Het lot van de Groningse economie: eenmaal op achterstand, blijvend op achterstand

Economen van de ING bank hebben gekeken naar hoe regio's in Europa zich sinds het uitbreken van de crisis in 2008 hebben ontwikkeld. Wat blijkt: in gebieden die er economisch al niet zo best voor stonden, bleef het aantal banen en het regionaal inkomen achter of liepen ze zelfs terug.

Regio's die al goed draaiden, gingen het eigenlijk alleen maar beter doen. Dat staat in het ING-rapport 'Verdeeld Europa'. De verschillen tussen economisch zwakke en welvarende gebieden zijn dus blijvend, alle steunprogramma's ten spijt.

Het is een hardnekkig fenomeen dat overal in Europa is te zien, vooral in Zuid-Europa. Maar ook in Nederland, waar het maar niet lukt om de zwakkere economie van Noord- en Oost-Nederland naar een hoger plan te tillen. Het vooruitzicht dat de ING-economen schetsen is voor deze gebieden best somber.

Want de werkgelegenheid in heel Noord- en Oost-Nederland is nu lager dan tien jaar geleden. Dat betekent dat de regio nog altijd niet is hersteld van de grote schok die de economische crisis teweeg heeft gebracht. Wat de situatie verergert, is dat de achterstandspositie de kans op groei juist verkleint, voorspellen de ING-economen.

Dat in tegenstelling tot de Randstad, waar nu meer werk is dan voor de crisis. De aantrekkelijkheid van het gebied voor bedrijven werkt als een vliegwiel, die de koploperspositie volgens ING alleen maar verder verbetert.

Economische ontwikkeling wordt volgens de economen bepaald door de mate waarin een gebied is verstedelijkt, de beschikbaarheid van breedbandinternet en hoeveel er per hoofd aan onderzoek en ontwikkeling wordt uitgegeven. Ook speelt het aantal hoogopgeleiden een belangrijke rol. Factoren die in het Noorden vrij zwak zijn en waarbij de stagnatie wordt versterkt door vergrijzende bevolking.

Econoom en hoogleraar Steven Brakman van de Groningse universiteit zegt dat het verschijnsel allerminst beperkt is tot de laatste tien (crisis)jaren. Al een halve eeuw wordt met Europees geld en bijvoorbeeld spreiding van Rijksdiensten gepoogd de regio economisch vooruit te helpen, verduidelijkt hij.

Dat helpt zolang de subsidies worden verstrekt en het kantoor van de dienst er is gevestigd, aldus Brakman. 'Maar de voordelen verdwijnen zodra het geld stopt of het kantoor verdwijnt. En dan blijft er niks achter.'

Dat verschillen in stand blijven heeft volgens Brakman te maken met wat economen 'padafhankelijkheid' noemen. Is een regio eenmaal met enig succes een bepaalde weg ingeslagen, dan heeft dat een zichzelf versterkend effect.

'De relatie is vrij simpel', meent hij. 'Neem Rotterdam. Toen de haven daar eenmaal was, trok dat meer logistieke bedrijven. De aantrekkende werking is groot. Mensen verhuizen ernaartoe en het gebied wordt aantrekkelijk voor specialistische ondernemingen.'

Het is precies vanwege dat mechanisme waarom een in Groningen afgestudeerde rechtenstudent naar de Amsterdamse Zuidas verkast. 'Omdat alleen daar de kantoren zijn waar iemand zich kan specialiseren en terecht kan bij opleiders die hem of haar verder kunnen helpen. Ook een getalenteerd wiskundige die wat in de financiële sector wil, heeft in Winschoten nou eenmaal niet veel te zoeken.'

Dat verschil in ontwikkeling tussen regio's heeft volgens Brakman een schaduw over Nederland geworpen. En daar is volgens hem eigenlijk maar weinig aan te doen. 'Het vliegwiel in de Randstad draait krachtig en je krijgt het er niet meer weg', zegt de hoogleraar.

Is er dan niks dat een stagnerende regio uit het slop kan trekken? Jawel, verklaart Brakman: een flinke schok. 'Stel dat er iets heel geweldigs wordt uitgevonden. Zonnepanelen met een rendement van honderd procent uit de zon, ik noem maar een fictief voorbeeld. Dat zou de ontwikkeling van een hele nieuwe milieuvriendelijke industrie in gang kunnen zetten. Maar de waarschijnlijkheid van zoiets is gering, het is een toevalstreffer, een gelukje dat je moet hebben.'

In een studie die kortgeleden verscheen, komt ook het Internationaal Monetair Fonds tot de conclusie dat verbetering van de positie van achterstandsregio's een lastige zaak is. Het IMF zegt dat dergelijke gebieden een kans van zeventig procent hebben dat ze hun achterstand houden.