Groningse basisschoolleraren onderschatten leerlingen vaker dan in rest van Nederland

© Jeroen Berkenbosch
Basisschoolleraren uit onze provincie geven leerlingen vaker dan in de rest van het land een lager middelbare schooladvies mee, terwijl deze leerlingen mogelijk een hoger niveau aankunnen.
Dat blijkt uit onderzoek op basis van onderwijsdata van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) dat wetenschapper Anneke Timmermans van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) uitvoerde op verzoek van RTV Noord.
Ook worden minder dubbele schooladviezen gegeven (bijvoorbeeld een havo/vwo-advies of een vmbo-tl/havo-advies). 'En dat terwijl een dubbel schooladvies vaak wordt geassocieerd met het bieden van extra kansen aan leerlingen', aldus Timmermans.

Aanleiding onderzoek

Eerder meldde RTV Noord dat in de provincie grote onderlinge verschillen zijn in hoeveel leerlingen al dan niet naar havo en vwo gaan. Dit is op zichzelf niet heel spannend. Want als er in een gemeente nou eenmaal meer of minder leerlingen wonen die het havo of vwo-niveau aankunnen, dan zijn die verschillen niet alarmerend.
Dat wordt het volgens Roel Bosker, hoogleraar Onderwijskunde aan de RUG, pas als blijkt dat er in gemeenten structureel minder of meer kinderen op bijvoorbeeld het havo/vwo zitten in vergelijking met het schooladvies dat scholen aan leerlingen geven. Dus dat de talenten van kinderen structureel worden onder- of overbenut. 
Vandaar dat RTV Noord Timmermans heeft gevraagd om te onderzoeken of dat in onze provincie ook het geval is. We spraken daarom met haar over hoe zulke schooladviezen tot stand komen en hoe het kan dat de docenten behoudender zijn dan in de rest van het land.
Als de toetsadviezen hoger zijn dan de schooladviezen van een docent, dan is een school verplicht het schooladvies te heroverwegen
Anneke Timmermans - Onderwijskundige

Behoudende adviezen

Hoe gaat het geven van een schooladvies in zijn werk?
'Als leerkrachten in overleg met collega's schooladviezen opstellen, dan maken ze gebruik van eigen inzichten in hoe de leerling functioneert. Dat combineren ze met gegevens uit allerlei toetsen. Ongeveer halverwege groep 8 komt daar dan een schooladvies uitrollen. Daarin adviseren docenten een bepaald niveau voor op het voortgezet onderwijs. Later in het jaar volgt de eindtoets. Dat is meestal de Cito-toets, maar het kan tegenwoordig ook een andere toets zijn. Uit die eindtoets komt een toetsadvies. Dat betekent: op welk niveau zou een leerling thuishoren puur op basis van de toetsresultaten.' 
Veel leerlingen laten in onze provincie zien dat ze mogelijk meer aankunnen dan de docenten adviseren in het schooladvies
Anneke Timmermans - Onderwijskundige
'Als een toetsadvies hoger is dan het schooladvies van de docent, dan is een school verplicht dit schooladvies te heroverwegen. Andersom hoeft dat niet. Dat heroverwegen betekent alleen maar: kijk nog eens goed naar het schooladvies. Dit kan dan leiden tot een bijstelling van het schooladvies, dus dat de leerling alsnog een hoger schooladvies krijgt.' 
Komt dat heroverwegen in Groningen vaker voor dan in de rest van het land?
'Ja, relatief veel kinderen hebben een toetsadvies dat hoger is dan het schooladvies van docenten. Andersom, dus dat het toetsadvies lager is dan het schooladvies, komen we structureel minder tegen in Groningen. En dat is opvallend. Veel leerlingen laten in onze provincie dus zien dat ze mogelijk meer kunnen dan de docenten adviseren.' 

