'Aantal meldingen over geradicaliseerde jongeren in Groningen is gedaald'

Bij de gemeente Groningen zijn vorig jaar vijftien meldingen binnengekomen over jongeren die mogelijk geradicaliseerd waren. In veel gevallen blijkt het te gaan om jongeren met psychische problemen.

'Ik ben nog nooit een echte sympathisant van Islamitische Staat (IS) tegengekomen', vertelt de ambtenaar die zich namens de gemeente bezighoudt met het signaleren en de preventie van moslimextremsme, maar bijvoorbeeld ook van links en rechts-extremisme.

'Ik heb liever niet dat m'n naam genoemd wordt. Uit veiligheidsoverwegingen', zegt de ambtenaar als we de kamer van de burgemeester binnenlopen.

Een paar dagen daarvoor spreek ik burgemeester Den Oudsten ook. Naar aanleiding van het schietincident in een tram op het 24 Okotoberplein in Utrecht. Er vallen vier doden en meerdere gewonden. 'Daar zijn natuurlijk geen woorden voor', aldus Den Oudsten. 'Wat het motief ook is.'

We maken een nieuwe afspraak voor een paar dagen later. Deze keer wordt de burgemeester dus geflankeerd door zijn ambtenaar, die alles weet over radicalisering en de aanpak ervan in Groningen.

'We hebben het beeld dat het hier rustig is', zegt Den Oudsten. 'We zijn de zesde gemeente van Nederland. Dan zou je verwachten dat we hier meer problemen met jihadisme hebben', vult zijn ambtenaar aan. 'Maar die problemen zijn er niet. Hoe dat kan? Ik noem het wel eens het geheim van Groningen.'

'Misschien dat het te maken heeft met het feit dat we in deze stad gewend zijn om mensen zo veel mogelijk op te nemen in de samenleving. En dan bedoel ik ook echt opnemen: er naar streven dat mensen niet verpieteren of in een sociaal isolement terechtkomen.'

Dat er kennelijk weinig problemen zijn betekent natuurlijk niet dat er helemaal niets speelt. Niet voor niets werd vorig jaar herhaaldelijk aan de bel getrokken over mogelijk jihadisme. 'Het gaat dan om signalen die mogelijk wijzen op radicalisering. Maar als je inzoomt op het gedrag en het gesprek aangaat, blijkt het vaak om andere problemen te gaan. In dergelijke gevallen volgt er dan meestal een zorgtraject', aldus de gemeente-ambtenaar.

'Ik heb nu twee keer meldingen gehad dat er video's van onthoofdingen op internet werden gedeeld. Die jongemannen waren gewoon nieuwsgierig. Die nieuwsgierigheid kan ik nog wel begrijpen, maar je moet dat gewoon niet doen, want dan kom je bij ons in beeld.'

Om signalen van radicalisering te leren herkennen, geeft de gemeente sinds begin 2016 cursussen. Inmiddels zijn zo'n twaalfhonderd professionals getraind. Dan gaat het bijvoorbeeld om wijkagenten en medewerkers van school- en zorginstellingen.

'We leren mensen om te zien wat ze moeten zien. Een leerling die iedere dag een koran mee naar school neemt, vind ik niet zorgelijk. Maar signalen over iemand die terugtrekkend gedrag vertoont of onder de radar probeert te blijven, die signalen nemen we uitermate serieus.'

Op deze manier is er inmiddels een groot netwerk ontstaan waar vele organisaties bij betrokken zijn. Om zonder problemen informatie uit te kunnen wisselen tussen de betrokken instanties is er een convenant opgesteld. Ondertekend door de gemeente Groningen, de politie, het Openbaar Ministerie, de reclassering en de raad voor de Kinderbescherming.

'Het gaat niet om mensen die strafbare feiten hebben gepleegd', benadrukt Den Oudsten. 'Het gaat hier om mensen die misschien ooit, iets in een bepaalde richting van plan zijn. We gaan dus op basis van vage signalen over tot informatiedeling. Gezien de huidige privacywetgeving kan dat natuurlijk helemaal niet, tenzij je met z'n allen afspreekt dat dat voor een specifiek doel wel mag. En daar is dat convenant voor.'

'Het duiden van die informatie is trouwens heel lastig', vult de ambtenaar van Den Oudsten aan. 'We weten natuurlijk niet wat er in het hoofd van iemand omgaat. Dus de lijn van de gemeente is preventie: voorkomen en in gesprek gaan.'

Zo bracht de burgemeester vorige week drie bezoeken aan moskeeën in de gemeente om in gesprek te gaan met de moslimgemeenschap over de aanslag in Nieuw Zeeland en het schietincident in Utrecht. 'Als je het hebt over de islam en alles wat daar aan gerelateerd is, dan leven we in Groningen toch relatief ontspannen met elkaar', aldus Den Oudsten.

Met de val van Islamitische Staat merken ze bij de gemeente dat het aantal meldingen over moslimextremisme afneemt. De heilige oorlog verplaatst zich meeren meer naar afgeschermde online fora. 'Daar hebben wij als gemeente helemaal geen zicht op. Dat is echt het terrein van de politie en de inlichtingendiensten', verduidelijkt de ambtenaar.

Op basis van gegevens van één van die diensten, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) wordt eind februari een 48-jarige Groninger van Algerijnse afkomst gearresteerd. Hij wordt verdacht van het voorbereiden van een terroristisch misdrijf. Bij huiszoeking worden in de meterkast van zijn woning een kinderrugzakje met een pistool en een doos munitie gevonden.

Justitie geeft hangende het onderzoek geen nadere informatie. Ook niet over de persoon van de verdachte. Afgaande op de meldingen die het afgelopen jaar bij de gemeente binnen zijn gekomen, gaat het in veel gevallen om kwetsbare personen. 'De keuze om op jonge leeftijd te 'radicaliseren' heeft vaak te maken met identiteitsproblemen. Die kwetsbaarheid proberen we weg te nemen door hulp te bieden.'

'Mensen met geestelijke problemen die in dit kader bij de gemeente in beeld komen, hebben doorgaans minder overzicht over de gevolgen van hun acties', weet ook burgemeester Den Oudsten. 'Ze lopen sneller achter andere mensen aan, omdat ze het allemaal iets minder kunnen doorgronden. Maar ze zijn niet ideologisch scherper. Ze zijn kwetsbaarder in de ongerichtheid van hun acties en dan kan het ontsporen.'

Wie zich destijds wel openlijk heeft aangesloten bij de gewapende strijd van IS is de halfblinde Somaliër Mohamed Bashir. Voor zover bekend is hij de enige uitreiziger in de gemeente Groningen. Bashir dook op als 'mascotte' in tal van propagandafilmpjes van de terreurorganisatie. Hij werd vorig jaar door de rechtbank in Rotterdam bij verstek veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf. Het is trouwens onbekend of Mohamed Bashir nog in leven is.

Het Groninger systeem om radicalisering in een vroegtijdig stadium te signaleren, wordt internationaal ook als voorbeeld genoemd. Een deel van het succes ligt volgens de universiteit van Gent in het feit dat de eerstelijns hulpverleners in de stad een lange staat van dienst hebben. 'Sommige hulpverleners doen het werk al veertig jaar', aldus de gemeente Groningen.

'In tegenstelling tot bijvoorbeeld Brussel of Bordeaux, hebben we hier het geluk dat we jeugdhulpverleners hebben die lang in het vak blijven. Ze hebben vaak aan een half woord genoeg en ze hebben snel in de gaten als er iets met een jongere aan de hand is.'

De aanpak in Groningen lijkt dus z'n vruchten af te werpen. Desondanks sluiten Den Oudsten en zijn ambtenaar hun ogen niet voor de realiteit. 'Wat in Utrecht is gebeurd, kan ook hier gebeuren. Dat zeggen we ook: je weet niet wat je niet weet. Maar we hebben ons netwerk goed op orde. Wat dat betreft kunnen we niet zeggen dat we de afgelopen jaren stil hebben gezeten.'