Aardbevingen als inspiratiebron voor theater: 'Alles wat je ziet, had je zelf kunnen overkomen'

De gaswinning mag dan vaak een bron van ellende zijn, voor creatieve geesten is het juist een onuitputtelijke inspiratiebron. Zo ook voor theatermakers. Maar wat maakt dit onderwerp daar nu zo geschikt voor?
We vragen het Tjeerd Bischoff, scenarioschrijver van de voorstelling 'GAS', en Geke Hoogstins, het creatieve brein achter 'Noord op de schaal van Richter'. Eerstgenoemde productie is nog te zien in een mobiel theater in Zuidlaren. De voorstelling van Hoogstins komt in maart 2020 op de planken in Zuidbroek.
Sinds ik mij in het onderwerp verdiep, sta ik constant met mijn oren te klapperen
Tjeerd Bisschoff - Scenarioschrijver GAS

Aardbevingsproblematiek als vermaak in het theater. Waarom leent dit onderwerp zich daar zo goed voor?

Bischoff: 'Het is iets dat veel onthult en levert sterke verhalen op. Er komen allerlei dingen aan het licht. Bijvoorbeeld dat er nauwelijks controle is op één van de grootste inkomstenbronnen van de staat, dat het niet duidelijk is wie er aan de touwtjes trekt en dat de overheid zich lang afzijdig heeft gehouden. De voorstelling werpt een nieuw licht op hoe dit land georganiseerd is. Sinds ik mij in het onderwerp verdiep, sta ik constant met mijn oren te klapperen.'
Hoogstins: 'In tegenstelling tot onze aarde is dit wél een onuitputtelijke bron. Bewust omgaan met de aarde en ons milieu is me met de paplepel ingegoten. In hoeverre ga je de aarde exploiteren ten koste van mensen? In Groningen zie je dat op een postzegel gebeuren.'

Wanneer wist je: hier moét ik een voorstelling van maken?

Bischoff: 'Dat was in 2014. We reisden rond met een theatergezelschap voor de voorstelling Mansholt. De beving van Huizinge was al geweest. Omdat het zo speelde, wisten we: hier moeten we een voorstelling over maken. Je wilt mensen een hart onder de riem te steken.'
'Maar we willen het niet alleen over de bevingen hebben. We willen de geschiedenis vertellen. In dit geval een familiekroniek die synchroon loopt met de historie van de gaswinning. Het loopt synchroon met onze eigen levens. Zo gingen we zwemmen in baden die verwarmd werden met Gronings gas. In het begin had iedereen nog veel hoop. 'Hier gaan we rijk van worden', dacht men.'
Een heel stuk historie werd weggepoetst. Daarmee werd ook het verhaal van Groningen toegedekt
Geke Hoogstins - Theatermaker
Hoogstins: 'Een jaar of drie geleden. Tijdens de laatste voorstelling van Walkyre in Emmen, dacht ik: hier moet ik iets mee. Er ontstond een verhaal over monumentale boerderijen die inzakken, opgekocht worden door de NAM en bewoners met een zwijgplicht. Een heel stuk historie werd weggepoetst, alsof het niets was. Daarmee werd ook het verhaal van Groningen toegedekt. Dat werd het uitgangspunt van mijn verhaal. Er zakt een boerderij weg en de man die er woont moet worden weggemoffeld. Het is geen bestaande casus, maar ik trek het bijna in een surrealistische context. Zo kan ik mijn fantasie erop loslaten.'
De beving van Huizinge was het keerpunt. Die zorgde voor urgentie
Tjeerd Bischoff - Scenarioschrijver

Had jouw voorstelling ook tien jaar geleden gemaakt kunnen worden?