Verklaringen

Wat is hier de verklaring voor?
'Dat is uit dit onderzoek helaas niet te halen. Wat ik wel weet, is dat in Friesland een vergelijkbaar onderzoek is gedaan. Daar waren de schooladviezen ook lager dan verwacht op basis van de prestaties van leerlingen. Dit onderzoek liet zien dat het voor een deel te maken heeft met het ambitieniveau dat ouders voor hun kinderen in gedachten hebben. Dat ze met een lager niveau tevreden zijn en denken: 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'. Het zou kunnen dat dit ook in Groningen zo is.'
Er zijn wel verhalen bekend van ouders die leerkrachten in het begin van groep 8 al cadeaus geven
Anneke Timmermans - Onderwijskundige
'Wat ook mee kan spelen is dat in steden hoogopgeleide ouders de leerkrachten vaker onder druk zetten om een hoger schooladvies te geven. Dat kan ook een reden zijn waarom in minder stedelijke provincies als Groningen behoudender wordt geadviseerd. Er zijn wel verhalen bekend van ouders die leerkrachten in het begin van groep 8 al cadeaus geven en die de rest van het jaar lopen te pushen om een zo hoog mogelijk advies te krijgen voor hun kind.'

Kennis van onderwijssysteem

Dat klinkt niet best.
'Nee, maar er is een onderzoek uit België bekend dat laat zien dat leerkrachten vaak beter in staat zijn om gesprekken over de toekomst van hun leerlingen te voeren met hoogopgeleide ouders. Die kennen het onderwijssysteem en de verschillende type scholen meestal beter.'
'Lager opgeleide ouders beginnen later met voorbereiden en kennen het onderwijssysteem vaak minder goed. Ze kunnen vaak moeilijker kiezen waar het kind na de basisschool naartoe kan. Leerkrachten zijn daardoor in de gesprekken over het schooladvies van het kind een stuk voorzichtiger. Terwijl de docenten juist in zulke gevallen de ouders misschien best meer zouden mogen prikkelen.'
Een kleine overschatting is vaak gunstig voor de schoolloopbaan van leerlingen
Anneke Timmermans - Onderwijskundige

Dubbele schooladviezen

In Groningen worden er vergeleken met de rest van het land ook minder gecombineerde schooladviezen gegeven. Wat bedoelt u daar precies mee?
'Als je leerkracht bent, dan kan het zijn dat je ziet dat een leerling bijvoorbeeld het niveau vmbo-tl goed aankan, maar dat je twijfelt of die leerling ook havo aankan. Dan kun je een gecombineerd advies geven, in dit geval vmbo-tl/havo. De kinderen komen dan vaker in gecombineerde klassen en krijgen dus al wat van het havo-niveau mee. Ze kunnen daar dan ook in doorstromen als ze dat niveau aankunnen. Door ze twee adviezen te geven, houd je de mogelijkheid open om leerlingen te ontdekken of ze ook een hoger niveau aan kunnen.'
Hoe is te verklaren dat in onze provincie gecombineerde adviezen minder voorkomen?
'Dat is lastig te zeggen. We weten dat er in Nederland scholen zijn die afspraken met elkaar maken om maar één schoolniveau te adviseren. Dat kan te maken hebben met het feit dat het voor middelbare scholen dan makkelijker is om klassen in te delen en aan leraren te koppelen. Maar of in Groningen ook dit soort afspraken worden gemaakt weet ik niet.'
Is dat erg als die afspraken worden gemaakt?
'De onderwijsinspectie noemt dit niet in het belang van leerlingen. Bovendien is een kleine overschatting vaak gunstig voor de schoolloopbaan van leerlingen. Bij een dubbel schooladvies lukt het ongeveer vijftig procent van de leerlingen om in het hoogste niveau van de twee door te stromen.'

Verantwoording

Dit onderzoek is gebaseerd op onderwijsdata van de DUO. Daar zijn gedetailleerde gegevens te vinden op schoolniveau over onder meer schooladviezen en heroverwegingen van schooladviezen. Deze gegevens zijn door Timmermans statistisch geanalyseerd en vergeleken met de gegevens van de rest van het land.