'Op zolder verstopte fietsen waren bijna zeker van vermoord Joods echtpaar’

Tot die conclusie komt directeur Geert Volders van de Synagoge Groningen, aan wie de fietsen zijn geschonken. Hij vroeg ‘fietsdeskundige’ Jos Rietveld de rijwielen, of wat daarvan over is, te onderzoeken.

Heiman van Zanten en Marieke van Zanten – Bamberg woonden tijdens de Duitse bezetting in het hart van de Joodse buurt, op het adres Folkingestraat 18a, het adres waar de fietsen werden gevonden. Beiden overleefden de oorlog niet: via doorgangskamp Westerbork werden zij in 1943 vermoord in vernietigingskamp Sobibor. Er is geen naaste familie meer van het echtpaar.

Het sterke vermoeden bestond dat het echtpaar de fietsen verstopt heeft om te voorkomen dat ze door de Duitse bezetter in beslag zouden worden genomen. Volders: ‘We wilden weten of die hypothese houdbaar is. Als de fietsen bijvoorbeeld uit de jaren 50 of 60 van de vorige eeuw zouden stammen, zou het verhaal niet kloppen.’

Volders riep daarom de hulp in van Jos Rietveld uit Groningen, die deskundig is op het gebied van oude fietsen. Rietveld heeft zich met name verdiept in fietsen die door de Groningse fabrikanten, in het bijzonder de firma Fongers, zijn gemaakt.

Hij onderwierp de fietsen uit de Folkingstraat aan nader onderzoek.

‘De fietsen waren half gedemonteerd om ze te kunnen opbergen’, zegt Rietveld. ‘De naaf van een achterwiel was van het merk Torpedo en er stond het jaartal 1928 op. Daaruit maak ik op dat het rijwielen van voor de oorlog zijn.’

‘Het zijn geen merkfietsen’, vervolgt hij. ‘Ze zijn samengesteld uit losse onderdelen. Dat deden veel rijwielhandelaren in die tijd. Op die manier konden ze goedkopere fietsen aanbieden, dat was belangrijk in de jaren 30, toen er een recessie heerste. Op deze fietsen is een stickertje met de naam ‘Elegant’ geplakt. Dat is een fantasiemerk.’

‘Voor mensen met een smalle beurs waren fietsen als deze een uitkomst’, zegt Volders. ‘Dat geldt ook voor het echtpaar Van Zanten, dat niet rijk was. Heiman was slager in loondienst en Marieke was huisvrouw.’

Rietveld: ‘De fietsen verkeren in tamelijk slechte staat. Ze zijn behoorlijk verroest. Om twee wielen zaten nog banden, die na tachtig jaar grotendeels zijn vergaan. Het is niet echt de moeite waard om ze te restaureren. Maar ze zijn wel bijzonder door de context. Er werden in die tijd veel fietsen verstopt op zolders en in kelders. Het gebeurt bijna nooit dat zo’n vondst nu nog aan het daglicht komt, dat maakt het extra bijzonder.’

Volders: ‘We kunnen nu met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zeggen dat deze fietsen van het echtpaar Van Zanten zijn geweest. Dat antwoord hebben we. Maar er is een nieuw mysterie bijgekomen: Rietveld ontdekte dat er drie voorwielen zijn, en één achterwiel. Geen idee waarom dat zo is.’ Lachend: ‘En ik denk dat we daar nooit achter gaan komen.’

De fietsen worden opgenomen in de collectie van de Synagoge Groningen, maar is het nog niet duidelijk of ze permanent tentoongesteld gaan worden.