Per fiets naar de Afsluitdijk om Groningen te verdedigen

Zoveel mogelijk bruggen opblazen en daarna massaal terugtrekken tot de Afsluitdijk om zo de Duitse opmars te stoppen. Dat was grofweg de opdracht voor de soldaten die in mei 1940 de Gronings-Duitse grens bewaakten.
In grote lijnen was dit verhaal al bekend, maar sinds maandag kunnen we in detail nagaan hoe dat is verlopen.

21 meter aan archiefmateriaal

Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie heeft maandag ruim 21 strekkende meter archief over de Duitse inval in 1940 in digitale vorm online gezet. De archieven waren al eerder toegankelijk. Nu ze online staan, kan je thuis inzien wat er bij je in de buurt gebeurde.
Een groot gedeelte bestaat uit verslagen van de verschillende commandanten over wat er in de meidagen van 1940 gebeurde, maar er zitten ook dagboeken, kaarten en tekeningen bij. De verslagen zijn in de loop van de oorlog, maar vaak ook daarna, op papier gezet.

In onze provincie concentreren de gevechten zich in Oost-Groningen waar twee Nederlandse linies liggen. De opgeblazen bruggen en de kleine bunkers die deze linies vormen, zijn voor de oprukkende Duitsers nauwelijks een belemmering en de Nederlandse soldaten trekken zich dan ook hals over kop terug. Vaak per fiets.

De eerste soldaten die wat merken van de Duitse inval zijn de manschappen die de telefooncentrale van Winschoten bewaken. Die worden om drie uur 's nachts gewekt door de stationschef van Nieuweschans. Hij hoort mensen Duits praten op de telefoonlijn.
In Nieuweschans aangekomen blijkt dat er een Duitse pantserwagen het dorp binnen is gereden. Kort daarna horen de manschappen harde knallen. De bruggen bij Winschoten worden opgeblazen. Om vier uur 's nachts trekken de soldaten zich met een autobus terug naar Veendam. Van de directeur van het postkantoor in Winschoten krijgen ze 'de geheime stukken' en 60.000 gulden mee…
Het telefoonkantoor wordt bewaakt, omdat de orders vaak per telefoon worden doorgegeven. Als die verbindingen wegvallen, moet alles per 'ordonnans', op de fiets, en ontaardt de terugtocht in een chaos.
De verschillende commandanten gaan allen op hun eigen manier met die chaos om. Luitenant Heukelman, die bij Termunten ligt, maakt zich er gemakkelijker vanaf. 'Zonder door de vijand genoodzaakt te zijn, te 17.00 of 18.00 de wapens in het Termunterzijldiep heeft doen werpen, en zijn personeel heeft geraden, om zich in burgerkleding te steken' staat in het verslag te lezen. Een van zijn manschappen, soldaat Heethuis, die er in burgerkleding op de fiets vandoor gaat, wordt even verderop door een Nederlandse Patrouilje neergeschoten.

Dat gebeurt door manschappen van luitenant Kars, die met zijn eenheid in Dallingeweer bij Termunten ligt. Na dit ongelukkige incident gooit hij zijn wapens niet in het water, maar gaat met zijn mannen naar de Afsluitdijk. Per fiets!

Vermoeid en ziek

Op de avond van 10 mei, zo rond 20.30 uur, vertrekken ze met behulp van 'burgergidsen'. Via Oterdum, Farmsum, en Delfzijl bereiken ze Roodeschool. Daar vallen al een aantal manschappen door ziekte en vermoeidheid uit. Rond 05.00 uur 's nachts komt de rest aan in Zoutkamp.
Daarna gaan ze naar het Friese Munnekezijl waar ze auto's vorderen om de reis richting de Afsluitdijk voort te zetten. In Harlingen horen ze dat Leeuwarden al bezet is door de Duitsers. Ze trekken zich daarom terug op Holwerd en gaan met de boot naar Ameland.
Een vissersschuit met een strandjutter brengt de volgende dag de fietsen, wapens en munitie na. Op 16 mei nemen de Duitsers hen op Ameland gevangen.
Luitenant Kars maakt een kaartje van Termunten en omgeving waarop de situatie met de opgeblazen bruggen en hun routes staan aangegeven.

Bijzondere verhalen over de meidagen

In 1949, toen deze verslagen werden opgemaakt, was men nog steeds op zoek naar luitenant Heukelman, omdat men hem voor de krijgsraad wilde brengen. Volgens zijn ex-vrouw verbleef hij inmiddels in Nederlands-Indië.
Hoe het is afgelopen met de soldaten, vertellen de archieven helaas niet. Maar ze staan wel vol met bijzondere verhalen over de meidagen van 1940.

Duik in de archieven

Wie nieuwgierig is geworden en een kijkje wil nemen, de archieven zijn hier te vinden.