Ecoloog waarschuwt voor 'exotische' meelifters: 'We verstoren de natuurlijke dynamiek'

Het zijn zogenaamde invasieve exoten, zoals de Japanse duizendknoop en de muskusrat. Dieren en planten die hier niet thuishoren en een negatief effect hebben op de omgeving. Die invasieve exoten vormen een steeds grotere bedreiging voor de biodiversiteit, blijkt uit een recent rapport van de internationale organisatie IPBES.

'Het hoeft niet per definitie fout te gaan', zegt ecoloog Casper van der Kooi van de Rijksuniversiteit Groningen. 'Maar als het fout gaat, dan is het probleem echt groot.'

Hij legt uit hoe dat komt: 'Zo'n invasieve exoot gaat woekeren en vaak kan dat omdat er geen natuurlijke vijanden zijn. Een bekend voorbeeld is de muskusrat. Het dier is jaren geleden in Europa uitgezet. Hij kwam van ver, had hier geen vijanden en ondermijnt nu onze dijken en waterstelsels.'

Hij noemt een ander voorbeeld waar de gemeente Groningen de afgelopen tijd mee te maken had: de Japanse duizendknoop. De bestrijding is lastig en het lijkt vechten tegen de bierkaai. 'En onze waterschappen hebben grote problemen met allerlei aquariumplanten die worden losgelaten en hier in sloten en gemalen gaan woekeren', aldus Van der Kooi. 'Het is misschien maar een op de honderd uitgezette soorten dat ook een probleem wordt. Maar als ze een probleem zijn, dan zijn ze een gigantisch probleem.'

'Een ander negatieve ontwikkeling is dat invasieve exoten ziekten bij zich kunnen dragen. 'Er gaat nu een ziekte rond onder salamanders die afkomstig is uit Azië. Daar zijn onze salamanders helemaal niet tegen bestand en hele populaties worden van de kaart geveegd', zegt Van der Kooi. 'De essentaksterfte is hetzelfde verhaal. Een bacterie-infectie uit het Oosten die onze essen aantast en voor verderf zorgt.'

De schuldige? De mens. 'We verplaatsen allerlei beesten en planten over de hele wereld en die introduceren we op andere plekken, waar geen natuurlijke vijand is. Daarmee verstoren we de natuurlijke dynamiek met soms catastrofale gevolgen.'

In Groningen hebben we naast de Japanse duizendknoop en de muskusrat nog andere invasieve soorten. 'Je hebt bijvoorbeeld de reuzenberenklauw. Dat is niet een enorme woekeraar en redelijk goed te bestrijden, maar het is niet wenselijk dat je die bijvoorbeeld bij speeltuinen hebt. En dan is er nog de reuzenbalsemien. Die produceert heel veel nectar', vertelt Van der Kooi, die zich specialiseert in bestuivingsbiologie. 'Alle hommels en andere insecten gaan daarop af en laten de inheemse soorten links liggen. Zo'n balsemien werkt als een magneet en de buurplanten hebben er last van.'

En er is een soort die hier nog niet rondvliegt, maar waar we op termijn wel mee te maken gaan krijgen: de tijgermug. 'Ik zit nu in Frankrijk en hier is ie al, we hebben er iedere avond mee te maken. Het zijn hele vervelende muggen, veel erger dan de onze. In tropische gebieden brengen ze ziektes mee, zoals het denguevirus en Zika. In Nederland zal dat niet zo snel gebeuren omdat die ziektes hier niet rondgaan. Het is daarentegen wel een venijnig beest dat ook overdag heel actief is. De mug komt onze kant op, dat is een kwestie van tijd.'

Een andere vervelende exoot is de alsemambrosia. 'Deze plant produceert veel stuifmeel en gaat nu bloeien, juist op het moment dat ons hooikoortsseizoen net voorbij is. Daarmee wordt het hooikoortsseizoen langer. Dat is geen levensgevaarlijke situatie, maar onderschat de overlast niet.'

Hij verwacht overigens niet dat levensgevaarlijke exoten onze kant opkomen. 'Zoals een zwarte weduwe (spin, red) of giftige slangen, die zie ik niet zo snel hierheen komen. Maar die tijgermug, die dus ook overdag actief is, is wel wat anders dan een woekerplant.'

De tijgermug komt onze kant op, maar is er dus nog niet. 'We moeten ervoor zorgen dat hij hier nooit komt, dat is vele malen goedkoper en efficiënter dan als hij hier eenmaal is. Je ziet het met de duizendknoop, als zo'n invasieve exoot er eenmaal is, ben je bakken met geld kwijt aan de bestrijding en het helpt maar beperkt. Voorkomen is beter dan genezen en dat geldt ook voor de tijgermug.'

Van der Kooi legt uit hoe de tijgermug tegengehouden kan worden: 'Als we op reis gaan of plantjes importeren uit het buitenland, moeten we goed opletten dat eitjes van die mug niet meereizen. We moeten ons vooral bewust worden van wat we doen met de omgeving. Dat als we reizen, er van alles mee kan liften. Daar moeten we oog voor hebben.'