Waarom gevaarlijke fietskruispunten in de provincie zijn zoals ze zijn

Bijna 3.000 mensen wezen gezamenlijk ruim 1.500 kruisingen aan als onveilig. In dit verhaal kun je alle uitkomsten bekijken.

In Stad werden de kruisingen bij de Westersingel en de Aweg, de kruising ten westen van de Helperzoomtunnel en de kruising Bornholmstraat/Lübeckweg het vaakst genoemd. In de Ommelanden 'won' de kruising op het Oldambtplein in Winschoten.

Gerd Weitkamp, universitair hoofddocent Culturele Geografie aan de RUG, noemt de onduidelijke inrichting van kruispunten een belangrijk argument waarom fietsers ze onveilig vinden. Volgens hem is de kruising bij de Westersingel en de Aweg, door 75 Groningers gemarkeerd, daar een goed voorbeeld van.

De gemeente noemt dat dit een kruispunt is waar het erg druk is. ‘Er zijn hier veel fietsers, er zijn hier veel bussen, en hier rijdt ook regelmatig bevoorradingsverkeer’, aldus een woordvoerder. Alles rijdt er kriskras door elkaar, waardoor mensen wat meer moeten opletten en rekening moeten met elkaar houden. ‘Dat houd je op deze plek altijd, hoe je de kruising ook inricht.’

Sterker nog: volgens de gemeente is een kruispunt dat ervaren wordt als onveilig niet perse ook feitelijk onveilig. ‘Voel je je onveilig, dan let je beter op. En dan gebeuren er misschien wel juist minder ongelukken dan op plekken waar mensen zich veilig wanen.’

Cijfers van de gemeente laten zien dat tussen 2019 en 2022 op deze plek tien ongelukken zijn geregistreerd, waarbij in totaal vier gewonden zijn gevallen.

Dat zijn meer ongelukken dan bij de kruising ten westen van de Helperzoomtunnel. Tussen 2019 en 2022 is er één ongeluk met een gewonde gemeld bij de gemeente. Toch wezen 69 Groningers dit punt aan als onveilig.

Sinds de oplevering van de tunnel in 2020 regende het klachten bij de gemeente over een gebrek aan overzicht en onduidelijke voorrangsregels. Begin 2022 werd de kruising daarom door de gemeente onder handen genomen en heringericht. Dat neemt niet weg dat de kruising nog steeds als onveilig wordt ervaren.

Net als bij Westerhaven ziet Gerd Weitkamp ook bij de kruising van de Helperzoom, de Helperweg en de Helperbrink een complexe verkeerssituatie. Fietsers moeten op dit kruispunt wel drie keer voorrang verlenen. 'Dat is te zien aan het rode asfalt dat onderbroken wordt', aldus Weitkamp. 'Dat versterkt het gevoel van onduidelijkheid.'

Volgens de gemeente is de inrichting van dit kruispunt bemoeilijkt, omdat er rekening moet worden gehouden met de belangen van omwonenden en met de bomen die er staan. Hier loopt de vleermuisroute die langs de Helperzoom gaat, waardoor de bomenrij niet te veel onderbroken mag worden. Dat beperkt volgens de gemeente de mogelijkheden om de kruising anders in te richten. ‘Als we dat helemaal vanaf nul opnieuw hadden mogen doen, dan was er een heel ander soort kruising neergelegd.’

De kruising die de gemeente een aantal jaren geleden heeft veranderd, is de kruising van de Bornholmstraat met de Lübeckweg. Tussen 2015 en 2018 zijn er 36 ongevallen bij de gemeente gemeld, met in totaal vijftien gewonden. Deze ongevallen waren voor de gemeente reden om met spoed de kruising aan te passen.

Het fietspad op de Bornholmstraat behoort tot een van de hoofdfietsroutes in de Stad. Dit zijn fietsroutes waarbij de fietser in principe voorrang heeft op auto’s. Op dit kruispunt zorgde de voorrang van fietsers juist voor gevaarlijke situaties en een hoog aantal ongelukken. ‘Dit kruispunt bleek door alle ongevallen een kritiek punt in onze gemeente. Daarom hebben we besloten de auto’s voorrang te geven, om de fietser te beschermen.’

