WarmteStad: van voorbeeldproject tot fiasco

Een overzicht van een 'voorbeeldproject' dat uitmondde in een politiek fiasco.

Geen gas meer om het water in de radiotor warm te krijgen, maar heet water uit de grond. In november 2014 lanceert de gemeente Groningen het project. De gemeente Groningen richt samen met Waterbedrijf Groningen het nutsbedrijf 'WarmteStad' op.

Waarom dit project? De gemeente Groningen wil landelijk gezien het voortouw nemen om meer te doen met groene energie. In 2035 moet de gemeente zelfs energieneutraal zijn. Om dat te bereiken, wil de gemeente investeren in zonnepanelen, windenergie, biogassen en aardwarmte. Aardwarmte is volgens WarmteStad niet alleen een duurzaam alternatief voor gas, maar ook betaalbaar. In 2017 moet het project werken.

Geeft het project risico op aardbevingen? Al snel zijn er zorgen bij de gemeenteraad over de veiligheid van het project. Want om de aardwarmte te winnen, is het nodig putten te boren van drie kilometer diep. Het CDA stelt raadsvragen. Wethouder Gijsbertsen ziet 'geen risico's zoals we die zien bij de gaswinning'.

'Aardbevingen bij het aardwarmteproject zijn niet uit te sluiten.' Dat zegt onafhankelik geoloog Peter van der Gaag op een speciale bijeenkomst met de gemeenteraad. Volgens Van der Gaag is er 'onvoldoende kennis over de technische aspecten'.

Het project loopt vertraging op. De gemeente kan niet voldoende bedrijven vinden die willen investeren. Bedrijven zijn bang hun investering niet snel genoeg terug te verdienen.

Er is geld gevonden. Het project gaat 60 miljoen euro kosten en dat wordt betaald door de gemeente (7 miljoen), het Waterbedrijf (7 miljoen), de provincie Groningen (2 miljoen) en een lening van 44 miljoen bij banken.

Wethouder Gijsbertsen onderstreept het belang van het project. Het project is duurzaam, er is minder CO2 uitstoot en 'dan heb ik het nog niet eens gehad over het terugdringen van de aardbevingen', zegt Gijsbertsen.

Een meerderheid van de gemeenteraad is voor het aardwarmteproject. 'We kunnen goud in in handen heben als dit experiment slaagt', zegt toenmalig VVD-fractievoorzitter Koebrugge.

D66 noemt het project 'een enorme kans', GroenLinks een 'voorbeeldproject' en de PvdA 'is onder de indruk van de zorgvuldigheid van het project'. Tegengeluid komt van de ChristenUnie, vooral vanwege twijfels over de kans van slagen. De SP wil wel, maar ziet veiligheidsrisico's.

Het risico op aardbevingen is aanwezig, maar klein. Dat blijkt uit onderzoek dat de gemeente laat doen om de benodigde winningsvergunning te krijgen. Ook komen uit het onderzoek onzekerheden naar voren, bijvoorbeeld over de ondergrondse druk. Gijsbertsen benadrukt: 'Veiligheid staat voorop. We ontwikkelen een monitoringssysteem om bevingen te voorkomen.'

De gemeenteraad geeft groen licht. Vrijwel de hele raad stemt in met het plan om heet water uit de diepe ondergrond op te pompen; alleen de fractie 100% Groningen is tegen.

Het project loopt negen maanden vertraging op. Voor het project moet een diepe put komen. Het geplande materiaal voor de deksels op de putten blijkt niet goed genoeg; specialisten adviseren hoogwaardiger materiaal. Dat is moeilijker leverbaar, waardoor vertraging ontstaat.

De doelstelling wordt niet meer gehaald. Nieuwe deadline: najaar 2018. Er zijn nu ruim 3600 woningen, onderwijsruimtes en kantoren die de warmte gaan afnemen. Dat moeten er in2025 meer dan tienduizend zijn.

Gastransportbedrijf GasUnie doet mee aan het project. GasUnie, waar veel ervaring is met het aanleggen van netwerken, gaat het warmtenet onder de huizen aanleggen. Voor de gemeente en Waterbedrijf Groningen is het binnenhalen van GasUnie een opsteker.

