Groningers over toekomst overheid: 'Houd lange termijn in het oog'

In Groningen is het vertrouwen in de overheid niet zo groot - de pijn van de gevolgen van de gaswinning zit in veel gezinnen diep. Die woede richt zich vooral op de overheid, omdat veel Groningers zich al jarenlang in de steek gelaten voelen door Den Haag.

Esmee Brouwer en haar ouders zijn daar een voorbeeld van. Het gezin woon in een huis in Slochteren dat door de gaswinning enorm beschadigd is. Om de schade hersteld te krijgen zijn Esmees ouders dag en nacht in de weer. Ze worden van het kastje naar de muur gestuurd en krijgen regelmatig van instanties te horen dat schade niet door de aardbevingen komt. Het gezin Brouwer gaat eraan onderdoor en dat heeft invloed op de jeugd van Esmee. Andere kinderen en jongeren hebben vergelijkbare ervaringen en kampen met emotionele schade.

En dat ligt volgens Esmee niet aan ouders, maar aan de politiek, zegt ze in de RTV Noord-podcast Verscheurde Jeugd. 'Ik zie dat bij meer gezinnen. De politiek heeft ervoor gezorgd dat van hele generaties de jeugd afgenomen en beschadigd is. Ze hebben een enorme steek laten vallen, en dat neem ik ze heel erg kwalijk.'

Esmee is niet de enige: minder dan de helft (38 procent) van de Groningers heeft (deels) nog vertrouwen in de landelijke overheid, concludeert het Sociaal Planbureau Groningen (SPG) dat er onderzoek naar heeft gedaan. Daaruit blijkt ook dat Groningers met bevingsschade minder vertrouwen in overheden hebben dan Groningers zonder schade.

In de provinciale en de gemeentelijke overheid, die dichter bij de burger staan, is het vertrouwen groter. 57 procent van de Groningers heeft (deels) vertrouwen in de provinciale overheid, in de eigen gemeente is dat 66 procent.

‘Als je Groningers direct na een aardbeving naar hun vertrouwen in de overheid vraagt, dan is dat heel laag’, zegt Femke de Haan, onderzoeker van het SPG. ‘Maar tussen de bevingen door zie je wel veel fluctuaties in de loop van de tijd.’

Hoe Groningers naar de overheid kijken, wordt volgens haar gevoed door het gevoel dat Groningers zich achtergesteld voelen. 'Men heeft het gevoel dat Groningen een wingewest is. Velen voelen zich niet gehoord.' Dit gevoel gaat overigens verder dan de aardbevingsproblematiek.

'Uiteindelijk gaat het om een gevoel van maatschappelijk onbehagen. Het vertrouwen in de overheid is daar een onderdeel van', aldus De Haan. 'Dit maatschappelijk onbehagen wordt versterkt door langslepende dossiers. Denk ook aan het toeslagenschandaal en de stikstofcrisis.'

Groningen is niet de enige regio in het land met veel ontevredenheid. Volgens De Haan komt dit voor in meer regio’s aan de rand van het land.

'Dat zijn regio’s die minder bruisen, met veel oudere mensen. Ze hebben het er moeilijker en er is minder vooruitgang dan in andere delen van het land. Dat maakt mensen vatbaarder voor maatschappelijk onbehagen.'

Volgens Kees Aarts, hoogleraar Politieke Instituties en Gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen, zijn meerdere zaken van belang om het vertrouwen van de burger in de overheid te vergroten. 'Mensen willen door de overheid gehoord worden, ze willen zich herkennen in overheidsbeleid en ze willen zich rechtvaardig behandeld voelen.'

De aardbevingsproblematiek en het toeslagenschandaal zijn volgens hem voorbeelden waarbij dat niet goed is gegaan. ‘Mensen hebben op allerlei manieren achter het net gevist. Ze hebben als het ware geen stuk koek gekregen.’

