Noord-Nederland kan duurzamer (3): Waarom waterstof een lastige is

Een watertofbus van Qbuzz
Een watertofbus van Qbuzz © RTV Noord
'Noord-Nederland: koploper in de energietransitie'.  Een slogan die de wens van het kabinet uitdrukt, nu we én van het gas af moeten én iets aan klimaatverandering moeten doen. Een slogan ook die door het noordelijke energie-instituut New Energy Coalition (NEC) enthousiast is omarmd.
Dinsdag en woensdag lieten RTV Noord en Omrop Fryslân zien dat op het vlak van energieproductie en energiebesparing Noord-Nederland nog niet zonder meer als koploper in Nederland kan worden bestempeld. De NEC erkent bovendien dat de koploper-claim van Noord-Nederland moeilijk in cijfers is uit te drukken. Wel zijn er 'steekhoudende argumenten' voor, zegt een woordvoerder. In dit derde deel van deze serie lees je er meer over.

Kennis, infrastructuur, waterstof

De argumenten waarom Noord-Nederland volgens de NEC de koploper is vallen in drie categorieën onder te verdelen. De eerste reden heeft betrekking op de geschiedenis van de gaswinningen en de kennis en ervaring die er in de regio dankzij de gaswinning is opgebouwd. Een andere reden is de aanwezigheid van de gasinfrastructuur en de elektriciteitsleidingen die in de Eemshaven aanlanden. En ten derde de mogelijkheden die de waterstofeconomie biedt. Want in waterstof komt het volgens de NEC allemaal samen. 

Potentie van waterstof

Waarom biedt waterstof kansen in de energietransitie? In deze animatievideo wordt het je uitgelegd.
Gemaakt door Sander Schieving
'Het uitgebreide kennisnetwerk en het wijdvertakte gasnet in Groningen worden ingezet voor de ontwikkeling van waterstof', zegt de woordvoerder van de New Energy Coalition. 'Waterstof kan als energiebron dienen en een middel zijn om te innoveren. Zo kun je het overschot aan stroom omzetten in waterstof. Dit kan je dan weer gebruiken als het weer nodig is, of als gas, of weer omzetten in stroom. Waterstof kan in Groningen worden opgeslagen in ondergrondse zoutcavernes en lege gasvelden. Zo speelt het oude energielandschap een rol in de waterstofeconomie van morgen.'
Toch zijn er ook vraagtekens te plaatsen over de slagingskansen van een noordelijke waterstofeconomie. Dinsdag bleek uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen dat een veel strenger klimaatbeleid en een hogere CO2-prijs voor nodig is om groene waterstof rendabel te krijgen. 
Want om groene waterstof te maken moet de stroomprijs laag zijn. Om de stroom te produceren die nodig is om groene waterstof te maken, moet er in wind- en zonne-energie geïnvesteerd worden. Maar dat gebeurt alleen wanneer de stroomprijs hoog is, anders wordt de investering niet terugverdiend.
'Het zal heel lastig zijn om langdurige omstandigheden te creëren die gelijktijdig gunstig zijn om groene waterstof te laten groeien en hernieuwbare elektriciteitsproductie te stimuleren', zegt Machiel Mulder, RUG-hoogleraar Regulering Energiemarkten. Stroom kostte de afgelopen tien jaar gemiddeld 45 euro per Megawattuur (MWh). Pas wanneer de stroomprijs beneden de twintig euro per MWh ligt, komt rendabele groene waterstof in beeld.'
Daarnaast wil Mulder nog niet zeggen dat Noord-Nederland koploper is in de energietransitie. 'Het is een ambitie om koploper te worden. Maar of de regio ook daadwerkelijk voorop loopt, daar kunnen we nu nog geen uitspraak over doen. Er gebeurt in Noord-Nederland veel op het gebied van de energietransitie, maar dat geldt ook voor bijvoorbeeld de Maasvlakte.'