Het geld van de bank is nog niet binnen en ook technisch zijn zaken nog niet op orde. De proefboring naar aardwarmte moet worden uitgesteld. De proefboring is cruciaal, want dan moet blijken of er inderdaad genoeg warmte uit de grond kan worden gehaald.

Het is nog niet zeker óf er genoeg warmte uit de grond komt, maar de aanleg van het warmtenet begint. De leidingen moeten duizenden huishouden in Paddepoel, Selwerd, Vinkhuizen en Kostverloren voorzien van warmte.

'De risico's van de winning van energie uit aardwarmte worden onderschat. Er is te weinig aandacht voor risico's op aardbevingen', zegt het Staatstoezicht op de Mijnen. Het is de eerste keer dat het SodM die waarchuwing geeft, maar het is niet de eerste keer dat de geluiden zijn te horen. Het SodM vindt het onverstandig om in een gebied waar al aardbevingen zijn met dit project te beginnen.

Toch gaat het project door. Diezelfde dag laten de gemeente Groningen en WarmteStad weten verder te gaan. Directeur Takkebos van WarmteStad zegt 'verrast' te zijn door de waarschuwing van het SodM.

Het begint te borrelen in de gemeenteraad. 's Ochtends vraagt de SP nog om opheldering. 100% Groningen heeft kritiek op de wethouder. De wethouder belooft dat er geen bevingen komen door het project. Maar 's avonds wordt bekend dat de gemeenteraad een spoeddebat wil.

De vergunning voor het project loopt in november af en het Staatstoezicht op de Mijnen is kritisch op het project. Het zou kunnen betekenen dat de stad de vergunning verliest. Eind augustus komt het SodM met een advies.

De projectorganisatie WarmteStad gaat de eerstvolgende aanbesteding zo aanpassen dat de organisatie er alsnog van af kan. Dat is het gevolg van de kritiek van het SodM.

Tijdens het spoeddebat wordt duidelijk dat de gemeenteraad achter het aardwarmteproject blijft staan. Vrijwel de hele raad is tevreden over de manier waarop het college omgaat met de veiligheidsrisco's. Er is wel kritiek op de timing van het SodM. Die is 'niet netjes en niet gepast'.

De vertraging van het project loopt verder op omdat het SodM nog altijd in gesprek is met de gemeente Groningen over de verlenging van de vergunning. De gemeente zegt alle risico's van het project in beeld te hebben.

'Het risico op eventuele aardbevingen door het aardwarmteproject van de gemeente Groningen wordt stelselmatig onderschat. De projectorganisatie WarmteStad heeft te weinig verstand van zaken. Bij Warmtestad is het besef van risico's onvoldoende.' Dat is het oordeel van het SodM in een advies aan het ministerie.

Wethouder Gijsbertsen reageert verrast op de kritiek. Opnieuw vindt de gemeenteraad het tijdstip van de kritiek 'vreemd'. Later zal blijken dat Gijsbertsen al eerderwas gewaarschuwd door het SodM.

De gemeente Groningen stopt voorlopig met het aardwarmteproject in de stad. Dat betekent dat de voorbereidingen voor de eerste boring op het Zernikecomplex niet doorgaan. Volgens wethouder Gijsbertsen is er te veel onenigheid onder deskundigen om het project door te zetten

Totale kosten voor het 'on hold' zetten zijn een kleine 6 miljoen euro. Daarnaast brengt het vervolgonderzoek ook nog kosten met zich mee. Het is nog niet bekend hoeveel. Het stopzetten van het project kost per maand zo'n 300.000 euro.

Dat het Staatstoezicht op de Mijnen zorgen had over de organisatie van WarmteStad was wel degelijk al maanden bekend bij de directeur van het bedrijf en bij wethouder Gijsbertsen. Dat blijkt uit gespreksverslagen tussen het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en WarmteStad. Gijsbertsen ontkent de kritiek: 'We zijn volledig transparant geweest'.

Meer kritiek van het SodM. Uit gespreksverslagen tussen SodM en WarmteStad blijkt dat de stad te vroeg grote investeringen heeft gedaan terwijl er nog onvoldoende duidelijk was over de veiligheid van het project.

Het project staat voorlopig in de ijskast. Maar in de gemeenteraad van Groningen komt het onderwerp tot een kookpunt. Er gaan geluiden op voor een nieuw spoeddebat. Het is nog onduidelijk of en wanneer dit plaatsvindt.