NAM traineerde bouw Forum Groningen, gemeente zat dicht bij ‘gigantische financiële strop’
18 augustus, 06:00 • 7 minuten leestijd
Het scheelde niet veel, of de stad Groningen zou geen Forum hebben gehad en was voor tientallen miljoenen euro’s het schip ingegaan. De NAM moest betalen om het gebouw bevingsbestendig te maken, maar het gaswinningsbedrijf verzette zich maandenlang met hand en tand.
Dat blijkt uit stukken die vrijdag door de gemeente Groningen zijn vrijgegeven. De ruim 2600 documenten zijn onderzocht door RTV Noord, RTV Drenthe, Follow the Money en Platform Authentieke Journalistiek.
Bouwstop
De bouw van het Forum begint in 2012. Er wordt op dat moment nog geen rekening gehouden met aardbevingen, want die vinden dan vooral plaats rond Loppersum. Als twee jaar later ook de bodem schudt in de stad Groningen, gaan alle alarmbellen op het stadhuis af.
NAM traineerde bouw Forum Groningen
In het slechtste geval hebben we wel de kosten, maar geen gebouw
Uit een interne notitie van de gemeente Groningen blijkt dat een zware beving ‘voor veel schade’ kan zorgen aan het Forum. Zoveel zelfs, dat het ‘niet meer veilig zal zijn’ voor bezoekers. Daarom legt de gemeente in februari 2015 de bouw stil. Het gebouw komt dan net een paar meter boven de grond uit.
Shell Papers
Dit verhaal is mede tot stand gekomen door het Platform Authentieke Journalistiek, dat in 2019 een verzoek deed bij negen ministeries, drie provincies en vijf gemeentes om documenten openbaar te maken die te maken hebben met olie- en gasbedrijf Shell. De onderzoekers vroegen alle documenten uit de periode tussen 2005 en 2019 op.
Dit verhaal is mede tot stand gekomen door het Platform Authentieke Journalistiek, dat in 2019 een verzoek deed bij negen ministeries, drie provincies en vijf gemeentes om documenten openbaar te maken die te maken hebben met olie- en gasbedrijf Shell. De onderzoekers vroegen alle documenten uit de periode tussen 2005 en 2019 op.
De gemeente Groningen is - na de gemeente Assen en de provincie Drenthe - het derde bestuursorgaan dat besloot tot openbaarmaking. Alle 2.600 documenten zijn toegevoegd aan het zogeheten Shell Papers-dashboard. Je kunt deze documenten vanaf nu zelf ook bekijken. Zie je iets opvallends of heb je tips? Laat het dan weten via het dashboard.
Shell Papers: Help mee bij het speuren in alle documenten
Frustratie en zorgen
Tijdens de bouwstop moet er een oplossing komen voor twee problemen: wat moet er gebeuren om het Forum bevingsbestendig te krijgen, en wie gaat dat betalen? Het ministerie van Economische Zaken en de NAM moeten helpen, maar tot frustratie van de gemeente geven die niet thuis.
Zo blijkt uit de stukken dat de NAM pas twee maanden na het aankondigen van de bouwstop aanschuift bij het ontwerpteam. Ambtenaren maken zich ‘ernstige zorgen’ daarover. Als de bouw niet snel hervat mag worden, kan aannemer BAM de gemeente een rekening sturen wegens contractbreuk.
Steeds moesten dingen opnieuw berekend of gevalideerd worden
‘Dat betekent dat wij de volledige contractsom van 69 miljoen euro moeten betalen, zonder dat wij een Forum hebben’, schrijft toenmalig gemeentelijk topambtenaar Esseline Schieven. ‘In het slechtste geval hebben we wel de kosten, maar geen gebouw.’
De NAM lijkt geen haast te hebben. Het bedrijf benadrukt in gesprekken dat er nog geen normen zijn om bevingsbestendig te bouwen en dat er daarom geen afspraken over gemaakt kunnen worden.