Deze aanpassing resulteerde in haaientanden voor fietsers en een onderbreking van het rode asfalt. De verandering heeft volgens de gemeente effect gehad, want tussen 2019 en 2022 waren er ‘maar’ vijf ongevallen, met twee gewonden tot gevolg.

Toch kan Weitkamp zich voorstellen dat fietsers de kruising nog steeds onveilig vinden. De onderbreking van het rode asfalt van het fietspad vergroot volgens hem op die plek het gevoel van onveiligheid. Bovendien komt er nog steeds veel autoverkeer van en naar de Bauhaus en andere speciaalzaken.

Volgens de gemeente is het bij de inrichting of herinrichting van een kruising altijd belangrijk ook naar straten en kruisingen in de omgeving te krijgen. Want de maatregelen bij een kruising kunnen gevolgen hebben voor de verkeerssituatie bij een kruising verderop: het waterbed-effect. De kruising bij de Helperzoomtunnel is daar een mooi voorbeeld van.

Het fietspad richting Haren bevindt zich aan de oostkant van de Helperzoom, terwijl de woningen aan de westkant staan. Volgens de gemeente wilden omwonenden het fietspad niet aan de kant van de woningen, want daar wilden ze parkeerplekken. Was het fietspad wel aan de kant van de woningen neergelegd, dan hoefden de fietsers van en naar Haren de Helperzoom niet op dit punt te kruisen, maar een paar honderd meter verderop, waar de Helperzoom de Goeman Borgesiuslaan kruist. ‘Vanwege de haakse hoek op die plek, is de snelheid van auto’s veel lager dan bij de Helperzoom. De fietsoversteek zou daardoor veel mooier en veiliger zijn geweest.’

Voor de Westerhaven geldt volgens de gemeente dat er regelmatig bussen of bevoorradingsverkeer de kruising zouden blokkeren als je fietsers of voetgangers voorrang zou geven. ‘Dat zou de kruising niet veiliger maken, want fietsers zouden dan aan alle kanten om die bus heen fietsen.’ Bussen weghalen zou de druk op andere kruisingen doen toenemen.

Buiten de Stad wordt het Oldambtplein in Winschoten het vaakst genoemd als een onveilige plek voor fietsers. Volgens de gemeente zijn er tussen 2019 en 2022 dertien ongevallen bekend, waarvan er bij zes fietsers betrokken zijn. Fietsers klagen dat het Oldambtplein voor hen onduidelijk is. De plek om te fietsen zou onduidelijk zijn aangegeven, waardoor er onvoldoende rekening wordt gehouden met hen.

Tot 2014 was het Oldambtplein een klassieke rotonde. In dat jaar heeft de gemeente de binnenstad van Winschoten heringericht en het Oldambtplein daarin meegenomen. ‘We wilden de verbinding tussen de binnenstad aan de ene kant en de Klinker en de supermarkten aan de andere kant versterken’, legt verkeerskundige van de gemeente Ruurdjan Bakker uit. Dat betekende dat de Meester D.U. Stikkerlaan vooral een verblijfsfunctie moest krijgen. ‘Daarom is voor shared space gekozen, met zo min mogelijk verkeersregels en zo min mogelijk verkeerstekens.’

Hoe meer de fietsers en auto’s een eigen rijbaan zouden hebben, legt Bakker uit, hoe meer deze verkeersdeelnemers zich er ook naar gaan gedragen. ‘Dat betekent dat hun snelheid wordt afgeremd. Door shared space word je gedwongen om rekening te houden met andere verkeersdeelnemers. Dan ga je vanzelf langzamer rijden.’

Het asfaltgedeelte (het dichtst bij het midden) is volgens Bakker het meest geschikt voor auto’s en vrachtauto’s. Net daarbuiten kunnen fietsers het beste fietsen, en daarbuiten is de beste plek voor voetgangers. ‘Maar’, benadrukt Bakker, ‘fietsers en voetgangers mogen zich vrij bewegen over het hele plein.'

Bakker kan overigens wel begrijpen dat fietsers het Oldambtplein onduidelijk vinden. Dat was volgens hem de reden dat de gemeente in 2016 twee aanpassingen heeft gedaan: de aanleg van tegels met fietssymbolen en een rij met net iets donkere klinkers die een fietsstrook moeten markeren. ‘Dit heeft de gemeente gedaan om duidelijker te maken waar fietsers het best kunnen fietsen.’