‘dat de minister-president pudding aan de muur probeert te spijkeren.’

Christine Teunissen doet ook een duit in het zakje en noemt de premier ‘ongeloofwaardig’. ‘De minister-president zegt de ernst van het probleem pas in 2018 te zien maar al sinds 2013 ermee bezig te zijn om het op te lossen.’

Dan is Klaver (GL) aan de beurt. Hij stelt dat Rutte feitelijk niet juist is. ‘We zijn nu 45 minuten bezig en de grote schoonmaak is begonnen.’ Hij vervolgt: ‘In 2013 heeft Gasterra het kabinet benaderd met de vraag of we toen wel door moesten gaan.’

Rutte draait eerst om het antwoord heen en noemt het ‘een andere zaak’. Het zorgt voor gezucht op de publiekstribune.

Klaver stelt de vraag opnieuw en vraagt de minister-president zijn woorden terug te nemen. Rutte zegt dit niet te doen en stelt dat er twee dingen door elkaar wordt gehaald. Klaver formuleert zijn vraag nogmaals scherper. ‘Ik stel de vraag juni 2013. Moet ik het spellen? De minister-president komt met andere momenten.’

Op dat moment weet Rutte het ook niet meer. ‘Dan moet ik dat stuk van het verslag er ook bij hebben’. Klaver noemt het gênant en vraagt om een schorsing. Die schorsing krijgt hij en het debat wordt tijdelijk stilgelegd.

Premier Mark Rutte begint met zijn beantwoording. Hij noemt het een beladen onderwerp. ‘Het enquêterapport legt bloot hoe de belangen van Groningers jarenlang ondergeschikt waren aan financiële belangen.’ Hij kijkt naar de publieke tribune die vol zit met Groningers. ‘Het is goed dat u er bent, want dit gaat over jullie.’

De enquêtecommissie heeft volgens Rutte goed en grondig werk verricht. ‘Het rapport is hard en pijnlijk, maar ook noodzakelijk. We moeten die fouten zien en erkennen, en daar lessen uit trekken.’ Hij noemt het een terechte conclusie dat er grote fouten zijn gemaakt, ook door de kabinetten onder zijn leiding. ‘En dus ook door mij.’

De ereschuld aan Groningen moet worden ingelost, zegt Rutte. ‘Recht doen aan Groningen en de inwoners vraagt een commitment van jaren. Alleen met concrete acties kunnen we die ereschuld inlossen. Hopelijk kunnen we dan op termijn iets van het vertrouwen terugwinnen.’

- De oppositie is uitermate kritisch op de rol van de minister-president. Vanaf het begin van het debat richten partijen hun pijlen op Mark Rutte. ‘Waarom stapt hij niet op? En wat zijn alle excuses aan Groningen waard?’, vragen ze zich af.

- Meerdere Kamerleden vallen over de opmerking van de premier tijdens zijn openbaar verhoor. Mark Rutte zei dat hij pas in 2018 doorhad hoe groot de impact was van de hoge gaswinning na de zware beving van Huizinge van 2013. Henk Nijboer (PvdA): 'Ik denk dat u daarover loog.'

- Het is dan ook betrekkelijk weinig gegaan over de inhoud van het beleid. De nadruk ligt tot nu toe vooral op mogelijke politieke gevolgen van het rapport.

- De eerste motie van wantrouwen is ook al aangekondigd. De partij van Wybren van Haga (BVNL) doet dat om ‘het wanbeleid rond het Groninger gasveld’.

- Het Groningse Kamerlid Sandra Beckerman (SP) hield een emotioneel betoog en raakte daarmee zichtbaar meerdere aanwezigen op de publieke tribune.

- De ChristenUnie was de eerste coalitiepartij die sprak. Fractievoorzitter Mirjam Bikker bood excuses aan voor het pauzeren van de versterkingsoperatie in 2018.

- De oppositie valt de coalitie aan op de vertrouwensvraag: hebben partijen in het kabinet nog vertrouwen in Rutte? Maar de coalitiepartijen geven tot nu toe stuk voor stuk ontwijkende antwoorden.