Over elk onderdeel discussie
Bijna drie maanden na aanvang van de bouwstop schuift de NAM voor het eerst aan bij een overleg met het financiële team van de gemeente. Ook dat gaat niet van harte. Er is geen wederzijds vertrouwen. Of het nou gaat om de vergoeding van de bouwstop of de kosten van het nieuwe ontwerp: over elk onderdeel wordt gesteggeld.
‘Steeds moesten dingen opnieuw berekend of gevalideerd worden. Externe bureaus werden ingeschakeld om te kijken of berekeningen wel klopten’, zegt de oud-wethouder Paul de Rook (D66) als hij terugblikt op die periode. ‘De NAM wilde dat er zo min mogelijk versterkt hoefde te worden, want dat kostte minder geld. Wij wilden een veilig gebouw.’
‘Het was heel lastig om hier goed uit te komen. We hadden weleens een akkoord als bestuurders, maar dan ging het naar een jurist en dan zagen we ook wel regelmatig dat het zodanig werd opgeschreven, dat de afspraak teniet werd gedaan’, herinnert De Rook zich.
Tijd ingezet als instrument
Ook oud-burgemeester Peter den Oudsten herinnert zich die verschillen. ‘In de top hadden we eigenlijk een goed contact, maar zodra het in de uitvoering kwam, duurde het altijd weer langer dan wij wenselijk vonden. Dan zag je toch weer allerlei mensen die traineerden, die extra problemen opwierpen en die om onderzoeken vroegen. Daar was het allemaal heel erg lastig.’
‘Men heeft als het ware tijd ingezet als instrument om niet gelijk mee te gaan met die enorme bedragen’, zegt Den Oudsten. ‘In hoeverre dat bewust beleid is geweest, kan ik niet beoordelen. Maar je kunt je voorstellen dat een commercieel bedrijf probeert de kosten altijd laag te houden. En laten we eerlijk zijn, bij oliemaatschappijen is het besef van welke maatschappelijke ellende is aangericht niet zo heel groot.’
Het is volgens De Rook een stressvolle periode. Er is geen zicht op een deal, terwijl de gemeente Groningen met een ‘gigantische financiële strop’ zou komen te zitten als aannemer BAM de stekker eruit trekt. Een verlies van 69 miljoen is voor een gemeente als Groningen erg veel en net zoveel als de oorspronkelijk begrote bouwkosten van het Forum.
NAM zorgt voor doorbraak
De onderhandelingen worden op het hoogste niveau gevoerd. Burgemeester Den Oudsten, wethouder De Rook en toenmalig NAM-directeur Gerald Schotman overleggen met regelmaat. Ook toenmalig minister Henk Kamp (VVD) van Economische Zaken is zijdelings betrokken.
Het is Schotman die zorgt voor een doorbraak. Na een topoverleg tussen hem, Den Oudsten, De Rook en hun ambtenaren en juridisch adviseurs komt er aanvankelijk geen oplossing. Alle betrokkenen gaan weer naar huis. Maar dan vraagt de NAM-directeur persoonlijk of hij de burgemeester en wethouder alleen mag spreken. In het midden van de nacht overleggen de drie op het stadhuis.
Ik kende Kamp al langer, maar ik heb hem nog nooit zo boos gezien
Den Oudsten: ‘De topman van de NAM is in zijn eentje nog een keer teruggekomen om met ons de laatste hand te leggen aan een gezamenlijke deal. Dat was iets dat tien minuten daarvoor nog niet in het verschiet lag.’
De uitkomst: de NAM betaalt een vast bedrag voor de vertraging en maatregelen om het Forum bevingsbestendig te maken. Het is een compromis, want de gemeente wilde dat de NAM achteraf alle meerkosten zou betalen. Het gasbedrijf wilde vooral het risico ‘afkopen’. Het gasbedrijf legt 68 miljoen euro neer.
Toenmalig wethouder De Rook was blij dat er een afspraak lag, maar was er niet gerust op: ‘We wisten: dit is het. Als het toch tachtig of negentig miljoen euro zou kosten - en dat was niet ondenkbaar - dan zou dat één op één voor rekening komen van de gemeente Groningen. Dus er zat een boel onzekerheid in.’
