Nieuwe aanpak bij versterken monumenten: 'De eigenaar zit weer op de bok'

De nieuwe aanpak moet ervoor zorgen dat het sneller gaat en dat eigenaren van monumenten tegen minder problemen aanlopen. Het begint met een proef met vier panden.

Pieter 't Hart is één van de eigenaren die meedoet aan de proef. Hij woont in de oude pastorie in Stedum, vlak naast de kerk. 'Dit gebouw is eigenlijk in tweeën gescheurd. We zitten op een wierde en daaromheen is een gracht. Die combinatie is desastreus. Aardbevingen worden versterkt en daardoor is hier veel schade opgetreden.'

Zijn huis is drie jaar geleden gerestaureerd. De scheuren zijn dichtgesmeerd en er is een nieuwe lik verf op gekomen, maar dat helpt niet. Het gebouw moet volgens de Stedumer flink verstevigd worden: 'Het wordt een hele operatie. Daarvoor willen we zelf de mensen zoeken die het best dit probleem kunnen oplossen.'

Normaal gesproken zou Nationaal Coördinator Groningen (NCG) de 'baas' zijn over zulke projecten. Bij de nieuwe aanpak is dat anders. 'Waar het eigenlijk op neerkomt, is dat NCG niet langer de opdrachtgever is van de versterking. Dat is straks de eigenaar', zegt Derk Kremer, voorzitter van de vereniging Groninger Monument Eigenaren.

De vereniging heeft het initiatief genomen voor de pilot. De manier waarop het tot nu toe gaat, werkt volgens Kremer niet. Als er tijdens de werkzaamheden tegenvallers zijn, kan het volgens hem lang duren voordat er een oplossing is: 'De eigenaar wil grip hebben op het project. Als je dan voor ieder wissewasje naar de NCG moet voor toestemming, dan trek je de haren uit je hoofd.'

Dat is straks anders. Er komt een extern potje waar alle werkzaamheden uit betaald worden: het restauratiefonds. 'Daar komt al het geld binnen, zoals subsidies en geld van de NCG. Als er een tegenvaller is, moet NCG binnen 48 uur beslissen wat voor oplossing er komt. Want het kan niet zo zijn dat alles stil moet liggen, omdat NCG nog een beslissing moet nemen.'

Kremer is al sinds 2018 met het opzetten van deze nieuwe aanpak bezig. Hij is blij dat deze nu - vijf jaar later - start, maar het had volgens hem veel eerder gemoeten: 'Ik moest niet één of twee mensen hiervan overtuigen, ik moest een heel systeem hiervan overtuigen. Dat kost tijd, veel tijd. Ergens is het belachelijk dat er anno 2023 nog een pilot komt, want er zijn nog heel veel panden die versterkt moeten worden.'

Staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) van Mijnbouw is bij het startsein in Stedum. De bewindsman is enthousiast over het project: 'Dit heeft veel te lang vastgezeten. Als het goed is, levert dit een proces op waarbij de eigenaar meer tevreden is. Als het lukt, kun je dit breder toepassen, bijvoorbeeld bij boerderijen of woningen met complexe schades.'

Jaren geleden was er een andere proef in het bevingsgebied waarbij de eigenaren van 250 huizen de touwtjes in handen kregen bij de versterking van hun woning. Die proef heette 'Heft in Eigen Hand'. Het was geen succes; eigenaren liepen alsnog tegen allerlei problemen aan. Waarom zou deze nieuwe aanpak bij monumenten wel lukken?

Vijlbrief: 'Het is verstandig dat we met een beperkt aantal monumenten starten, in eerste instantie vier. Daar kunnen we dus veel beter op letten. Als iedereen beter oplet, hoop ik dat het beter gaat dan bij Heft in Eigen Hand.'

De vier panden die meedoen aan de proef zijn het Huiskamercafé in Westerwijtwerd, het oude gemeentehuis in Kantens, een monumentale woning in Noordbroek en de oude pastorie in Stedum. 'We hopen dat de gevolgen van de aardbevingen straks niet meer ons monument aantasten. Het moet een duurzame oplossing zijn', zegt 't Hart, terwijl hij voor zijn woning staat in Stedum.

Kremer kijkt uit naar de resultaten: 'Woensdag krijgen de eerste vier projecten de kans om te laten zien dat onze aanpak werkt. Niet de NCG, maar de eigenaar zit weer op de bok.'

De komende jaren kunnen meer eigenaren van panden meedoen aan de proef. Er is ruimte voor maximaal vijftien panden. Naast het ministerie van Economische Zaken en Klimaat steunen ook het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de provincie Groningen en gemeenten de pilot.