Groningse infraroodcamera's gaan boven Antarctica per heliumballon de ruimte in: 'Droom die uitkomt'
19 november, 07:30 • 5 minuten leestijd
Nog een maandje, dan gaat-ie de lucht in: Gusto, de gevoeligste ruimtetelescoop ooit, met drie 8-pixel ver-infraroodcamera's. Ontwikkeld in Delft en in Groningen, bij SRON, door José Rui Gaspar da Silva (30), die al dik zeven jaar met het project bezig is. 'Dit is een droom die uitkomt', zegt de Portugese Stadjer vanuit Antarctica.
Want daar, aan de andere kant van de wereld, gaat het medio december - letterlijk ijs en weder dienende - gebeuren. 'Het is hier wit, verschrikkelijk koud, maar vooral ook erg spannend', zegt Silva. De onderzoeker is namens het Groningse instituut voor ruimteonderzoek SRON de enige Nederlandse vertegenwoordiger van de missie.
Gusto, zoals de ballontelescoop is gedoopt, staat voor Galactic/Extragalactic ULDB Spectroscopic Terahertz Observatory. Aan een heliumballon - enigszins vergelijkbaar met de Chinese ballon die aan het begin van dit jaar boven de VS voor de nodige opschudding zorgde - zal het gevaarte straks minimaal 55 dagen op een hoogte van zo'n veertig kilometer boven Antarctica zweven.
Ontstaansgeschiedenis van de aarde
'We gaan gedurende die tijd onderzoek doen naar de emissielijnen van stikstof, koolstof en zuurstof in de stofwolken tussen de sterren', probeert Silva het doel van de missie in jip-en-janneketaal uit te leggen. 'Kort gezegd gaan we moleculen bestuderen. De antwoorden die we hopen te vinden zullen ons van alles kunnen vertellen over de ontstaansgeschiedenis van de aarde, over stervorming en over zonnestelsels. Over zeg maar al het leven. Met de antwoorden die deze missie gaat opleveren, kunnen we straks weer tien jaar vooruit.'
Dat gebeurt allemaal vlak bij McMurdo Station, de grootste basis op Antarctica. Telescoop Gusto kwam er eind oktober aan, Silva zelf zette op 3 november voet op het continent. 'Via Los Angeles in Amerika en Christchurch in Nieuw-Zeeland ben ik met een militair vliegtuig naar McMurdo gevlogen. Alleen al dat vliegen over Antarctica was een belevenis op zich.'
De aankomst van José Silva in Antarctica. Lees verder onder de tweet:
Op Antarctica zijn zo'n zeventig bases, waarin 24 landen zijn vertegenwoordigd. 'McMurdo Station is de grootste van allemaal. Dat is eigenlijk een klein dorp. In de zomer leven en werken hier zo'n 1200 mensen. Momenteel zijn dat er precies 816. Dat zijn mensen die koken, die schoonmaken en die zorgen voor het onderhoud, maar vooral ook héél veel wetenschappers.'
Wat is SRON?
SRON staat voor Netherlands Institute for Space Research. In Leiden en Groningen wordt aan astrofysica, aardobservatie en exoplaneetonderzoek gedaan. Daarnaast ontwikkelt het instituut gevoelige sensoren voor röntgen- en infraroodstraling, die dienen als instrumenten in satellieten.
SRON vervult een leidende rol in de ontwikkeling van instrumenten voor satellieten van ESA, NASA en andere organisaties. De technologie van SRON draagt al jarenlang bij aan vele ruimtemissies.
SRON staat voor Netherlands Institute for Space Research. In Leiden en Groningen wordt aan astrofysica, aardobservatie en exoplaneetonderzoek gedaan. Daarnaast ontwikkelt het instituut gevoelige sensoren voor röntgen- en infraroodstraling, die dienen als instrumenten in satellieten.
SRON vervult een leidende rol in de ontwikkeling van instrumenten voor satellieten van ESA, NASA en andere organisaties. De technologie van SRON draagt al jarenlang bij aan vele ruimtemissies.
Dat er voor een ballon in plaats van raket is gekozen is vooral vanwege het budget
De kern van het Gusto-team bestaan uit elf man, inclusief José Silva. 'Ik ben de enige namens Nederland', zegt de Portugese Stadjer. 'Gusto is een samenwerking van SRON, de Universiteit van Arizona en de John Hopkins Universiteit. Het is gefinancierd door NASA', vertelt Silva. Oh, en dan zijn er straks nog een mannetje of dertig van de Columbia Scientific Balloon Facility. 'Zij zijn gespecialiseerd in de lancering van ballonnen.'
Ballon zo groot als een voetbalveld
De supertelescoop beslaat straks, inclusief uitgeklapte zonnepanelen, zo'n zestig vierkante meter. De heliumballon waar die onder komt te hangen, is zo groot als een voetbalveld. Waarom eigenlijk een ballon wordt gebruikt om het gevaarte naar veertig kilometer hoogte te krijgen? En waarom die supertelscoop überhaupt de lucht in moet, als-ie toch zo sterk is?