‘Kamp werd ongelooflijk boos’
Toenmalig minister Kamp moet zijn goedkeuring geven aan de deal, omdat het Rijk onderdeel is van de samenwerking met de NAM om het gas te winnen. Zo komen ook dit soort kosten voor een deel bij het Rijk terecht. Als Kamp hoort hoe hoog het bedrag is, wordt hij volgens Den Oudsten ‘ongelooflijk boos’. ‘Ik kende Kamp al langer, maar ik heb hem nog nooit zo boos gezien.’
De versterkingsoperatie is in die tijd nog maar net begonnen. Kamp zou bang zijn dat andere projecten ook veel extra geld nodig hebben, waar het Rijk mogelijk aan mee moet betalen. Bovendien vindt hij de 68 miljoen volgens Den Oudsten veel te hoog: ‘Hij zat echt in de modus van: is die problematiek van de gaswinning eigenlijk wel zo groot?’
Kamp laat in een reactie weten dat hij zich niet kan herinneren dat hij kwaad is geweest. ‘Ik word niet kwaad, zeker niet in een gesprek met een vriendelijk iemand als Den Oudsten. Het is makkelijk om zoiets te zeggen, maar dat is niet de manier waarop ik handelde.’
Geen feeststemming
Kamp stemt in met de deal. Bij de bekendmaking ervan krijgt Den Oudsten een instructie mee, blijkt uit de stukken. De minister drukt de burgemeester op het hart dat er ‘geen feeststemming mag ontstaan’ over de deal.
Voordat de bouw van het bevingsbestendige Forum kan beginnen, moet het al gebouwde deel worden gesloopt. Wethouder De Rook ziet dit vanuit zijn werkkamer in het stadhuis met lede ogen aan. ‘Dat was een gevoelig moment. De toekomst bleef onzeker, maar uiteindelijk overheerste toch de opluchting.’
Eind 2019 - twee jaar later dan gepland - wordt Forum Groningen geopend. De bouw zou al bijna zeventig miljoen euro kosten. Daar kwam dus nog 68 miljoen bij voor alle kosten rond de versterking, uit de zak van de NAM.
Het geld dat de NAM heeft bijgedragen bleek bij afronding van het project voldoende om de versterking te betalen. De gemeente hield hier zelfs nog 3,4 miljoen euro van over. Dat geld is naar de inrichting van het gebied rondom het Forum gegaan en de vernieuwing van cultureel centrum Vrijdag.
Reactie NAM
De NAM laat weten dat dit een periode was waarbij er geen formele norm was voor aardbevingsbestendig bouwen. De NAM had met de kennis van dat moment ‘grote twijfels of de impact van de aardbevingen inderdaad tot de noodzakelijke versterkingen moesten leiden’ van huizen en gebouwen in de Groninger binnenstad. ‘Maar vooruitlopend op de beoordelingen en vanuit goodwill is NAM destijds akkoord gegaan met de genoemde bijdrage.’
De NAM laat weten dat dit een periode was waarbij er geen formele norm was voor aardbevingsbestendig bouwen. De NAM had met de kennis van dat moment ‘grote twijfels of de impact van de aardbevingen inderdaad tot de noodzakelijke versterkingen moesten leiden’ van huizen en gebouwen in de Groninger binnenstad. ‘Maar vooruitlopend op de beoordelingen en vanuit goodwill is NAM destijds akkoord gegaan met de genoemde bijdrage.’
‘We herkennen ons niet in de opmerkingen van de gemeente Groningen over een verschil tussen de juridische afdeling en de directie en van vertragingstactieken is nooit sprake geweest’, schrijft de NAM in een reactie.
Reactie ministerie van Economische Zaken
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat laat weten op korte termijn niet uitgebreid te kunnen reageren. ’Wel weten we door de parlementaire enquête dat er in het verleden veel mis is gegaan. Daar heeft het kabinet excuses voor gemaakt. Er zijn recent vijftig maatregelen aangekondigd om de problemen van Groningers op te lossen.’
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Birte Schohaus, Jilles Mast, Hjalmar Guit en Goos de Boer
