Carnaval voorbij, de vastentijd begint: 'Ik wil mezelf eens testen in zelfbeheersing'

Traditioneel zet de priester in de katholieke kerk op Aswoensdag met as een kruisje op het voorhoofd van kerkgangers. Op die manier spoort hij hen aan tot bezinning en boete. Het is bovendien voor katholieke christenen een verplichte vastendag.

Volgens Ron van den Hout, bisschop van het bisdom Groningen-Leeuwarden, waren de voorschriften voor het vasten vroeger veel strikter dan vandaag de dag.

'In ons antiautoritair land hebben we ons van die strikte regels afgekeerd.' Van den Hout noemt Aswoensdag en Goede Vrijdag twee verplichte vastendagen in deze vastenperiode. 'In de rest van de veertigdagentijd laten we het vandaag de dag aan ieders eigen geweten over op welke manier ze aan vasten doen.'

Van den Hout herkent dat door de secularisering het vasten door de jaren heen steeds minder aandacht heeft. Toch merkt hij her en der hernieuwde waardering, ook onder jongeren.

'We leven met z'n allen in een land van overvloed. We houden van genieten, en dat is ook goed en prettig. Maar het gevoel groeit dat we tegen de grenzen van onze overvloed aanlopen.'

Hij wijst op een belangrijk document (encycliek genoemd) dat paus Franciscus een aantal jaar geleden schreef over het milieu en klimaat. De paus doet daarin onder meer een dringende oproep om in gesprek te gaan over de toekomst van onze planeet.

'De talenten en het engagement van allen zijn nodig om de door de mens aan de schepping van God toegebrachte schade te herstellen', aldus de paus in deze encycliek.

Volgens Van den Hout kijkt de paus daarbij niet puur naar het milieu alleen, maar trekt hij dit ook in een bredere context van onze levenshouding in het algemeen, en hoe we zuinig kunnen omgaan met alles wat we hebben. 'De vastentijd kan een mooie aanzet zijn om ons hier ook extra bewust van te worden.'

Maar het zijn niet alleen gelovigen die vasten of zich tijdelijk ergens van onthouden. We kennen allemaal Stoptober, waarin mensen 28 dagen lang stoppen met roken, met als doel om daar definitief mee te stoppen. Ook zijn er mensen die bijvoorbeeld tijdelijk willen stoppen met het gebruik van social media of een maand geen alcohol willen drinken.

'Mensen zijn altijd bezig met hun gezondheid', aldus Arie Dijkstra, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). 'We weten veel meer dan vroeger over wat gezond en ongezond is. Tegelijk is onze omgeving ook veel meer veranderd. We zijn rijker geworden en voedsel is goedkoper dan ooit. Er is ongelofelijk veel te kiezen.'

Volgens Dijkstra kun je vandaag de dag iedere neiging die je hebt die je direct kunt bevredigen, bijvoorbeeld in de supermarkt waar je heel makkelijk impulsaankopen kunt doen, of je smartphone toch weer pakken die dertig centimeter bij je vandaan ligt.

'Wat je dan ziet is dat mensen zo af en toe ook kijken naar hun eigen gedrag en zich afvragen: is het wel goed wat ik doe? Misschien moet ik die mars niet meenemen, misschien moet ik die telefoon eens thuislaten.'

Volgens Dijkstra is dat voor mensen een reden om hun gedrag te willen veranderen en dan gaan 'vasten'. 'Het is een zaak van zelfcontrole geworden. Door die enorme keuzevrijheid zie je dat mensen een beetje verzanden. Dat ze gaan twijfelen of ze in die veelheid aan keuzes nog wel zelf de controle hebben.'

Door dan jezelf te onthouden van een maand geen alcohol of smartphone, testen mensen zichzelf. Zo kunnen ze laten zien dat ze nog controle hebben over zichzelf. 'Mensen stellen zichzelf op de proef, omdat ze er behoefte aan hebben om te weten: hoe sterk ben ik?'

Die vraag stelt Daniël Maassen van den Brink zich ook. Hij is student Theologie in Groningen en begint vanaf vandaag met veertig dagen zonder alcohol.

'Ik zou mezelf zeker niet verslaafd willen noemen, maar alcohol is wel fijn. Ik wil mezelf eens testen in zelfbeheersing, om te kijken of ik ook voor langere periode alcohol kan laten staan.'

Maassen van den Brink zegt dat het sowieso goed is om dit eens te doen.

'Ik heb wel eens begrepen dat je een maand nodig hebt om lichaam te reinigen. Dan grijp ik deze veertigdagentijd graag eens aan om dat in praktijk te brengen.' Daarbij is 0%-bier voor hem niet direct een optie. 'Bij een feestje of een borrel met vrienden kan dat misschien nog, maar ik zou het niet kopen om thuis te drinken. Want dan lijkt het teveel op echt bier, dan kan het misschien als een soort placebo gaan werken.'

In de gedachte van Paus Franciscus over het belang van bewustwording hoe we met ons leven en de aarde omgaan, kan Maassen van den Brink zich wel vinden. Hij gaat daarom vanavond naar een kerkdienst, voor een stukje bewustwording qua soberheid.

'Het is goed om daar ook bij stil te staan, om de overdaad van het leven even te laten voor wat het is.' 

Daarbij krijgt hij ook een askruisje. Iets dat bisschop Van den Hout vanavond trouwens ook uitdeelt in een speciale mis in de Sint-Jozefkathedraal in Stad.