Ruim helft van Groninger burgemeesters is waarnemer: 7 vragen en antwoorden

De ambtsketen
De ambtsketen © Jos Schuurman/FPS
Elf van de twintig gemeenten in onze provincie hebben een waarnemend burgemeester. En na het vertrek van Baukje Galama in Stadskanaal komt daar waarschijnlijk een twaalfde bij. Wat is de status van een waarnemer precies? Zeven vragen en antwoorden.

1. Heeft een waarnemer een andere rol dan een burgemeester?

Nee, is het heldere antwoord van Hans Engels, hoogleraar Staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Eerste Kamerlid voor D66. 'De taken en verantwoordelijkheden die een waarnemer heeft zijn precies hetzelfde.'
Het voorzitterschap van de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders, de verantwoordelijkheid voor openbare orde en veiligheid en toezien op een goede samenwerking met andere gemeenten en overheden zijn enkele van die taken.

2. Wie zijn de waarnemend burgemeesters in Groningen?

Appingedam: Anno Wietze Hiemstra (CDA)
Bedum: Erica van Lente (PvdA)
Delfzijl: Gerard Beukema (PvdA)
Grootegast: Ard van der Tuuk (PvdA)
Haren: Pieter van Veen (VVD)
Midden-Groningen: Rein Munniksma (PvdA)
Pekela: Jaap Kuin (PvdA)
Ten Boer: Frank de Vries (PvdA)
Veendam: Sipke Swierstra (VVD)
Westerwolde: Leendert Klaassen (CDA)
Zuidhorn: Greetje de Vries-Leggedoor (CDA)
De blauwe gemeenten hebben een waarnemer, de lichtblauwe (Stadskanaal) volgt waarschijnlijk binnen enkele weken.

3. Hoe verhoudt Groningen zich tot andere provincies?

Groningen staat, gemeten naar het aantal waarnemend burgemeesters, tweede op de landelijke ranglijst. Noord-Holland heeft één waarnemer meer: twaalf. Maar procentueel is onze provincie ruim koploper: in 55 procent van de gemeenten heeft een waarnemer de ambtsketen om. Omdat Noord-Holland 48 gemeenten telt, tegenover twintig in Groningen, gaat het daar om 'slechts' 25 procent.
Het aantal waarnemers per provincie (Bron: Nederlands Genootschap van Burgemeesters)

4. Wanneer wordt er een waarnemer aangesteld?

'Waarnemend burgemeesters zijn er voor uitzonderlijke situaties. Je moet dan denken aan ziekte van de burgemeester, bestuurlijke problemen, verwachte herindeling, of omdat er nog een vacature openstaat', meldt Ruud van Bennekom, directeur van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB).
In onze provincie is het leeuwendeel van de waarnemers aangesteld in verband met de gemeentelijke herindelingen. Van Bennekom: 'Er zijn op dit moment nergens zo veel herindelingen op handen als in Groningen.'
De ambtsketen van de inmiddels opgeheven gemeente Slochteren (Foto: Jos Schuurman/FPS)

5. Hoe gaat de benoeming van een waarnemer?

'Het verschil zit hem met name in de manier van aanstellen', zegt hoogleraar Engels over de vergelijking tussen een burgemeester en een waarnemend burgemeester.
Een waarnemer wordt door de commissaris van de Koning benoemd. Terwijl een 'gewone' burgemeester door de Kroon wordt benoemd, na een voordracht door de minister van Binnenlandse Zaken. Die baseert zich op een aanbeveling van de gemeenteraad van de betreffende gemeente. De ideale kandidaat van de gemeenteraad is naar voren gekomen uit gesprekken, nadat een uitgebreide profielschets is opgesteld.
Wat voor type zoeken jullie?
Vraag van de commissaris van de Koning
Hoe gaat commissaris van de Koning René Paas precies te werk bij de aanstelling van een waarnemer?
'De commissaris gaat om de tafel met de fractievoorzitters, de griffier, de gemeentesecretaris en één lid van het college', legt woordvoerder Jan van der Meide van de provincie Groningen uit. De centrale vraag die Paas daarbij stelt: Wat voor type zoeken jullie?
'Dat wordt op papier gezet, vervolgens gaat de commissaris op pad', vertelt Van der Meide. 'Na een aantal weken komt hij terug met de namen van twee kandidaten. Dan komt hetzelfde gezelschap bij elkaar. 'Deze kandidaten heb ik gevonden, wat vinden julle ervan?' Het gaat er natuurlijk vooral om wat voor type ze zoeken, want een plattelandsgemeente is anders dan bijvoorbeeld een centrumgemeente.'
Een waarnemer hoeft niet te gaan wonen in de gemeente waar hij burgemeester is
Ruud van Bennekom - directeur Nederlands Genootschap van Burgemeesters

6. Zijn er andere verschillen?

Behalve het verschil in de manier van benoemen, is ook de lengte van de benoeming van een waarnemend burgemeester anders. 'Waarnemers worden niet voor zes jaar benoemd en er is geen herbenoemingsprocedure', vertelt Ruud van Bennekom van het NGB. 'En voor burgemeesters is er functioneel leeftijdsontslag bij zeventig jaar. Voor waarnemend burgemeesters is er geen maximumleeftijd.'
Een waarnemer heeft dezelfde rechtspositie als een burgemeester, zegt Van Bennekom. Maar er is één belangrijk verschil. 'Een waarnemer hoeft niet te gaan wonen in de gemeente waar hij burgemeester is.'

7. Wat zegt de ervaringsdeskundige?

Rein Munniksma kent het burgemeesterschap in beide vormen. Hij is momenteel waarnemer van de nieuwe gemeente Midden-Groningen en vervulde die rol voordien in Menterwolde en Slochteren. Hij was 'gewoon' burgemeester in de Drentse gemeenten Anloo en Aa en Hunze.
'Je hebt dezelfde bevoegdheden', zegt ook Munniksma. 'En in beide gevallen maak je zowel hoogte- als dieptepunten mee.' Door de burgers word je als waarnemer niet anders benaderd dan wanneer je door de Kroon benoemd bent, vindt Munniksma. 'Dat valt wel mee.'
Munniksma maakte als waarnemer roerige tijden mee, toen hij in april 2015 werd aangesteld in Menterwolde, dat sinds 1 januari is opgegaan in Midden-Groningen. Zijn voorganger in Menterwolde was vertrokken vanwege een bestuurscrisis. Toen Munniksma werd aangesteld had hij 'het normaliseren van de verhoudingen' als doel.
Menterwolde was een niet normale burgemeestersklus
Rein Munniksma - waarnemend burgemeester
'Er was toen veel aan de hand', blikt Munniksma terug. 'Ambtelijk wantrouwen onder meer, veel problemen. In zo'n situatie moet je de balans vinden. Het is dan hard werken, om de gemeente in rustiger vaarwater te krijgen. Toen heb ik wel een aantal keuzes gemaakt die ik voor mijn 65ste niet eerder heb moeten maken. Menterwolde was een niet normale burgemeestersklus.'
'Als burgemeester zat ik ook veel in landelijke commissies, maar dat heb ik niet gedaan toen ik in Menterwolde zat. Toen was het vooral een kwestie van daar de problemen zien op te lossen.'
Maar of je nu waarnemend burgemeester bent of burgemeester, volgens Munniksma staat één ding als een paal boven water: 'Je probeert zo veel mogelijk ballen in de lucht te houden.'