David tegen Goliath in de Veenkoloniën: 'We hebben altijd hoop'

Vlnr Dirk Jan Kooiman, Bé Meiborg en Jakoba Gräper-Niemeijer
Vlnr Dirk Jan Kooiman, Bé Meiborg en Jakoba Gräper-Niemeijer © Martijn Folkers/RTV Noord
Het is als een klassiek Bijbels gevecht tussen de herder David en de reus Goliath. Een groep inwoners van Borgercompagnie ageert al jaren tegen de gevolgen van de zoutwinning.
Een plukje burgers tegenover zoutgigant Nedmag met een omzet van pakweg 120 miljoen euro. Welkom in de wereld van Jakoba Gräper, Dirk Jan Kooiman en Bé Meiborg.
Ze zeggen schade te hebben ('hoeveel is niet belangrijk'), maar willen die troefkaart niet spelen. 'Het gaat om de maatschappelijke schade, die is veel groter', zegt Kooiman.

Zoutbron

Zij hebben gezien hoe de Veenkoloniën zich als gebied heeft ontwikkeld tot belangrijke bron van magnesiumzout. Van de eerste proefboringen van Shell in 1972 via de vennoot Biliton Refractories tot het huidige Nedmag, dat deels in handen is van de Belgische multinational Llhoist S.A, en voor het andere deel in handen van de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij.
Een veel jongere Jakoba Gräper-Niemeijer, destijds raadslid voor de Partij van de Arbeid in Veendam, spreekt zich in 1976 al uit over de zoutwinning. Ze wijst op de gevaren van de activiteit. 'Daarna heb ik me jaren stilgehouden.'
Tot het jaar 2000. Dan is de inwoonster van Borgercompagnie aanwezig bij een Nedmag-avond, en vanaf 2009 heeft zij naar eigen zeggen geprobeerd in gesprek te komen met Nedmag over de afhandeling van schade. Niet alleen, want de dorpsvereniging lanceerde een commissie om regulier met Nedmag te overleggen.

Terug bij af

'We zijn daar destijds met open vizier in gestapt', aldus Gräper. 'We wilden in gesprek komen met Nedmag om te kijken of we er samen uit konden komen. In het begin was dat gesprek er ook, maar na jaren praten bleek dat we weer terug waren bij af.'
Meiborg: 'We werden gewoon niet serieus genomen. Het echte gesprek voert Nedmag door talloze verenigingen en ook semi-gemeentelijke instellingen subsidies te verschaffen.'
Klap in het gezicht
Het onderzoek van onderzoeksbureau Arcadis in 2013 is dan ook een grote klap in het gezicht. In opdracht van de provincie Groningen, de gemeenten Veendam en Menterwolde en waterschap Hunze en Aa's komt Arcadis na onderzoek met de volgende conclusies: de zoutwinning in het gebied heeft miniscule gevolgen voor de bodemdaling en kan niet leiden tot schades aan woningen. Ook verzakkingen in het waterpeil (de verantwoordelijkheid van het waterschap) hebben een verwaarloosbaar effect.
We hadden op meer steun van de lokale politiek in Veendam gerekend
Dirk Jan Kooiman- tegenstander zoutwining
Vanaf dat moment gaat er een knop om bij de bewoners in Borgercompagnie. Praten met Nedmag heeft geen zin, ageren tegen diens plannen mogelijk wel. 'Maar we hadden op meer steun van de lokale politiek in Veendam gerekend', geeft Kooiman aan.
Meiborg: 'Ik stem nog wel, maar ben wel anders gaan stemmen. Want sommige partijen nemen het niet voor ons op.' Kooiman: 'Vroeger heb ik wel eens GemeenteBelangen gestemd, maar nu niet meer.'
De drie trekken bovendien de economische waarde van Nedmag voor de streek in twijfel. 'Weet jij hoeveel mensen er bij Nedmag werken?', vraagt Kooiman. 'Zo'n 100 mensen. En die indirecte werkgelegenheid is ook niet zo groot hoor. Zeker niet de 1000 banen waar burgemeester Sipke Swierstra het over had.'
Hun stelling: de economische waarde, de klinkende munt, mag nooit boven de belangen van de direct omwonenden gaan. 'En dat gebeurt nu wel', stelt Meiborg beslist.

Verdeeldheid in het dorp

De zoutwinning zorgt – net als het gesteggel rond de mestvergister – voor verdeeldheid in het dorp. 'Er is een deel dat niet blij is met ons', zegt Kooiman. 'Bijvoorbeeld mensen die belang hebben bij Nedmag. Er is een groep die ons in stilte steunt, en een deel protesteert meer openlijk. Maar niemand wil openlijk praten over schade.'
De tegenstanders van zoutwinning laten zich steeds meer openlijk horen. Bijvoorbeeld wanneer het Staatstoezicht op de Mijnen laat weten te werken aan het rapport 'Staat van de sector zout'. 'Er zijn 120 zienswijzen ingediend, die vrijwel allemaal stammen voor het incident in april vorig jaar', bevestigt Gräper.
Hoop op verandering is er altijd, daarvoor is het te belangrijk
Bé Meiborg - tegenstander zoutwinning
En wanneer Nedmag een bewonersavond houdt om de oorzaak van het lek in de zoutcaverne te presenteren, staat de hal vol met boze bewoners en leden van de stichting Stop Zoutwinning. Ze willen een directe confrontatie. Nedmag-directeur Bert-Jan Bruning praat zich de blaren op de tong, maar de groep laat zich niet overtuigen. 'Daarvoor is er teveel gebeurd', stelt Gräper.
Nedmag heeft ondertussen een nieuw winningsplan ingediend. Dat winningsplan zet in op doorgaan met het winnen van zout. Hebben de bewoners nog hoop op verandering? 'Hoop altijd', zegt Meiborg. 'Daarvoor is het te belangrijk.'
Maar ze weten ook: de wal keert dit schip niet zomaar. 'De adviezen van het Staatstoezicht, de provincie en de gemeenten Veendam en Midden-Groningen kunnen zomaar over de Statenverkiezingen worden heengetild', erkent Gräper. 'Maar partijen moeten zich uitspreken.'
Kooiman: 'Er zijn miljoenen liters diesel en pekelwater gelekt tijdens het lek van vorig jaar. Miljoenen! Ik lees daar amper wat over. Dit moet partijen toch wakker schudden?'