Silva: 'Onderzoek zou je inderdaad ook vanaf de grond kunnen doen. Alleen: de telescoop heeft last van de atmosfeer rond de aarde, doordat straling wordt geabsorbeerd door het water in de dampkring. Wij proberen dus zo hoog en droog mogelijk te komen, buiten de dampkring. Veertig kilometer is hoog genoeg. En een ballon is goedkoper dan een raket. Dat er voor een ballon is gekozen is dus vooral ook een budget-dingetje.'
Polar Vortex
Dat dat allemaal boven Antarctica plaatsvindt is ook niet zonder reden. 'Het is hier droog, dat ten eerste. Daarnaast krijgen we hier in december te maken met de Polar Vortex. Dat is zeg maar een spiraalwind die ervoor zorgt dat de ballon hier, zonder dat wij 'm besturen, boven het continent blijft zweven.'
De lancering op zich stelt niet veel voor. Het is vooral de timing. Wachten op de perfecte dag
Vanaf 15 december gaat het allemaal gebeuren. 'De precieze datum is nog onduidelijk', zegt Silva. 'Dat is afhankelijk van het weer. We hebben namelijk een mooie dag nodig, waarop het nagenoeg windstil is. De lancering zelf stelt niet zoveel voor, dat is gewoon het laten gaan van de ballon. Het is vooral de timing. Wachten op die perfecte dag.'
Als alles goed gaat, moet de ballon vervolgens een maand of twee boven Antarctica zweven. 'We gaan uit van minimaal 55 dagen, maar als de ballon ons 75 dagen geeft, dan duurt het 75 dagen. We gaan zo lang door als mogelijk.' En als het weer tegenzit en december geen 'prachtige dag' in petto heeft? 'Het weer kan hier inderdaad 'wild' zijn. In het ergste geval stellen we de lancering uit tot volgend jaar december.'
Groningen en ruimtevaart
De technologie van het deels Groningse SRON draagt al jarenlang bij aan vele ruimtemissies. Daarnaast was Wubbo Ockels, de eerste Nederlandse ruimtevaarder, een halve Groninger. Ockels werd weliswaar geboren in Almelo, maar groeide op in Stad. Hij studeerde aan de RUG en bleef onze provincie ook in de jaren daarna trouw.
Wubbo Ockels (1946-2014) was op 30 oktober 1985 de eerste Nederlander die een vlucht door de ruimte maakte in ruimteveer Challenger, waarmee hij tot 6 november van dat jaar in de ruimte bleef. Hij voerde aan boord van de Challenger meer dan zeventig experimenten uit.
De technologie van het deels Groningse SRON draagt al jarenlang bij aan vele ruimtemissies. Daarnaast was Wubbo Ockels, de eerste Nederlandse ruimtevaarder, een halve Groninger. Ockels werd weliswaar geboren in Almelo, maar groeide op in Stad. Hij studeerde aan de RUG en bleef onze provincie ook in de jaren daarna trouw.
Wubbo Ockels (1946-2014) was op 30 oktober 1985 de eerste Nederlander die een vlucht door de ruimte maakte in ruimteveer Challenger, waarmee hij tot 6 november van dat jaar in de ruimte bleef. Hij voerde aan boord van de Challenger meer dan zeventig experimenten uit.
We raken de telescoop straks waarschijnlijk kwijt. De kans is groot dat-ie na de missie in de oceaan stort
En als de missie erop zit? 'Dan zijn we de telescoop waarschijnlijk kwijt, want de kans is groot dat-ie in de oceaan stort.' Jammer? 'Aan de ene kant wel, aan de andere kant: bijna alles wat je de ruimte inschiet zie je nooit meer terug, toch? Bovendien hebben we nu de kennis en zouden we zo een nieuwe kunnen bouwen. Wellicht zelfs een betere versie van deze Gusto.'
'Kers op mijn taart'
José Silva, die vorig jaar zijn PhD in Astronomie aan de SRON en de RUG afrondde, houdt zich de komende weken nog bezig met het finetunen van de missie en het uitvoeren van allerhande testen. 'Zo moeten we goed kijken of de Gusto het transport goed heeft doorstaan.' Ook moeten de sensoren die Silva heeft ontwikkeld straks bij -269 graden Celsius hun werk kunnen doen. De dertigjarige astronoom geniet ondertussen van iedere seconde.
'Dit is', zegt hij, 'voor mij een droom die uitkomt. Ik ben hier bijna acht jaar mee bezig geweest. Hier heb ik het al die jaren voor gedaan. Ik ben trots op mezelf, maar ook dankbaar, voor iedereen in Groningen, Leiden, Delft en Utrecht die heeft meegeholpen. Als kind wilde ik al de ruimte in. Ik ben nu in Antarctica en dit komt wel heel dicht in de buurt van de ruimte ingaan. Dit is echt de kers op mijn taart.'
