Deze dag: Een luis in de pels

© RTV Noord
Diederik Kraaijpoel was een gevreesd criticus van de moderne schilderkunst. Als Minervadocent bracht hij pupillen als Henk Helmantel de beginselen van het vak bij. Zelf was hij een begenadigd kunstenaar.
Diederik Kraaijpoel overleed op deze dag in de geschiedenis, 8 augustus 2012.
Zijn eigen werk bestond voornamelijk uit fantasielandschappen, duister en mysterieus. 'Je kijkt 'm bijna in de ziel', zegt museumdirecteur Han Steenbruggen over die werken. 'Fascinerende, desolate landschappen van een onderschat kunstenaar', vat criticus en collega-schilder Eric Bos bondig samen. Landschappen die trouwens niet uitsluitend aan Kraaijpoels' fantasie waren ontsproten. Bos kent de foto's die Kraaijpoel maakte tijdens Scandinavische reizen, waarop de meest grillige rotspartijen te zien zijn.
De humor en relativering van docent Kraaijpoel blijven Bos bij. Als er op Minerva weer eens werd gemopperd over het bedroevende niveau van eerstejaars kunststudenten, zei Diederik: 'Ach wat een onzin, dat komt vanzelf goed'.
Kraaijpoel was een bevlogen ambassadeur van realistische schilderkunst, die in zijn ogen na de Tweede Wereldoorlog ten onrechte in het verdomhoekje was terecht gekomen. Hij schreef erover in weekbladen en gaf zijn boeken prachtige, provocerende titels mee als 'Was Pollock kleurenblind? Bouwstenen voor de herschrijving van de recente kunstgeschiedenis.'
Zelf sprak ik Kraaijpoel uitvoerig in de herfst van 2010. Ik ontmoette een aimabele man, die nog bijna dagelijks schilderde. Hij beschikte over een encyclopedische en kunsthistorische kennis, waarmee hij zijn eigenzinnige visie kundig, met passie en toch met een knipoog bracht. Immers, kunst is een ernstige zaak, maar we moeten het allemaal ook niet té serieus nemen. Hij complimenteerde NRC Handelsblad met het inzicht dat realistische schilderkunst ook aandacht verdiende, al waren het 'geen paginagrote verhalen, maar kleine stukjes wel, ja.'
Het was Hitler die de traditionele kunst als alleen zaligmakend had verklaard. Modernisme en abstracte kunst waren letterlijk ontaard, 'entartet', ver afgedwaald van wat in Nazi-Duitsland werd gezien als de norm, de Arische kunst. Van de weeromstuit werd na de oorlog realistische kunst die de Duitsers zo bewonderden, in de ban gedaan. Of zoals Kraaijpoel het verwoordde: 'Iemand die gewoon een portret schilderde, of een stilleven, daar zat dan al gauw een gaslucht aan.'
Diederik Kraaijpoel heeft als luis in de pels van de kunstkritiek een bijzondere rol gespeeld. Weinig kunstbeschouwers zijn zelf goede schilders, zoals hij. Met zijn polemische stellingname tegen het modernisme en de verdediging van de realistische schilderkunst is hij een ambassadeur geweest van een een groep schilders in Noord-Nederland die zich graag 'Noordelijke Realisten' noemt. Diederik Kraaijpoel overleed op 83-jarige leeftijd op deze dag in de geschiedenis, 8 augustus 2012.
Pieter de Hart is redacteur bij RTV Noord en historicus. Elke woensdag schrijft hij over 'deze dag' in het verleden van Groningen.