Bischoff: 'De regisseur wilde al vóór de beving bij Huizinge in 2012 een voorstelling maken over de effecten van gaswinning. Maar de beving zorgde voor urgentie. Het was een keerpunt omdat de veiligheid van mensen in het gevaar kwam. Nu willen we ons verhouden tot de tijd waarin we leven. Het is bij mij in ieder geval een onderwerp dat erg tot de verbeelding spreekt.'
Hoogstins. 'Ik denk het niet. Toen was het niet zo'n item. Door de beving van Huizinge in 2012 kwam het onderwerp pas echt op de kaart. Eigenlijk had men toen direct moeten zeggen: dit is de schade, dat gaan we oplossen.'
Voor Noord op de Schaal van Richter worden de Eurohallen omgebouwd (Foto:Via Geke Hoogstins)

Is er voor theaterproducties over zo'n actueel onderwerp ook meer subsidie beschikbaar?

Bischoff: 'Nee, eigenlijk niet. Wij hebben een structurele subsidie voor vier jaar, waarvan dit project wordt gefinancierd. We konden bij de provincie Groningen iets aanvragen, maar daar hadden we veel meer van verwacht. We worden nu versterkt door het Noord Nederlands Toneel.'
Hoogstins: 'We zijn bezig met cultuursubsidies en praten met de provincie over steun. We willen een deel van de Eurohallen in Zuidbroek ombouwen tot theater, maar trekken het project ook breder. Het moet een platform voor duurzaamheid en energietransitie worden, in samenwerking met andere instellingen die zich daarmee bezig houden. De voorstelling is dus onderdeel van een groter proces. Denk bijvoorbeeld aan een symposium voorafgaand aan een voorstelling.'
'We willen een universeel gevoel creëren van 'wij als Groningers', dan heb je kans dat je een veel breder publiek aan je kunt binden. Dat is mijn hogere ideaal: een centrum worden waar dit soort zaken tot leven komen.'
Mensen moeten weglopen met een gevoel van: 'jongens, wat is dit een ontzettend complex probleem'
Geke Hoogstins - Theatermaker

Met welk gevoel moeten bezoekers na afloop de zaal verlaten?

Bischoff: 'De bottom line van het stuk is dat geld in Nederland te veel regeert. Maar de voorstelling is geen politiek pamflet. Er kan gelachen worden, maar zowel de staat als de NAM komen er niet goed vanaf. Maar het is wat het is, dit is de situatie. De betrokken partijen hebben hun verantwoordelijkheid niet genomen.'
Hoogstins: 'Ze moeten in de eerste plaats een fantastische theatervoorstelling gezien hebben. Maar ook weglopen met een gevoel van: 'jongens, wat is dit een ontzettend complex probleem'. Dat je geraakt bent door de emoties die je hebt gezien. Alles wat je ziet, had je zelf kunnen overkomen. Dat zorgt voor verbinding. We zijn allemaal mensen, hebben goede zorg nodig en een gelijke behandeling.'

Over de voorstellingen

GAS - Het verhaal van een vluchtige bodemschat (t/m 30 december)

39 voorstellingen in Ten Boer en Zuidlaren
In GAS vertelt Toneelgroep Jan Vos het verhaal vanaf de vondst van de enorme gasbel van Slochteren tot de aardbevingen die volgden. De voorstelling wordt opgevoerd in een mobiel theater, waar de toeschouwer zich in het Hoogezandse Hotel Boelens waant.
De voorstelling was van 17 tot en met 23 november te zien in Ten Boer en verhuisde daarna naar Zuidlaren. Daar staan de acteurs nog tot en met 30 december op de planken.
Bekijk de trailer van GAS:

Noord op de schaal van Richter (maart 2020)

40 voorstellingen in de Eurohallen, Zuidbroek
Noord op de schaal van Richter moet een 'unieke theaterbeleving' worden. Toeschouwers zitten voor 180 graden filmscherm van 80 meter lang en acht meter hoog. Daardoor wanen ze zich soms letterlijk onder de grond, waar de bevingen zich afspelen.
Het verhaal in het kort: Een boerderij verdwijnt en de Groningse studente Menke gaat op zoek naar de waarheid. Ze komt terecht in een turbulente wereld vol heftige ontmoetingen met boven- en ondergrondse spanningen.
De cast bestaat merendeels uit Groningse en nationaal bekende acteurs en dansers.
De kaartverkoop van Noord op de Schaal van Richter begint op 4 januari 2019.