Aarts gebruikt het verdelen van een koek als metafoor voor hoe de democratie zou moeten werken. ‘Waar het in deze vergelijking om gaat is dat het normaal is dat niet iedereen altijd z’n zin krijgt. Politici zijn ervoor om keuzes te maken, waarbij je één ding zeker weet: niet iedereen wordt altijd tevreden gesteld.’ Als een democratie goed functioneert, dan krijgt iedereen een deel, zo legt hij uit. ‘Mensen accepteren wel dat je niet de hele koek kan eten.’

Het gaat mis als mensen consequent vergeten worden, en dus niks krijgen. Naast Groningen ziet hij dat ook in andere regio’s, zoals Zuid-Limburg. ‘Maar ook andere bevolkingsgroepen hebben moeite om deel te nemen aan de Nederlandse samenleving, zoals immigranten of asielzoekers.’

Volgens Aarts is het van belang dat mensen uit allerlei groepen vertegenwoordigd worden in de Tweede Kamer. 'Nu er zoveel partijen zijn zou je denken dat er altijd wel een partij is die voor jou als persoon opkomt.' Toch valt dit volgens Aarts tegen.

'Neem de slachtoffers van de aardbevingsproblematiek of de toeslagenaffaire. Er gaat veel media-aandacht naar uit, maar in aantal zijn deze groepen niet zo groot, vergeleken met het totaal aantal inwoners in Nederland. 'Electoraal zijn ze voor politieke partijen niet zo interessant.'

Vandaar ook dat er tot voor kort maar weinig parlementariërs waren die zich écht druk maakten om deze groepen. 'Als je electoraal niet veel gewicht in de schaal legt, dan dreig je vergeten te worden.'

Uiteindelijk hebben partijen macht nodig om hun idealen te verwezenlijken. 'Om die macht te krijgen heb je mensen nodig die op je willen stemmen', legt Aarts uit. Vandaar dat partijen zich meer op grote groepen richten, die electoraal wél interessant zijn.

Nog even terug naar het grote aantal politieke partijen in de Tweede Kamer. Want dit doet uiteindelijk het vertrouwen in de overheid ook geen goed. 'Vroeger was er de verzuiling. Dat zorgde voor een sterke binding tussen politieke partijen en haar kiezers. Ook toen de verzuiling ten einde was, bleef die sterke binding.' Maar inmiddels is daar weinig meer van over, zegt Aarts, die daar een opvallende verklaring voor heeft.

'In het verleden zagen politieke partijen het als hun taak om mensen te verheffen, dus te zorgen dat ze het beter kregen.' Ze probeerden armoede tegen te gaan, beter onderwijs te regelen, mensen meer en betere kansen te geven in het leven.

Dat heeft volgens Aarts tot gevolg dat mensen vandaag de dag kritischer zijn. 'Doordat steeds meer mensen hoger opgeleid zijn, zijn er ook steeds meer mensen die niet zomaar van alles klakkeloos van politici aannemen.' Daardoor neemt het aantal zwevende kiezers toe, ziet Aarts. 'Dat zorgt voor instabiliteit in de verkiezingsuitslagen. Er komen veel partijen in de kamer, waardoor het moeilijker is om een kabinet te vormen.'

'Ik ben voorstander van een niet al te groot aantal stevige partijen. Partijen die ideeën hebben, organisaties zijn met leden, en met volksvertegenwoordigers en ervaren bestuurders. Het komt de kwaliteit van het landsbestuur op de lange termijn ten goede.'

Dat is volgens De Haan precies waar Groningers behoefte aan hebben. 'Als we inwoners vragen wat er moet gebeuren om het vertrouwen te herstellen, dan is één van de oplossingen om de lange termijn in het oog te houden. 'Ze zeggen: denk aan het welzijn van toekomstige generaties, en niet alleen aan het hier en nu.''

Daarnaast moet de overheid investeren in de provincie, bijvoorbeeld in leefbaarheid, openbaar vervoer en lokale gemeenschappen. 'En Groningers willen gehoord en betrokken worden bij besluiten. Als mensen het gevoel hebben dat er inspraak is en er ook wat mee wordt gedaan, dát is de basis om vertrouwen terug te winnen.'