De Afscheiding: Over Ulrumer 'haatprediker' Hendrik de Cock

Schrijver Marcel de Jong in de kerk van Ulrum
Schrijver Marcel de Jong in de kerk van Ulrum © René Walhout/RTV Noord
Hij was een haatprediker volgens de autoriteiten. Het leger werd tegen hem ingezet en uiteindelijk verdween hij zelfs achter de tralies. Dominee Hendrik de Cock (1801-1842) uit Ulrum.
Marcel de Jong schreef een historische roman over de woelige periode in de negentiende eeuw die in dat dorp begon: De Afscheiding.

Breuk

De Afscheiding van 1834 is de officiële term voor de religieuze breuk, die door de Ulrumer dominee De Cock is veroorzaakt. De breuk leidt tot de oprichting van de Gereformeerde Kerk. In zijn roman De Afscheiding beschrijft De Jong op indringende wijze de periode die eraan vooraf gaat.

Keert de kerk de rug toe

Afwisselend vanuit het perspectief van Hendrik de Cock en van de Drentse turfsteker Luitsen Dijkstra keren we terug naar het Ulrum van de jaren dertig van de negentiende eeuw. Het is een tijd met grote tegenstelling tussen arm en rijk. Het arme deel van de Ulrumers keert de kerk de rug toe, omdat er een te liberaal wordt gepredikt.
De Cock sprak de taal van het volk, met dezelfde emotie, daar raakten ze elkaar mee
Marcel de Jong - Schrijver

Hij sprak de taal van het volk

Als De Cock het geloof van deze orthodoxe christenen omarmt en het ook vanaf de kansel begint te preken, begint zijn succes. 'De Cock was heel gepassioneerd', zegt de schrijver.
'Hij gebruikte geen Latijns jargon, hij sprak de taal van het volk, met dezelfde emotie, daar raakten ze elkaar mee.' Binnen de kortste keren zit de kerk vol en is De Cock een invloedrijk predikant.

Soldaten naar Ulrum

Door zijn conservatieve opvattingen komt De Cock in conflict met het kerkbestuur en zelfs met Koning Willem I.
'Doordat De Cock zich steeds verder afscheidde van het gevestigde geloof werden zijn conflicten met het bestuur en de overheid steeds groter. Na de afscheiding van België wilde de overheid rust en eenheid. Uiteindelijk heeft de gouverneur van Groningen, onder goedkeuring van Koning Willem I, soldaten naar Ulrum gestuurd.'

De elite komt er niet best af

Het boek vertelt over de strijd die De Cock voert met het kerkbestuur om te mogen blijven preken. Ook toont het de erbarmelijke omstandigheden waaronder de armen in die tijd moesten leven. De gevestigde orde - de geestelijken, de hereboeren, de elite - komt er in De Afscheiding niet best af.
Van mijn stiefmoeder kreeg ik de biografie van De Cock. Daar raakte ik enorm door geïnspireerd
Marcel de Jong - Schrijver

Geschilderd door kleinzoon De Cock

Aanleiding voor De Jong om het boek te schrijven is een schilderijtje aan de muur bij zijn stiefmoeder.
'In 2011 vroeg ik haar van wie het portretje was. Ze vertelde dat het haar overgrootvader was, geschilderd door de kleinzoon van de beroemde dominee Hendrik de Cock. Ik had geen flauw benul over wie zij het had.'

Domela Nieuwenhuis

'Ze gaf me toen een biografie van Hendrik de Cock. Daar raakte ik enorm door geïnspireerd en dacht 'daar moet meer aan de hand zijn geweest dan alleen een kerkstrijd'. Uiteindelijk ben ik tot de conclusie gekomen dat dit een klassenstrijd is geweest. Eigenlijk zoals dat later in Oost-Groningen plaats vond onder leiding van Domela Nieuwenhuis.'
De Afscheiding van Marcel de Jong wordt vrijdag gepresenteerd in de kerk van Ulrum.