Waterstofeconomie

De NEC ziet zoals gezegd wel toekomst in waterstof. En ze zijn daarin niet de enige. Ook energieplanoloog Christian Zuidema is er in beginsel positief over. 'De toepassingsmogelijkheden van waterstof zijn groot. Auto's kunnen er op rijden en ook de industrie kan het als brandstof gebruiken.' Ook kun je het inzetten voor warmteproductie, bijvoorbeeld om huizen mee te verwarmen. En voor de industrie is het een belangrijke grondstof om er allerlei producten van te maken. Zo wil het bedrijf Bio MCN in Delfzijl grote hoeveelheden waterstof, gemaakt van aardgas, gebruiken om er methanol van te maken. 
Lammert Wiersma, energiedeskundige bij E&E Advies, en verantwoordelijk voor onder meer de Energiemonitor voor de provincie Groningen, voegt hier aan toe dat waterstof vooral voor balancering belangrijk is. Daar bedoelt hij dit mee: 'Soms heb je energie over en soms kom je energie tekort. Om dat verschil op te vangen is waterstof heel geschikt.' Dat komt omdat waterstof geschikt is om energie mee op te slaan. Het doet zich voor op momenten dat én de zon niet schijnt en het windstil is. De andere kan van dezelfde medaille is de situatie waarin het hard waait of de zon volop schijnt en er dus ene overschot aan energie is.
Exploitanten gaan natuurlijk nooit een wind- of zonnepark aanleggen met het idee om een overschot aan stroom te produceren
Lammert Wiersma-energiedeskundige E&E Advies

Waterstofeconomie haalbaar?

Zuidema ziet dus kansen voor waterstof, maar is net als Mulder ook terughoudend. 'Je kunt waterstof zó breed toepassen dat het zonde is om het zomaar aan de kant te zetten. Maar als je bedenkt hoe je waterstof kunt maken: ten eerste met aardgas. Dat wil je niet, want dan ben je alsnog van fossiele brandstoffen afhankelijk. Je kunt waterstof ook maken met behulp van stroom.' Dat wordt groene waterstof genoemd. Maar dat is een duur proces, benadrukt Zuidema, tenzij er een overschot aan elektriciteit is en je dat ervoor gebruikt. Daarvoor is het in elk geval nodig dat er heel veel extra stroom geproduceerd wordt.

Veel stroom nodig

Volgens Mulder zelfs zoveel dat voor rendabele groene waterstot in 2050 ruim 80 GigaWatt (GW) aan geïnstalleerd vermogen van zonne- en windparken nodig zijn. Ter vergelijking: op dit moment is dat 6 GW is. En zullen dus veel wind- en zonneparken bij moeten komen.
Daarbij haalt Wiersma nog wat anders aan. 'Bedrijven in de waterstof gaan ervan uit dat op termijn goedkope stroom kan worden gebruikt om deze om te zetten in waterstof. Die kan weer worden gebruikt om energie op te slaan en te transporteren. Ze denken dat de komst van windmolen- en zonneparken zoveel extra elektriciteit oplevert, zodat de prijs van stroom laag zal zijn.'

Zal overschot aan stroom er komen?

Maar de werkelijkheid is volgens Wiersma toch anders. 'Exploitanten gaan natuurlijk nooit een wind- of zonnepark aanleggen met het idee om een overschot aan stroom te produceren die ze vervolgens voor een dumpprijs moeten wegdoen. Met als gevolg dat je elektriciteit niet kunt opslaan. Ze willen alleen instappen als ze er aan kunnen verdienen. Zonne- en windparken zullen daarom niet snel zorgen voor een prijsdaling.'
Het is lastig om hard te kunnen bevestigen of ontkrachten of de waterstofeconomie Noord-Nederland gaat helpen om de koppositie in de energietransitie in te nemen. De toekomst laat zich niet makkelijk in de kaart kijken. De (hernieuwbare) stroomproductie moet vele malen hoger zijn dan nu het geval is, en ook de prijs van CO2 moet volgens Mulder fors omhoog om waterstof rendabel te laten zijn.

Reactie New Energy Coalition

We hebben de New Energy Coalition gevraagd om onze bevindingen te bekijken. Tris van der Wal, woordvoerder van de organisatie, schrijft ons dat Noord Nederland zich vooral koploper noemt op basis van een toekomstperspectief. De berekeningen van Omrop Fryslân en RTV Noord gaan over de situatie zoals die nu is.
Koploper zijn in de overgang naar een groener energiebestel in Noord Nederland zit hem in kennis en samenwerking die typisch is voor Noord Nederland. Door de gaswinning is er in het Noorden veel kennis verzameld die een voorsprong geeft op andere regio's, zelfs wereldwijd. Van der Wal: 'Het is niet toevallig dat de faculteit Rechtsgeleerdheid van de RuG wereldwijd erkend is als autoriteit in energiewet- en regelgeving.' Ook wijst ze op de unieke samenwerking tussen de Universiteit en de Hanzehogeschool, en hoe alle mogelijke disciplines, van natuurkunde tot psychologie, worden betrokken bij onderzoek en toepassingen daarvan. Ook een innovatieproeftuin, zoals op Ameland, is uniek in de wereld. In dit project streeft Ameland ernaar om in 2020 zelfvoorzienend te zijn in de energiebehoefte.