'Niemand wil een faillissement van de NAM'

Het hoofdkantoor van de NAM in Assen
Het hoofdkantoor van de NAM in Assen © Google Streetview | beeldbewerking RTV Noord
Shell ligt onder vuur. Het bedrijf heeft de verdenking op zich geladen af te willen van de aansprakelijkheid voor de aardbevingsschade die is veroorzaakt door dochterbedrijf NAM.
De felle kritiek op Shell leidt af van waar de aandacht eigenlijk naar uit zou moeten gaan, zegt RUG-hoogleraar ondernemingsrecht Loes Lennarts.'

Door Loek Mulder

'De Staat heeft de vergunningen voor de gaswinning afgegeven', verduidelijkt Lennarts. 'Dat aspect is deze week helemaal naar de achtergrond verdwenen. De Nederlandse overheid heeft de taak er voor te zorgen dat Nederlandse burgers veilig kunnen wonen en die taak heeft zij verwaarloosd.'

Nuance zoek

'De nuance is helemaal zoek', vindt Lennarts. 'Het gaat nu alleen maar over de aansprakelijkheid van Shell, maar op 1 februari treedt een publiekrechtelijke regeling in werking op grond waarvan – kort gezegd – de Staat gaat uitbetalen. De Staat neemt zijn verantwoordelijkheid en schiet schadevergoeding voor.' 
'Daarna gaat het spel verder en is het aan de Staat die zal aankloppen bij de NAM. Het wordt interessant wanneer blijkt dat voorzieningen van de NAM niet voldoende zijn en dat ook de operationele winst van NAM onvoldoende is om uit te putten.'
De NAM heeft 495 miljoen gereserveerd voor vergoeden van de schade door gaswinning. Die pot is dus snel leeg. Wat dan?
'Dan is het de vraag in hoeverre de staat de Shell kan aanspreken. Maar vergeet niet waar een groter aandeel in de verantwoordelijkheid ligt. Shell heeft als particulier bedrijf tientallen miljoenen aan de gaswinning overgehouden. De aardgasbaten die naar de Staat zijn gevloeid lopen in de miljarden.'
Wat is nodig om ervoor te zorgen dat Shell aansprakelijk blijft voor de gaswinningsschade, kan de staat Shell via de rechter dwingen tot betalen?
'Ik zie niet direct een juridische grondslag voor een claim van de Staat tegen Shell. Je kunt geen wet maken die met terugwerkende kracht het bedrijf verplicht tot betalen. Je kunt hooguit iets voor de toekomst regelen. Wat wel helpt is wanneer de Tweede Kamer druk blijft zetten.'
In beginsel staat ieder dochterbedrijf als zelfstandig rechtspersoon met zijn vermogen garant voor zijn schulden, verklaart Lennarts. Dat geldt dus ook voor de NAM, als zelfstandige Shell-dochter. Het kan anders liggen wanneer een moederbedrijf ervan op de hoogte is dat een dochtervennootschap ernstige schade toebrengt aan mensen en bij machte is om deze ernstige schade te voorkomen. Daarvoor is nodig dat de rechter beslist dat de moedervennootschap zelf onzorgvuldig heeft gehandeld tegenover de slachtoffers. Dit wordt in de praktijk niet snel aangenomen, verklaart de hoogleraar.
Hoe kan dan toch worden bereikt dat Shell bijspringt als dat nodig mocht blijken?
'Wat we zien is een soort pokerspel. De Staat en de NAM – met daarachter haar vijftig procent aandeelhouder Shell - zitten aan de onderhandelingstafel. De Staat wil natuurlijk dat de NAM zoveel mogelijk van de schade draagt. Als de NAM de schade niet kan dragen zal de Staat naar Shell kijken. Het intrekken van de 403-verklaring moet je zien als een zet in de onderhandelingen. Het versterkt de positie van Shell omdat Shell niet meer juridisch aansprakelijk is voor een schikking met de NAM.'
In reactie op de publiciteit rond het intrekken van de 403-aansprakelijkheidsverklaring zeggen Shell en haar topvrouw Marjan van Loon op luide toon dat ze zich verantwoordelijk voelen en meeleven met de mensen die schade hebben. Hoe helpt dat Groningen?
'Shell zal niet zomaar betalen voor de schade die de NAM heeft veroorzaakt. Dat zou een enorm precedent scheppen. Het bedrijf heeft op meer plekken in de wereld kwesties op te lossen. Denk aan de olievervuiling in Nigeria. Wanneer Shell in Groningen toegeeft, zullen allerlei actiegroepen opstaan en zeggen dat Shell op andere plekken ook moet betalen.'
Behoort een faillissement van de NAM tot de mogelijkheden?
'Het is een irreëel scenario. Niemand wil dat. De schade voor Shell zal buitensporig groot zijn. Alle winst die de NAM voorafgaand aan het jaar van het faillissement aan Shell heeft uitgekeerd moet om te beginnen worden teruggestort. Vervolgens gaat de curator kijken naar waar de oorzaken en de verantwoordelijkheid voor het faillissement liggen. Dat is een risico voor Shell.'
'Ook zonder een eventuele aansprakelijkheidsclaim van de curator tegen Shell zal de naam van het bedrijf door een faillissement van de NAM negatief in het nieuws komen. Dat zal de beurskoers geen goed doen. De aandeelhouders zullen daar niet blij van worden.'
Maar stel nou dat al die imago- en financiële schade opweegt tegen de miljarden die Shell zou moeten betalen vanwege aardbevingsschade. Dan kan het voor Shell per saldo gunstiger zijn dochterbedrijf NAM failliet te laten gaan.
'Ik zie het er niet van komen. Zo denkt een zichzelf respecterend moederbedrijf niet. Partijen zullen ten koste van alles willen voorkomen dat de NAM failliet gaat.'

Leesook: