Deze dag: De vlammenzee in paviljoen Salem
25 oktober 2017, 20:00 • 3 minuten leestijd
De kliniek bestaat al tien jaar niet meer, maar het drama dat zich afspeelde in paviljoen Salem van de psychiatrische inrichting Groot Bronswijk in Wagenborgen is niet vergeten. De brand waarbij zestien vrouwen omkwamen vond plaats op deze dag in de geschiedenis, 25 oktober 1970.
Bij de 45ste jaarlijkse herdenking van de gebeurtenissen zei de Delfzijlster wethouder Jan Menninga: 'Zestien namen, de brand, het is een deel van onze geschiedenis. Wij vergeten die nacht nooit meer.' In die nacht, van zaterdag op zondag, reageerden behalve de bedrijfsbrandweer ook korpsen uit omliggende gemeenten op het brandalarm.
Ter plaatse kiezen de hulpverleners ervoor om eerst de patiënten te evacueren, in plaats van meteen te gaan blussen. Daartoe worden alle deuren tegen elkaar open gezet, met als gevolg dat het vuur razendsnel om zich heen grijpt.
Annette Pimmelaar, die als leerlingverpleegster op vrouwenpaviljoen Salem werkt, doet nog een vergeefse poging het vuur met dekens te doven: 'Binnen de kortste keren brandde dat en stond alles in lichterlaaie.' Tot overmaat van ramp valt het licht uit. Veel patiënten rennen in dolle paniek naar boven en kruipen in kasten of onder bedden.
32 van hen konden worden gered, maar voor zeven vrouwen kwam alle hulp te laat. Bovendien bezweken de dag erop nog eens negen slachtoffers in het ziekenhuis aan hun verwondingen.
Het Nieuwsblad van het Noorden meldt: 'Mede dankzij de geoefendheid van het verplegend personeel en de enorme inzet van vrijwillige helpers uit de burgerij is de omvang van de ramp beperkt gebleven.' Het is maar hoe je het bekijkt.
Nadat drie maanden later, op 2 februari 1971, nog eens dertien patiënten omkomen bij een brand in de gesloten verpleeginrichting Mariënkamp in Rolde, komt er een discussie op gang over de brandveiligheid van dit soort oude gebouwen. Het resulteert in maatregelen om dit soort rampen in de toekomst voorkomen.
Het complex droeg sinds 1960 de naam Groot Bronswijk, genoemd naar Jan, Wolter en Trijntje Brons die er in 1873 een 'huis van barmhartigheid' van de stichting Tot Christelijke Liefdadigheid (TCL) stichtten. De TCL groeide uit tot een zeer grote instelling voor hulpbehoevenden. Begin 20ste eeuw woonden er ruim 1100 mensen, meer dan in het dorp Wagenborgen zelf.
Kliniek en dorp zijn dan ook nauw met elkaar verweven geraakt. Verpleegkundigen en artsen wonen in Wagenborgen, net als sommige familieleden van patiënten. Een aantal slachtoffers van de brand in Salem is begraven op het kerkhof van Wagenborgen en wordt, ook nu de kliniek er niet meer is, sinds 2011 herdacht.
De oorzaak van de ramp blijkt achteraf brandstichting te zijn geweest. Door een jeugdige patiënte, die uitlegde dat ze 'ook wel eens met vakantie wilde'. Ze veroorzaakte ongewild een drama, dat voor altijd verbonden is aan deze dag in geschiedenis.
Pieter de Hart is redacteur bij RTV Noord en historicus. Elke woensdag schrijft hij over 'deze dag' in het verleden van Groningen.
