Bomen of juist niet? Zes ideeën voor de nieuwe Grote Markt

Daarop werd donderdagavond een voorzet gegeven tijdens het festival Let's Gro, over de toekomst van de stad Groningen.

Drie experts laten hun licht schijnen over het bekendste plein van Groningen, in een sessie die de plannen voor de Grote Markt moet aftrappen. In 2019 moeten de plannen tot een ontwerp hebben geleid.

De eerste stap bij het maken van plannen is volgens de Deense architecte Birgitte Bundesen Svarre het kijken naar veiligheid en comfort. Niet meteen nadenken over uiterlijk.

'Kan ik er zitten? Voel ik me er veilig? Kan ik er veilig overheen? Dan komt het comfort: is het een plek waar ik graag wil zijn? Pas op de derde plek krijg je de uitstraling.'

Schetsen en ideaalbeelden ontbreken dus in de eerste nadenksessie over een nieuwe inrichting van het plein. Wel gaat het over de verschillende onderdelen waar het plein aan moet voldoen.

Met de Kosterij, de Drie Gezusters en de hoek richting de Vismarkt gaat een aardig deel van het plein momenteel op aan terrassen. Het nieuwe hotel aan de oostwand en mogelijk ook de Merckt zullen daar verder aan bijdragen.

De vraag lijkt niet óf de Grote Markt een podium is voor terrassen, maar hoe je ervoor zorgt dat het er fraai uit komt te zien, stelt Jaco Kalfsbeek, landschapsarchitect van de stad Groningen. 'Het zal een robbetje discussiëren worden om met exploitanten een mooie, kwalitatieve terrasruimte aan te leggen.'

Maar terrassen als hoofdmoot? Dat is geen optie die langskomt.

Bundesen Svarre doet op basis van haar kennis van Deense steden een hartgrondig pleidooi voor meer algemene zitplekken op het plein.

'Je moet een balans vinden tussen publieke ruimte en zitruimte van horeca. Die balans is nu doorgeslagen naar commerciële plekken. Ook met de trappen van het VVV-kantoor ontbreekt er iets. Alle plekken om te zitten zijn welkom. Dat zie je aan de bankjes voor de ABN Amro.  Daar zitten mensen van alle leeftijden. Maar er zitten ook mensen op de grond. Dat moet anders kunnen.'

Kalfsbeek: 'Algemene zitplekken, openbare plekken, worden steeds belangrijker, ook voor ouderen die even willen uitrusten. Je moet goede plekken vinden en het moet robuust zijn, maar het is het waard. Mensen komen er echt voor.'

Dat is volgens de landschapsarchitect een grote te halen winst voor de markt. 'Ik vind het nu eigenlijk een non-plek. Je gaat er overheen om naar het Stadhuis of de andere kant te gaan. Het is zelf geen plek waar je naartoe wil.'

Svarre: 'De kern is: het centrum moet veranderen van een plek waar je komt om te kopen, naar een plek waar je komt om er te zijn.'

Kan een fontein daarbij helpen? Fonteins op de markten blijven gewild, als je kijkt naar verschillende Facebookoproepen of stemmingen. D66 heeft het zelfs in zijn verkiezingsprogramma staan. Maar de vraag of er daadwerkelijk een fontein moet komen op de Grote Markt, wordt al jaren niet beantwoord.

Dat is nu niet anders. Misschien komt dat omdat er ook wordt gesproken over een fontein op de Nieuwe Markt tussen het Groninger Forum en de oostwand. Is een fontein op de Grote Markt dan dubbelop?

Vanuit de geschiedenis gezien is het een rare keuze, zegt Groningens historicus Bert Tuin: 'Er was er vroeger wel een tegen de markt aan, om de dieren te voederen, op het Poeleplein. Als je al een fontein neerzet, doe het dan daar.'

'In Kopenhagen heb je een prachtig voorbeeld van een fontein. Groot en rond, een plek waar mensen gaan zitten, echt naartoe gaan met hun gezin of even voor een gesprek', pareert Svarre het. Consensus is er niet onder de sprekers.

Maar het echte discussiepunt lijkt de aanwezigheid van bomen op de Grote Markt te zijn.

Tijdens de hete en droge zomer was het stadscentrum een paar graden warmer dan andere delen van de stad. De diepenring was een stuk koeler, te danken aan het water en de bomen. De klimaatverandering belooft méér droogte en hitte, maar ook méér heftige regenbuien.

In beide scenario's bieden bomen uitkomst. Ze zorgen voor beschutting en afwatering. Bomen planten op de Grote Markt lijkt dus een logische zet.

Dat beaamt Kalfsbeek. 'Het is belangrijk om met de hitte aan te slag te gaan. Toen ik afgelopen zomer even op de trappen zat, voelde ik echt een zinderende hitte. Dat kan anders en daar zijn bomen zeker een goed middel voor.'

Maar stadshistoricus Bert Tuin voelt er niks voor. 'Als de auto's weggaan, ontstaat er een geweldige ruimte voor een groot stedelijk plein. Zoals vroeger. Er heeft in het verleden op de Grote Markt nog nooit een boom gestaan. We hebben geen enkele prent waar ook maar één boom te zien is. Een plein en bomen gaan niet samen.'

De publieksstemming die deze dagen gaande is in de Let's Gro-kubus op de Grote Markt, laat zien dat Stadjers er radicaal anders over denken. Kalfsbeek: 'De score wijst uit dat iedereen groen wil. En dat wisten we natuurlijk al van tevoren. Het is een duidelijk signaal.'

Een compromis als verrijdbare bomen, zoals op het plein bij de Nijestee-garage op het Damsterdiep wuift hij echter lachend van de hand. Sterker: 'Bij groen denk ik wel aan échte bomen. Stadsbomen, grote bomen. In een andere stad investeren ze onlangs 20.000 euro per boom. Bij ons zal dat nog veel duurder worden door de archeologische ondergrond. Maar ik denk dat dat het waard is.'

Tussen neus en lippen door is er aandacht voor nachtverlichting van de Grote Markt.

Kalfsbeek:  'Belichting is een heel belangrijk onderdeel, maar vaak vergeten. Eigenlijk is ons plein heel donker. Dat kan anders. Maar je kan ook het plein donker laten en een wand oplichten, om er zo meer nadruk op te leggen. Het licht moet eigenlijk dynamisch worden, zodat we ermee kunnen spelen en dat we het kunnen aanpassen voor bijvoorbeeld evenementen.'

Over evenementen zijn de deskundigen het eens: daar moet de Grote Markt ruimte aan blijven geven. 

Kalfsbeek: 'Het is een plek waar iedereen naartoe gaat als er iets te gebeuren is. Dat kan je ook versterken. Bij evenementen denken we er bijvoorbeeld aan om geen tent meer over het publiek te zetten. Dan betrek je de hele markt.'

Ook Tuin is voorstander van een grote centrale (lege) ruimte: 'Wat betreft bijvoorbeeld vaste marktkramen, zoals de poffertjeskraam, dat hoef je niet in het midden te doen, maar kan ook aan de rand.'

Svarre: 'De basis moet niet worden vergeten. De Grote Markt is er voor evenementen, voor verzamelingen van mensen en van verbindingen.'

Wat de Deense archeologe betreft, is één belangrijke vraag niet gesteld. 'Moet de Grote Markt voor kinderen ook een plek zijn om te spelen?'

Om te vervolgen: 'Maar dat is een open vraag. Een markt hoeft niet álles te zijn. Er zijn ook andere plekken.'